Bakirköy ruh ve siNİr hastaliklari hastanesi

Çevri Kalfa

Sıbyan

Mektebi ve

Çeşmesi

Erkin Emiroğlu

daki sıbyan mekteplerinin en büyüğüdür. Batı'dan gelen sanat akımlarının izlerini taşıyan bir biçimde ampir üslubun-da(->) yapılmıştır. Sıbyan mektepleri genellikle iki katlı ve ikinci katta tek dershane odasından ibaretken, bu üç katlı bina geniş cepheli ve on odalı olarak inşa edilmiş, bu yüzden de sıbyan mektebi olarak bir süre kullanıldıktan sonra 1858'de kız sanat mektebi olarak kullanılmaya başlamış, Cumhuriyet döneminde 1929-1930 arasında kısa bir süre Devlet Basımevi'nin matbaacılık okulu olmuş, 1932'de Adliye Sarayı yangını nedeniyle bazı mahkeme daireleri tarafından kullanılmış, bir süre de Başbakanlık Arşivi' nin deposu olarak hizmet vermiştir. 1945- 1946'da Elli Dokuzuncu İlkokul olarak tekrar mektep haline getirilmiş, 1955-1956 ders yılından itibaren de Çevri Kalfa İlkokulu adıyla hizmet etmiştir. 1980' li yıllarda bir süre boş durduktan sonra 1985'te Türk Edebiyatı Vakfı'na tahsis edilmiştir. Halen üst katı vakıf tarafından kullanılan binanın alt katındaki odalarda turistik eşya satış yeri bulunmaktadır.

Çevri Kalfa Sıbyan Mektebi, 28 Mayıs 1927 tarih ve 1057 sayılı "Türkiye Cumhuriyeti Dahilinde Bulunan Bilcümle Me-bânî-i Resmiyye ve Milliyye Üzerindeki Tuğra ve Methiyelerin Kaldırılması Hakkındaki Kanun"dan zarar görmüş yapılardandır.

Çevri Kalfa Sıbyan Mektebi'nin girişi yapının sorundadır. Ortada yer alan iki katlı kitlenin üst katı beş mermer konsola oturan bir çıkma biçiminde yapılmıştır. Bu kısım kurşun kaplı bir aynalı tonozla örtülüdür ve tonozun tepesinde bir alem bulunmaktadır. Bu kitlenin sağında kademeler halinde yarım yuvarlak kemerli çeşme yer alır. Çeşmenin sağında da üç katlı, pencere araları yassı pilastrlarla ayrılmış ikinci bir kitle yükselir. Bu bölümün II. Abdülhamid döneminde (1876-1909) eklendiği söylenir. Ancak sıbyan mektebinin çıkmalı kısmıyla tam bir mimari benzerlik gösterdiğinden, ilave olup olmadığını anlamak zordur.

Sıbyan mekteplerinin bir çeşme ve sebilhane ile birlikte yapılması geleneği,

üslup farklılığına rağmen burada da uygulanmıştır. Çeşmenin her iki yanındaki blokların zemin katlan sebilhane olarak tasarlanmıştır. Bu yüzden sağda ve solda yer alan dörderden sekiz pencere, sebilhane penceresi olup dökme demirden Batı üslubunda şebekelerle örtülmüştür. Şebekelerin altlarında su tası verme gözleri bulunmaktadır. Tarih manzumesinin son mısraında, "Merhume Usta'nın iç rûhiyçün âb-ı zemzem (12357 1819)" denildiğine göre, bazı kaynaklarda Çevri Kalfa'nın ölüm tarihi olarak gösterilen 1824 yanlış olmalıdır.

Son yıllarda Divanyolu Caddesi'nin taban seviyesinin çok yükseltilmesi yüzünden mektebin dış mimari nispetleri bozulmuş, sebilin eteği ve şebekelerinin alt kısımları yere gömülmüştür.

Çevri Kalfa Sıbyan Mektebi, Osmanlı dönemi sanatında sıbyan mektepleri mimarisinin son safhasına örnek teşkil eder.

Bibi. O. Nuri (Ergin), Muallim M. Cevdet'in Hayatı, Eserleri ve Kütüphanesi, ist., 1937, s. 254; Ergin, Maarif Tarihi, I, 457-459; Tanışık, İstanbul Çeşmeleri, I, 242-244; I. A. Gövsa, Türk Meşhurları Ansiklopedisi, ist., ty, s. 86; Eyice, istanbul, 29; Aksoy, Sıbyan Mektepleri, 73; Kut, Sıbyan Mektepleri, 59; İSTA, VII, 3524-3525; IKSA, III, 1370-1374; S. Eyice, "Cevrî Kalfa Mektebi", DÎA, VII, 461-462.

SEMAVİ EYİCE