Bakirköy ruh ve siNİr hastaliklari hastanesi

CEMİYET-İ İLMİYE

I. Meşrutiyet yıllarında Osmanlı aydınlarının kurduğu cemiyet. Ne zaman, nasıl ve kimler tarafından kurulduğu tam olarak tespit edilememiştir. Cemiyetin çıkarmış olduğu Mecmua-ı Ulûm adlı derginin yayım tarihi olan Kasım 1879 ile Şubat 1880 arasındaki kısa bir zaman diliminde faaliyet göstermiş olduğu anlaşılmaktadır.

Cemiyetin maksadı ve hedefi, Mecmua-ı Ulûm'un l'inci sayısında yayımlanan mukavelenamesinde, sadece bilgi ve kültürün yayılmasını sağlamakla kalmayıp, bunun yanında bazı zanaat ve mesleklerin teşvik edilmesi, bazı mekteplere destek sağlanması, bunun yanında fenin, teknolojinin, ziraat ve sanayinin yaygınlaştırılması olarak belirtilmiştir. Bu cemiyetin dikkat çekici özelliklerinden biri idari mekanizma ve teşkilatlanma sistemi açısından orijinal bir tüzüğe sahip olmasıdır. Cemiyet, 4 çeşit üye grubunun (daimi, fahri, muavin ve müşavir) değişik kombinasyonlarından, pratik açıdan yürütülmesi hayli zor olacağı aşikâr olan, farklı kurul ve idare şubeleri tarafından idare edilmektedir. Bu farklı kurul ve şubelerde bütün cemiyet üyeleri hiçbir maddi kazanç beklemeden sta-

tülerine ve üyelik durumlarına göre vazife almaya mecbur tutulmuşlardır. Ayrıca istisnasız bütün cemiyet üyeleri yıllık aidat olarak l beyaz mecidiye (20 kuruş) vermekle mükelleftiler. 19. yy'da Osmanlılarda kurulan ilmi ve mesleki cemiyetlerin aksine tüzüklerine "nizamname" yerine "mukavelename" demelerinin, üyeliği karşılıklı taahhüt esasına dayandırmak, müşterek hareket etmelerini sağlamak ve suiistimale meydan vermemekten kaynaklanmış olduğu ileri sürülebilir.

Cemiyet-i İlmiye, kuruluş maksadına uygun olarak ilk sayısı l Zilhicce 12967 16 Kasım 1879, son sayısı l Rebiülevvel 1297/12 Şubat 1880 tarihinde olmak üzere muntazaman 15 günde bir yayımlanan Mecmua-ı Ulûm adındaki ilmi, edebi ve içtimai bir mecmua çıkarmıştır. Kütüphanelerde sadece ilk 7 sayısını tespit edebildiğimiz Mecmua-ı Ulûm'un ilk 5 sayısı 80 sayfa, 6'ncı sayısı 60 ve 7'nci sayısı 50 sayfa olarak yayımlanmıştır. 5'inci ve 7'nci sayılarında müstakil birer risale de neşredilmiştir. Abonelerin mecmuada yayımlanan listesi, okuyucu kesimi hakkında iyi bir kanaat vermektedir. Bu liste gözden geçirilecek olursa; İstanbul'dan ve dışından muhtelif vilayet ve kazalardan toplam 36 merkezden her sınıf halk tabakasından 276 kişinin abone olduğunu görüyoruz. Bunlar arasında muhtelif rütbeden 110 devlet memuru ile ilmiye ricalinden çeşitli rütbeden 25 kişi vardır. Diğer abonelerin ise 7'si askeri sınıfa mensup, kalanı da bulundukları merkezlerin ileri gelen tüccar, esnaf veya eşrafından olan şahıslardır ki, çoğunluğu bunlar oluşturmaktadır. Abone listesinden mecmuanın ülkenin dört bir yanından geniş bir okuyucu kesimine yayıldığı anlaşılmaktadır.

Mecmuada 7 sayı boyunca çıkan 15 makale, 2 müstakil risale, l roman tahlili, maarife, gelenek ve göreneğe dair yazılar vb hususlarda haber ve mektuplar, yabancı devlet adamlarının eğitim hakkındaki nutukları, yeni icatlar gibi iktibaslar yer almıştır. Mecmuanın muhteviyatının, Cemiyetri İlmiye mukavelenamesine mutabık olduğu görülmektedir. Mecmuada Batı'daki bilimle ilgili gelişmeler haber şeklinde verildiği gibi, bu gelişmeler hakkında geniş makaleler de bulmak mümkündür. Bunlar arasında özellikle, Rusya, Fransa, Almanya, Avusturya ve ayrıca İslam dünyasından haberlere rastlanmaktadır. İkinci olarak üzerinde en çok hassasiyetle durulan konu imla, sözlük ve dil meseleleri olmuştur. Bunun yanında ilk ve orta dereceli okullarda ıslahat çalışmaları ele alınmıştır.

Mecmua yazarlarından bazıları bilinmektedir. Bu yazarlar arasında, 1862'de Münif Paşa'nın Cemiyet-i İlmiye-i Osmaniye'de imla ve kıraat konusundaki bir nutkuna olan itiraz ve tenkitlere cevap vermek üzere Mecmua-ı Ulûm'da. "İmla" ve "Kıraat" adlı 2 makalesi yayımlanan reisü'l-üdeba (ediplerin başı) unvanıyla Sami Paşa (1795-1881); fen konularında

J: