Bakirköy ruh ve siNİr hastaliklari hastanesi

CEVRÎ ÇELEBİ

(?, İstanbul - 1654, İstanbul) 17. yy'ın tipik İstanbullu şair ve hattatı. Asıl adı İbrahim'dir.

Cevrî'nin yaşamını, onu tanıyanlardan aldığı bilgilerle tarihçi Naima özetlemiştir. İstanbulî İbrahim Efendi adıyla da bilinen Çevri, hat sanatını Yenikapı Mevle-vîhanesi'nde hattat Derviş Abdî'den(->) öğrendi. Farsça yazmalarda kullanılan talik ve ta'lik kırmasında başarı göster-

di. Müstensihlik denen yazarak kitap çoğaltma işini meslek edindi ve yaşamını bununla kazandı. En çok "(22 kez) Mesnevi istinsah etti. Tarih-i Vassaf, Kün-hü'l-Ahbar, Şehname gibi yazımları zor ve kapsamlı Farsça ve Arapça eserleri de çoğalttı. Döneminde "günde bin beyit yazıp bin akçeye sattığı" söylenirdi. Bu nedenle Cevrî, İstanbul'un geçmiş dönemlerdeki en fazla yazan hattatı olarak ün kazanmıştır. Naîmâ'nın deyimiyle "hoşnüvis" (güzel ve seri yazan) ve çok "eser-i kalemi olan" Cevrî, yüzlerce divanı, münşeat ve edebiyat mecmuasını, risaleyi, çeviriyi yazıcı olarak imzaladı. Günümüzde de Cevrî'nin yazdığı pek çok yazma, İstanbul kütüphanelerinde mevcuttur.

Döneminin aydınları ve zenginleri o-nu koruyarak yeteneğinden yararlandılar. Edinmek istedikleri nadir eserlerin kopyalarını Cevrî'ye yazdırdılar. Asıl koruyucusu ise Reisülküttab Sarı Abdul-lah(->) idi. Cevrî, geçimine yetecek bir kazançla yetinerek mal mülk edinme hırsında olmadı. Günlerim eşi dostu ile İstanbul'a özgü "sohbet-i yaran" ve "ce-miyet-i ihvan" denen ortamlarda yiyip içerek, edebiyat, sanat söyleşileriyle geçirdi. Naîmâ, Maanzade'den dinlediklerine dayanarak Cevrî'nin sudan ve denizden korktuğunu, kayığa binmediğini, karada da yaya yürümeyi tercih ettiğini, bu yüzden Beşiktaş, Galata ve Tophane semtlerindeki tekkelere, konaklara gitmek için karadan Eyüp'e, oradan Kâğıthane'ye yürüdüğünü, dostlarının da çoğu zaman kendisine eşlik ettiklerini yazar. Cevrî, yaşamı boyunca Üsküdar'a herhalde hiç geçmemişti.

Mevlevîliğinin yanısıra, Bektaşî, Bay-ramî-Melamî olduğu da söylenen Cevrî, divan sahibi bir şairdi. £>z'ı««'ındaki kaside ve gazellerin çoğu İstanbul yaşamıyla ilgilidir. Padişahlara, vezirlere, ulemaya kasideleri, cami, tekke, saray, köşk, kasır, çeşme vb eserler için manzum tarihleri, manzumeleri vardır, İstanbul kütüphanelerinde Divaninin yazma nüshaları bulunmaktadır.

Cevrî hat ve şiir dışında yıldız bilimiyle, tıpla da ilgilenmiştir. Başlıca eserleri, Selimname, Hilye-i Cihar-yâr-i Güzin, Hall-i Tahkikat, Aynü'l-Füyuz, Mel-hame, Nazm-ı Niyaz, Muamma Risalesi, Müfredat-ı Tıb Manzumesi'dır. Cevrî Tarihi diye bilinen eserin ise Edirneli Ağazade Mahmud Urfî'ye ait olduğu saptanmıştır.

Tipik bir İstanbul efendisi olan Cevrî Çelebi'yi, Şeyhî Vekayiü'l-Fuzalâ'âa. "küttâb-ı Divân-ı Sultanî" (Divan-ı Hümayun kâtipleri) zümresinden olarak tanıtır. Ölümünde Râ'î Çelebi "sitem-i deh-re tahammül etmeyip azm-i divân-ı beka eyledi" demiş, şair arkadaşları "Hicri 1065" tarihini veren tarihler düşürmüşlerdir. Bunlardan biri şudur: "Cevrî-i mem-nûn-ı lûtf ide Cenâb-ı Girdigâr".

Eğrikapı'dan Defterdar İskelesi'ne i-nen yol üzerindeki taşsız mezarı kaybolmuştur.

Bibi. Tarih-i Naima, VI, 125-127; Şeyhî, Ve-kayiü'l-Fuzalâ, I, 663-665; Müstakimzade, Tubfe, 639; Seyyid Rıza, Tezkire-i Rıza, ist., 1316, s. 23; H. Ayan, Çevri, Hayatı, EdebîKi-şiliği, Eserleri ve Divanının Tenkitli Metni, Erzurum, 1981; M. Seroğlu, "Matbaa Adam: Cevrî Çelebi", Tarih Dünyası, s. 474,482.

NECDET SAKAOĞLU