Bakirköy ruh ve siNİr hastaliklari hastanesi

486

487

ÇENGİLER

Çengilerin gösterisini betimleyen bir resim, 17. yy. Metin And fotoğraf koleksiyonu

Çengelköy

istanbul Ansiklopedisi

Ömer Camii'nin ve eski Ayios Yeoryios Kilisesi'nin onarımı bu yüzyıla aittir. Bu yüzyılın sonlarına doğru Osmanlı Ermenileri yoğun bir şekilde Beylerbeyi'ne yerleşmeye başlamışlar, iskeleden Vani-köy'e doğru kıyı boyunca zengin Ermeni ailelerinin yalıları sıralanmıştır, iskeleden Beylerbeyi'ne doğru ise Müslüman devlet ve din adamlarının, paşaların yalıları vardır. 19. yy'ın ikinci yarısında, kıyı boyunca Ermenilere ait sadece birkaç yalının kaldığı, diğerlerinin Osmanlı ricaline geçtiği anlaşılmaktadır. 19. yy'ın yenilikçi gelişmeleri içinde 1850'lerde yeni vapur iskelesi yapılmış, 1832'de onlarca evi ve dükkânı yok eden yangına rağmen, 19. yy'ın ikinci yarısında yerleşme gittikçe genişlemiştir.

19. yy'da köyün arkasındaki yamaçlarda bahçeler, bostanlar ve çiftlikler vardır, içinde Konstantin Ayazması'nın da bulunduğu İngiliz Ali Bey'in çiftliği, Ha-sip Paşa'mn büyük çiftliği bunlardan i-kisidir. Yine koyun ardındaki tepede bulunan Ermeni zenginlerden Köceoğlu ailesinin köşkü, semtin önemli bahçelerinden birinin içindedir.

19. yy'm ikinci yarısında Çengelköybüyümüş ve asıl Çengelköy, Yukarı Mahalle ve Setüstü Mahallesi olarak üç mahalleye ayrılmıştır. Bu dönemlerde hanesayısı 600 olarak verilmektedir ve Rumnüfus çoğunluktadır.

20. yy'ın başlarından itibaren köşklerve yalılar hızla el değiştirirken semtintoplumsal yapısı da değişmiştir. AncakÇengelköy'deki asıl büyük değişme 1950'lerde başlar. Bu yıllarda Çengelköy hızla tepelere ve içerilere doğru gelişmiş;büyük çiftlik ve bahçe arazileri parsellenerek kooperatiflere satılmış; 196l'de sahilden içerideki kesimde Bahçelievlermuhtarlığı kurulmuş, İstanbul imar hareketleri çerçevesinde gerçekleştirilen Üs-

küdar-Beykoz sahil yolu yapımı ile Çen-gelköy-Çamlıca bağlantısı, yerleşmeye kent merkezinden ve çevreden ulaşımı kolaylaştırmıştır. Bu tarihlerde köy, Çengelköy, Havuzbaşı ve Bahçelievler olarak üç mahalledir.

1965'te bu üç mahallenin nüfusu yaklaşık 6.820'dir. 1980'de nüfus 22.500 o-larak görülmektedir. Yeni mahalle düzenine göre 1990'daki nüfus, Kuleli-Çen-gelköy, Bahçelievler-Talimhane ve Havuzbaşı mahalleleri toplamı olarak 20.100 civarındadır. Sahilde yer alan mahallelerin nüfusunda artış gözlenmezken iç kısımların nüfusu özellikle NATO Yolu boyunca ve Çengelköyüstü denen yamaçlarda Bahçelievler-Talimhane Mahallesi'n-de yeni yapılaşmayla artmıştır.

Günümüzde Çengelköy'de, sahilde, Vaniköy'den güneye doğru Kuleli Askeri Lisesi(->), askeri tesisler, Kaymak Mustafa Paşa Camii, eski kömür deposunun yerinde yeni yapılar, Koru Restoran, yeni yalılar, Çengelköy Vapur İskelesi, res-

Çengelköy'ün

kendine özgü

köşelerinden

biri olan anıtsal

çınarın

gölgesindeki

sahil çayhanesi.

Elif Elim, 1990

toranlarla çevrili, ağaçlıklı küçük meydan, karakol, Ahmed Ağa Çeşmesi, Lahana Çeşmesi, yalılar, Hamdullah Paşa Camii ve restore edilmekte olan Abdullah Ağa yalısı, buradaki küçük meydanda anıt ağaç niteliğinde büyük bir çınar, Serezli Faik Bey'in yalısı, Sadullah Paşa Yalısı (eski Yusuf Paşa Yalısı) vb yalılar; içeride, sahilin hemen gerisindeki Çengelköy Tepesi'nde, restorasyonu devam eden Devlet Konukevi (eski Köceoğlu Bahçesi ve Köşkü, daha sonra Şehzade Vahideddin'e ait olan köşk), bir kooperatifin lüks villaları vardır. Havuzbaşı durağından karakola ve iskele yanındaki meydana kadar birbirini izleyen küçük dükkânlarla uzanan, canlı, hareketli ve zengin bir çarşıya sahiptir. İskelenin yanındaki küçük meydandaki balık lokantaları 19. yy'da meyhaneleriyle ünlü Çengelköy'ün bu geleneğini sürdürmektedir. Havuzbaşı Mahallesi'nin güneyinden Beylerbeyi Korusu'nun kuzey yamaçlarını izleyerek Çamlıca tepelerine doğru

çok dik bir yokuşla çıkan Havuzbaşı Sokağı'nın altındaki küçük Şeyh Nevruz Camii ve Havuzbaşı Yokuşu boyunca sıralanan çoğu restore edilmekte olan eski ahşap ev ve konaklar, semtin özel köşelerinden biridir. Yerinde Bizans döneminde bir kilise ve ayazmanın bulunduğu Havuzbaşı Parkı ve durağının karşısından denize doğru uzanan Deniz Hamamı Sokağı'nın adı, burada eskiden kadınlar ve erkekler için ayrı ayrı sokaklardan girilen iki ayrı deniz hamamının bulunduğunu doğrulamaktadır. Beylerbeyi'nden gelen Yalıboyu Cadde-si'nin devamı olan Çengelköy Caddesi, doğuya doğru uzanan Güzeltepe Caddesi ile kesişir. Güzeltepe Caddesi'nden kuzeydoğuya doğru ayrılan ve vadi boyunca uzanan NATO Yolu ve çevresi, son yıllardaki düzensiz ve Çengelköy sırtlarının görünümünü betonlaştıran yapılaşmanın en yoğun olduğu bölgedir.

Çengelköy günümüzde çarşısı, geride Rum okulu ve kilisesi, çeşmeleri, Pazartesi Pazarı, hurması, Çengelköy bademi diye ünlü küçük salatalıkları ve diğer bostan ürünleri ile eski Boğaz köyü görünümünü, hiç değilse belli bölümlerinde koruyabilen bir semttir. Tek tuk Rum ve Ermeni ailenin yaşadığı semtte, Ortodoks kilisesinin geleneksel haçı suya atma ve çıkarma töreni, halen başka semtlerden gelenlerin katılımıyla yapılmaktadır. Semtin toplumsal yapı ve nüfus bileşiminde son dönemlerde gözlenen değişme, iç göçle Anadolu'nun çeşidi yerlerinden gelen nüfusun semte yerleşmesi ve bazı tarikatlara mensup gelenekçi dinci nüfusun ağırlık kazanmaya başlamasıdır.

Bibi. Cahit Kayra-Erol Üyepazarcı, Mekânlar ve Zamanlar Kandilli, Vaniköy, Çengelköy, ist., 1993; "Beylerbeyi", ISTA; "Beylerbeyi" 1KSA; Erdenen, Boğaziçi Sahilhaneleri, II; Eyice, Boğaziçi; Janin, Constantinople byzantine-, Evliya Çelebi, Seyahatname, I; Inciciyan, istanbul.

ÇİĞDEM AYSU