Bakirköy ruh ve siNİr hastaliklari hastanesi

BEYATII, YAHYA KEMAL

belirli ölçüde etkileyebilen Beşinci Vakıf Hanı 20. yy'ın ilk çeyreğinde kentin çehresini değiştirmeye başlayan yeni mimari anlayışın ilginç örneklerinden biridir.

Bibi. Ergin, Maarif Tarihi, II, 486; M. Kemal (inal), Evkaf-ı Hümayun Nezareti'nin Tarih-çe-i Teşkilatı, İst., 1919, s. 234; S. Çetintaş, "Mimar Kemalettin Mesleği ve Sanat Ülküsü", Güzel Sanatlar, S. 5 (1944), s. 160-173; Yavuz, Mimar Kemalettin, 186-187.

YILDIRIM YAVUZ

BEŞİR AĞA

(?, Mora -'1752, İstanbul) Hafız Beşir Ağa, Morali Beşir Ağa, Hattat Beşir Ağa olarak da bilinir. Hacı Beşir Ağa'nın(-*) ölümünden sonra darüssaade ağası olmuştur, istanbul'un bazı semtlerine çeşmeler yaptırmış, bazı eserlerin kitabelerim yazmıştır.

Mora muhassılı Ahmed Paşa'nın kölesi olan Beşir Ağa, gençliğinde tüfek atıcılığı, pehlivanlık ile ilgilenmiş ve hat (güzel yazı) eğitimi görmüştü. Yeteneklerinden dolayı Ahmed Paşa tarafından 1724' te saraya verildi. O sırada veliaht olan Şehzade Mahmud'un (I. Mahmud) dairesinde hizmet etti ve şehzadenin güvenini kazandı. 1730'da I. Mahmud padişah olunca musahib-i şehriyari, ertesi yıl da hazinedar-ı şehriyari oldu. Önceki darüssaade ağası Hacı Beşir Ağa'nın ölümü üzerine 4 Haziran 1746'da bu göreve getirildi. Fakat Hacı Beşir Ağa gibi, sağduyulu bir siyaset izleyemedi. Güvendiği Süleyman adlı yakın adamı aracılığı ile her işe müdahale etti. Görevde bulunduğu atlı yıl boyunca sadrazamlığa "çırak-ı has" diye tanımladığı, kendi sözünden çıkmayacak kişileri getirtti. Sözünü dinlemeyen sadrazamı padişaha azlettire-mezse İstanbul'un bir köşesinde sabotajla yangın çıkarttırıyor ve felaketin, sadrazamın uğursuzluğundan kaynaklandığını halk arasına yaydırtarak amacına ulaşıyordu. Bu nedenle herkes kendisinden korkmaktaydı. Kamu görevlerini elde etmek isteyenler Beşir Ağa'ya yüklü rüşvetler vermekteydiler. Sadrazam ve vezirler ise mevkilerinin saygınlığını bir tarafa bırakıp Beşir Ağa'nın eteğini öpüyorlardı. Beşir Ağa'nın sıradan adamları

bile yüksek düzeydeki kamu görevlerine, hattâ din bilginlerine açıkça hakaretler etmekteydiler. Kendisi ve adamları hakkında giderek yaygınlaşan nefret ve korku, kapıkulu ocaklarını da etkilediğinden Patrona Halil Ayaklanması'na benzer yeni bir isyanın çıkması olasılığı doğdu. I. Mahmud, gizli uyarılar sonucu Beşir Ağa'yı ve adamlarını Haziran 1752' de hapsettirdi. Bu olaydan sonra sadrazamlığa getirilen Bahir Mustafa Paşa ise padişahı ikna ederek Beşir Ağa'yı Kız Kulesi'nde idam ettirdi.

Genellikle olaysız geçen L Mahmud dönemi (1730-1754) için yegâne bunalım ve İstanbul'u rahatsız eden durum, Beşir Ağa'nın altı yıllık terörü olarak gösterilir. İdamından sonra ise darüssaade ağalarının, saray içinde ve hükümet çevrelerinde etkinlikleri bir daha söz konusu olmamıştır.

Beşir Ağa Üsküdar'daki Nasuhî Dergâhı haziresine gömülmüştür. Kendisinden sonra darüssaade ağalığına getirilenin de bir başka Beşir Ağa olması, ilginç bir rastlantıdır.

Bilim adamlarını, hattatları koruyan Beşir Ağa, başta Mercan'da ve Sultanahmet'te olmak üzere İstanbul'a yeni çeşmeler yaptırmış, Kalenderhane Camii'ni onartmıştır.

İyi bir hattat olan Beşir Ağa önce Hasırcılar İmamı Hafız Mustafa'dan sülüs ve nesih ile celi sülüs yazı yazmış; Mumcu-zade Mehmed'den de icazet almıştır. Celi sülüste ustaydı. Yazısının harfleri ve kompozisyonu zamanına göre ileridedir. Bu yüzden celi sülüsün gelişmesinde rolü önemlidir. Bilinen eserleri şunlardır: Ayasofya'mn Bâb-ı Hümayun tarafındaki imaret kapısı ile ambar olarak kullanılmış olan Bizans yapısı Skeufilakion'un kapısı üstündeki kitabeler (1743), Aya-sofya karşısında köşede su terazisine bitişik çeşme kitabesi (1747), Bursa'da Emir Camii'nin dışındaki iki çeşmenin kitabesi (1743), Hacı Beşir Ağa Külliye-si'nde dış duvara bitişik çeşmenin kitabesi (1744), Şehzadebaşı'nda Kalenderhane Camii (1747) ile Topkapı Sarayı'n-da Şehzadegân Mektebi (1748) kitabeleri, Topkapı Sarayı Kütüphanesi Emanet

Ayasofya'mn

karşısındaki

suterazisine

bitişik

çeşmenin

kitabesi

Beşir Ağa'nın

eseridir.

Elif Erim/TETTV Arşivi

Hazinesi no. 2080, 2801'de bir kıt'a yazı, Güzel Yazılar Bölümü'nde no. 726' da bir hilye.

Bibi. Siciü-i Osmanî, II, 20; Uzunçarşılı, Saray, 177; Mustafa Nuri Paşa, Netayicül-Vu-kuat, III-IV, Ankara, 1980, s. 54, 315; M. Ç. Uluçay, Harem, II, Ankara, 1985, s. 125; Topkapı Sarayı Arşivi Kılavuzu, 1. Fas., İst., 1938, s. 73-74, Müstakimzade, Tuhfe, 142; Rado, Hattatlar, 150.

NECDET SAKAOĞLU