Bakirköy ruh ve siNİr hastaliklari hastanesi

BAMYACI-LAHANACI

44

45 BANCA COMMERCIALE ITALIANA

BANCA COMMERCIALE

ÇİNİLİ KÖŞK ÖNÜNDE BAMYACI-LAHANACI MÜSABAKASI

Padişah, cirit-bazlık fennine ve seyrine düşkün olduğundan enderun ve harem dairelerinden seksen tane deneyimli cündî, yarısı haremağalarmdan yarısı iça-ğalarından olarak seçildiler. Ne zaman cirit oynansa "ak-kara" veya "bamya-la-hana" takımlarından hangisinin daha üstün olduğunu önceden tahmin güçtü. Fakat bu kez, padişah, galibiyetin beyaza çıkmasını arzu etmekteydi. Harema-ğalarımn lahana alayını, içağalarımn da bamya alayını oluşturmaları silahdar ağaca uygun görüldü ve padişaha bildirildi. Hünkâr, Çinili Köşk'e geldi. Bu sırada tüm cündîler de atlı olarak imtihan meydanında düzenli sıralarla yerlerini aldılar. Kural gereği ilkin, ikişer ikişer Mısır oyununa gidip lobut attılar. Atlarından inip yer öptüler ve ihsanlarını aldılar. Tekrar atlarına binip padişahın buyruğu üzerine bu kez cirit oynamaya başladılar. O anda haremağaları karabulut gibi meydanı doldurup içağalarına kuru denk gösterip saldırdılar. Hamlelerini birkaç kez yenilediler. Artık hiç kimsede şuur kalmadı. "Her cins birbirin gayretini çeker" kuralınca içağalan da haremağalanna yüklendiler. Zenciler, "Vay içoğlan!" diyerek büsbütün öfkelendiler. Tekrar be tekrar ılgarları, seyircileri de şaşırttı. Herkeste kavgaya tutuşacakları kanısı uyandı. Ağalar, oyunun kavgasız gürültüsüz bitmesi için duaya başladılar. "Aman kavga etmeyin!" diye açıktan veya işaretle uyarılarda bulundular. Bu sırada karşılıklı ciritler, kurdu kuşu dehşete düşürecek biçimde atılmaktaydı. Böyle, bir saat kadar oyun devam etti. Fakat çok şükür kimsenin canı yanmadı. Ancak, oyunun daha da uzaması, yarışın düşmanlığa dönüşmesine neden olacağından padişah durdurulması için işaret etti. Ayrıca yüzaklığınm (galibiyetin) içağalarında kalması gerektiğini bildirdi. Bu, kızlarağasından başka herkesi sevindirdi.

Letâif-i Enderun, ist., 1276 (sayfa 111-112'den sadeleştirilmiştir)

lik yapılan iki eski kuleden birinin Bamya Ocağı'na, diğerinin de Lahana Ocağı'na ait olduğunu yazar. Burada günümüze kadar ayakta kalan ve ilkinin tepesinde lahana, diğerinde bamya simgeleri görülen kitabeli iki nişan taşı bulunmaktadır. Lahanalı sütunun kitabesi 1205/ 1790 tarihli olup III. Selim'in tüfek atışıyla ilgilidir. İkinci sütun, 12267 1811'de II. Mahmud'un yine tüfek atışına ilişkin bir başka manzum kitabe vermektedir. Tayyarzade Ata Bey'in Tarih-i Ata adlı eserinin 1. cildinde Enderun'la ilgili bilgiler arasında Lahana Ocağı mensuplarının saray bostanlarında sebze yetiştiren bir zümre oluşturduklarına ilişkin açıklamalar vardır. Fakat, bamya-cı-lahanacı adlandırmalarının bu zümreyle bir ilişkisi kurulamaz.

Saray yaşamını en doğru ve ayrıntılı veren Sırkâtibi Ahmed Efendi'nin Ruz-nâme, Hızır İlyas Ağa'mn Letâif-i Enderun adlı eserleri savaş oyunları ve bam-yacı-lahanacı müsabakaları ile bu oyun ve karşılaşmalara katılanlar hakkında doyurucu bilgiler içermektedir. Topkapı Sarayı'nın iç örgütlerindeki spora yetenekli gençlerin katıldığı oyunlar genelde Enderun'a dönüktü. Bamyacı-lahanacı müsabakaları ise Enderun içağalan ile haremağaları arasında, bir başka deyimle beyazlar (bamyacı)-zenciler (lahanacı-lar) arasında yapılıyordu. Fakat bu karşılaşmalar, devşirme kökenli Enderun iça-ğaları ile köle kökenli zenci haremağaları arasında giderek düşmanlığa dönüşecek bir rekabetin doğmaması için, yılda veya birkaç yılda bir yineleniyordu.

istanbul halkının bu oyun ve gösterileri izlemeleri olanağı sınırlıydı. Çünkü saray bahçelerinde düzenlenenleri, padişah yanında musahipleri olduğu halde İncili, İshakiye, Gülhane, Çinili gibi köşklerin birinden izler, oyun grupları

Topkapı Sarayı

Cephane

Meydam'ndaki

tepelerine

bamya ve

lahana

simgeleri

konmuş

nişan taşları.

Hazım Okurer,

1993

dışında kalan saray halkı da alan çevresinden seyredebilirlerdi. Ancak, Okmeydanı, Büyükdere vb dış mekânlarda yapılan karşılaşmaları ve oyunları herhalde halk da izleyebilmekteydi. Esasen, bam-yacı-lahanacı karşılaşmalarındaki oyun türlerine, kaynaklarda "saraya mahsus oyunlar" dendiği görülmektedir.

Bamyacı-lahanacı müsabakalarında taraflar atlı olarak cirit ve lobut, yaya