Bakirköy ruh ve siNİr hastaliklari hastanesi

17. YÜZYIL

raz daha güneye inebilir. Tauri Forumu' nün çözülemeyen bir başka sorunu bugün Teodosios Kemeri diye adlandırılan, gerçekte kurucusu ve dönemi kesin olarak saptanamamış ve kalıntıları eskiden yıkılan Simkeşhane avlusunda, bugünkü Ordu Caddesi yanında bulunan üç açıklıktı büyük tak-kemerin forumla olan ilişkisidir. Bu kemer Beyazıt çevresindeki arkeolojik kalıntıların doğrultusuna paralel olduğu gibi, bugünkü yol göz önüne alınmazsa Constantinus Forumu'ndan gelen düz bir yol çizgisinin de akşındadır. Arazi kotları düşünülürse, Zafer Takı, Tauri Forumu ve çevresindeki alanın batı sınırını belirli-

BOUS VIA AMASTRlANON

4. yy sonlarında Teodosius Forumu. Doğan Kuban

fen, bu nimfeum'un çok büyük bir havuzu bulunduğunu ve adının da bu büyüklüğe uygun olarak "Teodosius Gölü" olduğunu yazmaktadır. Kent içinin en büyük sukemerinin (bak. Bozdoğan Kemeri) yapımına daha Hadrianus döneminde (117-138) başlandığını ileri sürenler vardır. Herhalde Severus döneminde (193-211) kent, o dönemin surları dışında batıya doğru gelişmeye açılmış olmalıdır. Patria Konstantinopoleogdya, Constantinus surlarının inşasından sonra burada saraylar yapıldığını, I. Constantinus'un burada yaşamaktan çok hoşlandığını, Ro-ma'dan gelen ziyaretçileri de bu saraylarda kabul ettiğini öğreniyoruz. Bunları resmi merasim binaları olarak düşünmek " doğru olur. Surlar yapılmadan önce kentin yerleşme alanlarının bugünkü Beyazıt Meydanı'nı içine alacak şekilde batıya doğru uzanmış olduğu anlaşılıyor. I. Constantinus dönemi (324-337) hakkındaki bilgileri öğrendiğimiz patriograflar onun saray yaptırdığı meydan alanının Alonitsion adını taşıdığını ve burada onun bir heykeli olduğunu, bunun kuzeydeki kemer üzerinde yükseldiğini ve büyük bir pano üzerinde Constantinus' un zaferlerini gösteren kabartmalar bulunduğunu yazarlar. Bu anıtın bir depremde yıkılmış olduğu anlaşılıyor. Kuzeydeki kemerin ne olduğu ise belli değildir. Fakat Beyazıt Meydam'mn kuzey bölümünde anıtsal yapılarla çevrili bir alan olduğu anlaşılıyor. Aynı meydanda İulianus döneminde (301-363) ölüm cezalarının yerine getirildiği biliniyor. Kısaca, I. Teodosius buraya adını verecek forumu yaptırırken bu meydanın kuzeyi, büyük nimfeum'un, sarayların, anıtların bulunduğu yerleşmiş bir kent meydanıydı.

4. yy sonlarında, I. Teodosius döneminde (379-395) bu bölgede yaptırılan, daha sonra Tauri Forumu(->) adıyla anı-

lIllpİİSSİlİIlliiiH |i3ŞMİŞ»lİ|l|tŞ|||lİlll

XİUlSRE_R

ANEMODUÜON0 ARTOPOLEİA

lan forum konusundaki bilgiler çelişik ve oldukça bulanıktır. Kedrenus'a göre bu forum Roma'daki Traian Forumu'ndan esinlenerek yapılmıştır. I. Teodosius' un yaptırdığı büyük bazilikanın da (bak. bazilikalar) Bazilika Ulpia'ya benzediği yine Kedrenus'un betimlemesinden anlaşılmaktadır. Traian Forumu denilen kompleks, tapınak alanı ile birlikte 275x195 m büyüklüğünde bir alandır ki, bugün Bayezid Külliyesi'nin (hamam dışarıda kalmak üzere) üniversite kapısı ile birlikte işgal ettiği alan da aşağı yukarı bu büyüklüktedir. Ancak Teodosius Forumu' nün bazilikasının Ulpia Bazilikası'nın yarısı kadar olduğuna ve tapınak da bulunmadığına göre, forum çok daha küçük bir alanı kaplamış olmalıdır.

Bir yapı kompleksi olarak Mese'yi(->) kesemeyeceğine göre, forumun yolun kuzeyinde olması gerekir. Çünkü güneyde, arazide büyük bir düşüş vardır. Meydanın bugüne kadar boş kalan bölgesi de bunu doğrulamaktadır (Bayezid Camii ile Medresesi arasında 130 m vardır). Eğer Teodosius Bazilikası için Kedrenus' un verdiği genellikle 28x80 m olarak kabul edilen boyutlar doğruysa Teodosius Forumu, Mese'nin kuzeyinde ve bugünkü cami ve medresenin arasındaki boşluktaydı. 407'deki büyük depremde Teodosius Forumu'ndaki binaların kiremitlerinin Kainupolis semtindeki Ayia Aga-toniku Kilisesi üzerine düştüğü belirtildiğine göre (Chronicon Pascale) bu forumun Mese'nin hemen kuzeyinde olması gerekir. Kainupolis, Mese'nin güneyinde ve fırıncıların bulunduğu bir semt olan Artopoleia yakınındaydı. Mango ve Guil-land gibi tarihçiler de bu kanıdadır. Bu yorum kabul edildiği zaman Teodosius Sütunu'nun foruma göre daha kuzeyde ve forum dışında olması gerekir. Fakat forumla hemen hemen aynı zamanda yapıldıklarına göre, yine Roma örneği temel alınırsa, Mese'nin hemen kuzeyinde foram, ona bitişik olarak ve uzun aksı Mese'ye paralel olan bazilika ve onun da kuzeyinde, büyük sütun bulunuyordu. Bunlar Constantinus Sütunu ile birlikte VII. bölgede idiler. Bu takdirde VII. ve VIII. bölgelerin sınırları Meşe üzerinde değildi.

Bugünkü Beyazıt Meydam'mn şeklini, Ordu ve Yeniçeriler caddelerinin yönlerini, üniversite girişinin yerini o döneme taşımak doğru değildir.^Fakat kentin genel topografyası düşünüldüğü zaman, Beyazıt Meydanı çevresindeki ilk sarayların hem Marmara hem de Halic'i görecek şekilde meydanın en yüksek yerinde yapılmış olmaları doğaldır. Yarımadanın su ayrımı çizgisi Mese'den geçmez. Çemberlitaş'tan gelinirken Bayezid Camii, üniversite ve Vezneciler yönüne sapar. Ancak Meşe Constantinus Forumu'ndan^) sonra en kısa çizgi üzerinde Bous Forumu'na(->) indiği için, kaynaklarda Meşe boyunca sözü edilen bütün meydanlar Mese'ye göre daha yüksek kotta, yani kuzeyde kalmışlardır. Böylece burada, şimdiki üniversite, da-

Beyazıt Meydanı ve çevresinin tarihi gelişimi. Yegân Kâhya - Doğan Kuban

ha önceki Seraskerlik ve ondan da önceki Eski Saray ve Türk öncesi Bizans sarayları meydanın en yüksek platformuna yerleşmişlerdir. Bunların önü meydan olmuş, kentin çeşmesi bu meydana su getirmiş ve Constantinus Sütunu da bu meydanın Meşe'ye yakın tarafına dikilmiştir. Bu sütun ve meydanın VII. ve VIII. bölgeler arasındaki sınırı oluşturduğu kabul edilebilir. Bu meydanın geometrik konumunun sınırını bugünkü verilere bakarak saptamak doğru değildir. Fatih'in Eski Saray'ı bu tepede yaptırması burada zaten bir saray mahallesi bulunmasından kaynaklanmış olmalıdır. Bu sarayın sınırı bugünkü meydanda bi-