Bakirköy ruh ve siNİr hastaliklari hastanesi

CÜZAMHANELER

456

457

ÇADIR KÖŞKÜ

ÇADIR KÖŞKÜ

Kâğıthane Deresi kıyısında 1809-1816 arasında inşa edilen ve 1930'ların sonlarında yok olan köşk.

Nevşehirli Damat İbrahim Paşa, III. Ahmed (hd 1703-1730) için Şaban 11357 Mayıs 1723'te Sa'dâbâd Sarayı'nı yaptırmıştı. Sarayın önünde Kasr-ı Neşâd olarak adlandırılan küçük ve zarif bir kameriye bulunuyordu. Padişah buradaki sedirlerde oturarak suyun akışını seyreder ve sesini dinlerdi. II. Mahmud yerine bir yenisini yapmak üzere Sa'dâbâd Sarayı'nı ve Kasr-ı Neşâd'ı yıktırmıştır. 1809-1816 arasında Çağlayan Kasrı yapılırken Kasr-ı Neşâd'ın bulunduğu yerde de zarif bir köşk inşa edilmiş ve bu köşke genellikle Çadır Köşkü denilmiştir.

Eski fotoğraflar ve 1832'de H. Meyer' in çizdiği kroki bu zarif köşkün oldukça ayrıntılı ölçülerini vermektedir. Bunlara göre köşk mermer kaplı bir döşemenin üzerinde yer alıyordu ve hafifçe kavisli üç çıkıntıya sahipti. Yirmi adet barok başlıklı sütun, geniş saçaklı çatıyı taşıyordu. Dışı kurşun kaplı çatının içinde ahşap bir kubbe bulunuyordu. Kubbenin altına gelen orta kısımda, daha önceki Kasr-ı Neşâd'da olduğu gibi fıskiyeli mermer bir havuz bulunuyordu. Köşkün etrafını çevreleyen mermer korkulukların iç kısmında ise sedirler yer alıyordu. Geniş saçağın alt yüzeyleri ve kubbe zengin nakışlarla bezenmişti. Sütunların

Üsküdar Cüzamhanesi'nin Dr. Süheyl Ünver imzalı bir resmi, 1957. Nuran Yıldınm koleksiyonu

Ertesi gün, yeni padişahın annesi Eski Saray'da ise valide alayı ile saraya gelirdi. En erken bir hafta sonra da uygun ve uğurlu bir gün ve saatte kılıç alayı düzenlenirdi. Padişah, yaşı müsaitse sakal bırakırdı. Buna "tesrih-i lihye" deniyordu. Cülusu izleyen günlerde, umum çıkması ya da büyük çıkma denen işlemle Acemi Ocağı'ndan belli sayıda aday kapıkulu ocaklarına geçer, Enderun içoğ-lanlarından dış görevlere atamalar yapılır, haremde ise eski padişahın kadınları, cariyeleri ve kızları Eski Saray'a gönderilirdi. Tüm bu gelişmeler İstanbul'da piyasayı hareketlendirir, çıkmalar kent yaşamını dolaylı biçimde etkilerdi. Dönemin şairleri ise yeni padişah için "cü-lusiyye" denen kasideler yazarlar, tarihler düşürürlerdi.

19. yy ortalarından başlayarak İstanbul'da cülus donanmaları da düzenlenmeye başladı. Bu, padişahın tahta geçiş tarihinin yıldönümü günlerinde yapılan bir dizi eğlenceleri ve gece ışıklandırmalarını kapsıyordu. Örneğin Boğaziçi'nde yalıların saçaklarına karpuz fenerler asılır, korulara "padişahım çok yaşa" mahyaları asılırdı. Boğaz'da sallar üzerinden de havaifişekler, çarkıfelekler, dah-me, püskürtme, çanak mehtapları ile ışıklı gösteriler yapılırdı. Bu donanmalara "yevm-i cülûs-ı meymenet-makrun" ya da "cülus bayramı" deniyordu. Cülus bayramları II. Abdülhamid döneminde (1876-1909) tek resmi bayram kabul edildi.

Bibi. Ali Şeydi Bey, Teşrifat ve Teşkilatımız, İst., ty, s. 145-149; Esad Efendi, Teşrifat-ı Kadime (tıpkıbasım), İst., 1979, s. 111-115; Uzunçarşılı, Saray, 184-1888; Pakalın, Tarih Deyimleri, I, 312-316.

NECDET SAKAOĞLU