Bakirköy ruh ve siNİr hastaliklari hastanesi

Zikir Usulü ve Musiki

Rıfaîlikte, Kadirîlikte ve Sa'dîlikte olduğu gibi Bedevîlikte de zikir usulü olarak "kıyamî", yani ayakta gerçekleşen zikir şekli benimsenmiştir. Zikir sırasında toplu halde ilahiler, zâkirlerce de kasideler okunarak musiki icra edilirdi. Ancak, Bedevîliğe özgü bir zikir usulü de vardır, buna "Bedevî topu" denir. Bu tür zikirde, karşılıklı iki sıra halinde dizilen dervişler "Hay Esması" okuyarak kıyam zikrine devam ederlerken, ortada bulunan şeyh, ellerini başının üzerinde birbirine vurarak herkesi kendi etrafında toplanmaya davet eder. Bu sırada zâkir, ilahiler hangi makamda ise o makamda sala okumaya başlar, "Yâ Resulallah" dediğinde, esma "Yâ Hay" diye değiştirilir. Ayaklar yerden kesilmeden, dizler kırılarak salanın sonuna kadar böylece zikredilir, şeyhin "illallah" demesiyle bu tür zikir biter ve zikre katılanlar yeniden iki sıra haline gelirler. Sıraların karşılıklı iki "top" halinde dizilmesiyle oluşan zikrin bir şekli de şöyledir: Şeyh bir sıranın başında bir kişiyi elinden tutarak kendi etrafında sola doğru dönmeye başlar, böylece el ele tutuşan dervişler şeyhin etrafında dönerek bir helezon oluşturduktan sonra salaya başlanır. Salanın ilahilerin bestelendiği makamda okunması gerektiğinden, Bedevî topunda zâkirlik edenlerin değişik makamlarda sala okuyabilmesi ancak usta musikişinasların başarabileceği bir işti. Bedevî topu zikri başka tarikatlarda da uygulanmıştır. Bedevîlikte zikir sırasında "şugl" denilen Arapça güf-teli ilahiler çok okunurdu.

Bedeviler arasında değerli musiki adamları yetişmiştir. Bunlardan biri olan Şeyh Ali Baba, 1880'li yıllarda çok ünlü

bir mevlit ve mersiye okuyucusuydu. Ali Baba, "Said Paşa İmamı" diye tanınan ünlü mevlithan Hasan Rıza Efendi'den mevlit okumayı, Hüdaî Şeyhi Ruşen Efendi'den de musiki nazariyatını öğrenmişti. Zâkir Aşkî Efendi (ö. 1873) iyi mersiye okumakla tanınmış bir başka Bedevidir. Ünlü mersiye şairi Kâzım Paşa da Bedevî tarikatındandı. Çengelköy Bedevî Tekkesi Şeyhi Edhem Efendi (ö. 1904) İstanbul'un en tanınmış zâ-kirbaşılarındandı. Eyüplü Bülbül Ahmed Efendi (ö. 1912) ile Fatihli Siyahî Hakkı Efendi'nin (ö, 1916) adları da değerli Bedevî zâkirbaşıları arasında anılabilir. Zikir ayinini yürütmek ve okunan ilahilerle zikir arasındaki ahengi sağlamak özellikle musiki usullerini iyi bilmekle mümkündü. Dini anlamı olan, zikirdeki raks hareketlerini yönetenlere "zikir reisi" denirdi. Son dönemlerde, Beylerbeyi İstavroz Deresi Bedevî Tekkesi Reisi Mızıkalı Nuri Bey İstanbul'un ünlü zikir reislerindendi.

Bibi. Mustakimzade Süleyman Sadeddin Efendi, Mustakimzade Mecmuası (yazma), Süleymaniye Ktp Esad Efendi Bölümü, no. 3397; Zâkir, Mecmua-i Tekâyâ; Ergun, Antoloji.

ÖMER TUĞRUL İNANÇER