Bakirköy ruh ve siNİr hastaliklari hastanesi

CEMİYET-İ İLMİYE-İ OSMANİYE

fizik, kimya, astronomi gibi temel bilimlerde "Heyet-i Âlem" (mecmuada ek o-larak çıkan müstakil risale), "Esrar-ı Ab ü Hava" ve ingiltere Ziraat Cemiyeti'nden kimyager Dr. Dolferi'nin "süt" hakkındaki makalesinin hülasa tercümesini yapan Hasan Tahsin Efendi; "Tarih-i Tabiiden Kuşlar" adlı müstakil risalenin yazarı Şirvanlı Ahmed Hamdi Efendi'dir. İçtimai konularda ise, "Aile", "Görenek", "Terakki" ve "Medeniyet" başlıkları altında 4 makale yazan Namık Kemal ile çocuk terbiyesine dair Adana'dan gönderdiği ve Mecmua-ı Ulûm'da yayımlanan "Mü-zekiyü's-sıbyan" makalesini yazan Adana şer'i hâkimi sudûrdan Haydar Efendi ve "Fazilet ve Şeref-i Hm" adlı makaleyi gönderen Trabzon Valisi Sırrı Paşa ile Ali Ruhi Bey ve Hüseyin Eşref Efendi gibi şairlerin mısralarına da yer verilmiştir.

Hemen hemen cemiyet mensuplarının kimlikleri hakkında bilinenler bundan ibarettir. Mecmua-ı Ulûm'un sorumlu müdürü olan Şükrü Efendi'nin de kim olduğu tespit edilememiştir.

Cemiyet-i İlmiye, halkı aydınlatmak, yenilikleri tanıtmak, maarifi yaymak gayesini güden ve bu hususlarda yayın yapan Osmanlı ilmi cemiyetlerinden biridir. Cemiyetin Batı konusunda ileri sürdüğü görüşler gelişme ve modernleşmenin tek yolunun Batı ile ilişki kurmakla gerçekleşebileceği istikametinde olup modern bilimleri kabul eden ve onları İslam dini ile telif etme gayreti içinde olan liberal ve aydın ulemadan oluştuğu anlaşılmaktadır. Cemiyet-i îlmiye'nin siyasi bir yanının olduğu hissedilmekle birlikte, açık deliller bulmak mümkün olamamıştır. Aynı şekilde Bâb-ı Meşihat veya doğrudan padişah ya da Babıâli ile bağlantılarının olduğu da tespit edilememiştir. Cemiyet devlete karşı olmadığı gibi, devletin maarif politikasına uygun faaliyette bulunacağını beyan etmiş ve bilhassa fahri üyelerin seçiminde, devlete ilmen, kalemen, malen bunlardan ikisi veya daha fazlası ile hizmetlerde bulunanlardan seçilmesini uygun görmüştür.

Cemiyet ve mensupları, bilim ve teknikte Avrupa'nın gelişmiş ülkelerinden geri kalındığı sık sık açık bir şekilde vurgulanırken, Osmanlı ilim muhitinde yapılan bütün bilgi aktarmalarının sathi kaldığı, esas bilimin anlaşılamadığı düşüncesine sahip olmuş ve meselenin en ö-nemli noktasını tespit etmişlerdir.

Bibi. F. Tansel, Namık Kemal'in Mektuptan, III, Ankara, 1973, s. 9; İnal, Türk Şairleri, III, 1871-1881; E. İhsanoğlu, "Cemiyet-i ilmiye ve Mecmua-ı Ulûm", Osmanlı ilmi ve Mesleki Cemiyetleri, ist., 1987, s. 221-245.

EKMELEDDİN İHSANOĞLU