Bakirköy ruh ve siNİr hastaliklari hastanesi

ÇERKEŞ HASAN OLAYI

16 Haziran 1876 gecesi, Beyazıt'taki Midhat Paşa Konağmda nazırlara karşı düzenlenen suikast.

Olayın kahramanı Çerkeş asıllı Kolağası (önyüzbaşı) Hasan Bey, Abdülaziz döneminde (1861-1876) sarayda büyüdü. Teyzesi Edâdil ve kız kardeşi Neş' erik, bu hükümdarın kadın efendilerin-dendi.

Hasan Bey, sözde Mekteb-i Harbiye' de okudu ve subay oldu. Fakat, tipik bir İstanbul kabadayısıydı. Şehzade Yusuf İzzeddin'in yaveri iken Beyoğlu ve Galata semtlerini haraca bağlamıştı. Ab-dülaziz'in tahttan indirilmesi ve intiharı Hasan Bey'i etkiledi. Kız kardeşi Neş' erik'in, Dolmabahçe Sarayı'ndan Fer'iye Dairesi'ne götürülürken hakarete uğraması, üstündeki şal çarşafın alınması ve birkaç gün sonra da ölmesi Hasan Bey'i büsbütün öfkelendirdi. Diğer yandan Seraskerlik, saray şımarığı bu disiplinsiz subayın ivedilikle İstanbul'dan uzaklaştırılmasını uygun görmüş ve Bağdat'a atamıştı. Hasan Bey, birkaç gün gitmemekte direndi. Tutuklanınca Müşir Redif Pa-şa'nm aracılığı ile Bağdat'a gideceğini duyurdu ve serbest bırakıldı. Serasker Hüseyin Avni Paşa ile görüşme olanağı elde edemedi.

Olay günü (16 Haziran 1876) üç revolver (tabanca), iki kama edinerek silahlandı. Yemiş İskelesi'ndeki bir meyhanede içtikten sonra kayık kiralayıp Üsküdar'a geçti. Öldürmeyi tasarladığı Hüseyin Avni Paşa'yı yalısında bulamadı ve toplantı için Midhat Paşa'nın konağına gittiğini öğrendi. Kayıkla Sirkeci'ye döndü. Bir sürücü beygiri ile Beyazıt'ta Tavşantaşı'ndaki konağa geldi. Burada Meclis-i Mahsus denen iç kabine toplantısı yapılmaktaydı. Sadrazam Mütercim Rüşdî Paşa ile Serasker Hüseyin Avni, Bahriye Nazırı Kayserili Ahmed, Hariciye Nazırı Raşid, Maarif Nazırı Ahmed Cevdet, Defter-i Hakanî Nazırı Yusuf, Şûra-yı Devlet Reisi Midhat, Mecâlis-i Aliye memurları (devlet bakanı) Hasan Rıza, Şerif Hüseyin ve Halid paşalar, konağın büyük salonundaydılar. Paşaların maiyet ağaları ise konağın alt katın-

da yiyip içtikten sonra poker oynamaktaydılar. Çerkeş Hasan Bey, saat 22.00 sularında içeri girdi. Tanınan bir kişi olduğu için engelle karşılaşmadan üst kata çıktı. Ansızın salona girdi. Olay tanığı paşaların anılarında anlattıklarına göre "Serasker, davranma yakarım!" diye bağırdıktan sonra Hüseyin Avni Paşa'yı vurdu. Midhat Paşa, Rüşdî Paşa ve diğerleri yan kapılardan konağın harem dairesine kaçmaya çalışırlarken Hasan Bey de kendisine müdahale etmek isteyenlere tabancayla veya kama ile saldırmaktaydı. Silah sesleri ve bağıışmalar yaver ve ağalan, semt halkını harekete geçirdi. Fakat o arada Hariciye Nazırı Raşid Paşa da kurşunlara hedef oldu. Kayserili Ahmed Paşa, aldığı kama yaraları ile bir yan odaya sığınabildi. Bir yaver ve bir konak hademesi ile dışarıdan gelen bir karakol askeri de Hasan Bey'in kurşun-larıyla öldüler.

Olay Seraskerlik'e çok yakın bir noktada geçmesine karşın müdahale olanağı bulunamamıştı. Daha sonra gelen askerler Hasan Bey'i tutuklayıp Seraskerlik'e götürdüler. Oluşturulan divan-ı harp (askeri mahkeme) idam kararı verdi. Hasan Bey 17 Haziran 1876'da Beyazıt Mey-dam'nda bir dut ağacının dalında asıldı. İdamdan önce rütbeleri sokulurken "Padişah Abdülaziz'in katili Hüseyin Avni Paşa'dır" diye bağırması, sonraki Yıldız yargılamaları için bir delil sayılmıştır. Kimi yorumcular ise Çerkeş Hasan Olayı' nın, Mithat Paşa'nın bir komplosu olduğunu, aksi halde böylesine kolay gerçekleştirilemeyeceğini ileri sürmüşler, Hasan Bey'in, Midhat Paşa'yı hedef seçmemesini de buna kanıt göstermişlerdir. Olayı yaşayanlardan Cevdet, Mahmud Celaleddin, Memduh paşalar ise suikastı birbirini doğrulayan yorumlarla ve Çerkeş Hasan'ın kişisel öç duygusuna bağlayarak anlatmışlardır.

Olay nedeniyle İstanbul'da güvenlik önlemleri artırılırken Yıldız Kasrı'nda tedavi edilmeye çalışılan V. Murad'dan bu olay saklandı. Halk ise günlerce heyecan yaşadı ve kısa zamanda Çerkeş Hasan Bey bir kahraman oluverdi. Onun için şiirler ve destanlar yazıldı. II. Abdülha-mid (hd 1876-1909) padişah olunca Edir-nekapı'daki mezarı yaptırıldı ve taşına "Genç yaşta veliyünnimeti uğrunda fedayı can eden Çerkeş Hasan Bey" yazıldı.

Çerkeş Hasan Olayı İstanbul'da 1579' da Sokollu Mehmed Paşa'nın öldürülmesinden üç yüzyıl sonraki ilk kişisel suikasttır.

Woods Paşa anılarında yanılarak olayın Ortaköy'deki sadrazam konağında geçtiğini yazmıştır.

Bibi. Osman Nuri, Abdülhamid-i Sânî ve Devri Saltanatı, I, İst., 1327, s. 39-45; Memduh Paşa, Mir'at-ı Şuûnat, İzmir, 1328, s. 96; Cevdet, Tezâkir, IV, 159-160; Mahmud Celaleddin Paşa, Mir'at-ı Hakikat, I, İst., ty, s. 189-192; Danişmend, Kronoloji, III, 280-282, H. Ertürk, iki Devrin Perde Arkası, İst., 1957, s. 10-13; Sir H. F. Woods, Türkiye Anılan, İst., 1976, s. 112.

NECDET SAKAOĞLU