Bakirköy ruh ve siNİr hastaliklari hastanesi

CALLEJA, ANTOEVE

372

373

CAMCILIK

Paşabahçe Cam Fabrikası'nda (solda) ve Çubuklu'daki bir cam atölyesinde (sağda) cam eşya üretimi yapılıyor. Isa Çelik (sol), BünyadDinç (sağ)

alan dolgu duvarlarında, ortadaki büyük, yanlardakiler daha küçük olmak üzere üçer pencere bulunduğundan hamamın bu bölümü oldukça aydınlıktır. Kubbenin ortasında da bir aydınlık feneri vardır.

İki kapıdan geçilerek girilen ılıklık kısmı klasik hamamlardan oldukça farklı bir biçime sahiptir. Birbirlerine ve duvarlara kemerlerle bağlanmış dört sütun, ortadakiler geniş, yanlardakiler dar olan dokuz bölüm meydana getirir. Ortadaki bölümleri bir beşik tonoz ve bir kubbe örter. Buna karşılık yan bölümler aynalı tonozlarla örtülüdür, iki bölüm mermerden perdelerle birer hücre halinde ayrılmıştır. Perde kapıları barok profillidir. Sütun başlıkları Osmanlı sanatına tamamen yabancı bir üslupta, üst köşeleri vo-lütlü ve ortalan birer oval madalyonlu olarak işlenmiştir. Başlığı barok tarzda dört yaprak süslemektedir.

Ilıklık bölümünün sağında kadınlar bölümünün ılıklığına taşan ve işlevinin ne olduğu bilinmeyen beşik tonozlu dikdörtgen bir mekân, solunda ise helalar bulunmaktadır.

Ancak 70 cm genişliğindeki bir kapı aracılığıyla halvet bölümüne geçilir. Bu bölümün hiçbir Osmanlı hamamında rastlanmayan bir biçimi vardır. Kenar uzunlukları 12,50 m olan kare planlı bu mekânın ortasında sekiz adet sütun vardır. Bu sütunlar bir sekizgen meydana getirir. Bu sekizgen üç taraftan klasik Osmanlı mimarisinin üç eyvanı ile ileriye taşar. Ama bu eyvanlar tonozlu olmak yerine kubbelidirler. Dört halvet hücresi köşelerde yer alır. Sağ taraftaki eyvanda bulunan şevli bir geçitten, bir benzeri kadınlar kısmında da bulunan kubbeli küçük bir mekâna geçilir. Bu mekânlar da Cağaloğlu Hamamı'nın Osmanlı hamamlarında rastlanmayan bir özelliğidir.

Kadınlar tarafının soyunma yeri, erkekler tarafından büyük bir kare boşlukla ayrılmıştır. Girişi yan sokaktadır. Ilıklığın muntazam bir planı yoktur. Sol tarafta iki sütunla ayrılmış üç bölüm vardır. Ortayı büyük bir kubbe örter. Halvet erkekler tarafındakini andırır. Ancak burada halvet hücreleri perde duvarla ayrılmamıştır. Her iki bölümün dışında boydan boya su deposu uzanır.

Hamamın başka binalarca kapatılmış dış görünüşünün fazla itinalı bir işçilik göstermediği söylenebilir.

Cağaloğlu Hamamı, Osmanlı hamam mimarisinde dört eyvanlı ve dört halvet hücreli tipin çok değişik ve yeniliklerle dolu bir örneğidir. Yapısındaki barok üslup nedeniyle de Osmanlı sanatında yabancı sanat akımının başlangıcına işaret eder.

III. Mustafa Rebiülevvel 1182/Tem-muz-Ağustos 1768'de İstanbul'un su ve odun ihtiyacı nedeniyle bundan böyle şehrin içinde yeni hamam inşa ettirilmemesini bir fermanla bildirdiğinden Cağaloğlu Hamamı İstanbul'un son büyük çarşı hamamı olarak önemli bir yere sahiptir.

BibL Glück, Böder, 131-136, 154-155; (Altı-nay), Onikinci Asırda, 147, 150-151, 217; R. Walsh-Th. Allom, Constantinople and the Scenery of the Seven Churches ofAsia Minör, Londra, 1838, s. 34-35; Anı, Hamamlar, 115-119; Eyice, İstanbul, 19; S. Eyice, "İznik'te Büyük Hamam ve Osmanlı Hamamları Hakkında Bir Deneme", TD, XI/15 (1960), 99-120; İSTA, VI, 3337-3341.

SEMAVİ EYİCE