Bakirköy ruh ve siNİr hastaliklari hastanesi

Blahernai Ayazması,

1877

Enis Karakaya koleksiyonu

4. yy'da etrafının bir sur duvarı ile çevrili bulunduğu Notitia Urbis Constantinopo-litae adındaki risaleye dayanarak kabul edilir. Bu belgenin günümüze ulaşan metni 423-444 arasına ait olmakla beraber, orijinalinin L Theodosius döneminde (379-395) yazıldığı tespit edilmiştir. Notitia'dz yazıldığına göre, bu mahalle (veya semt) şehrin 14. bölgesi olup, kendisine mahsus duvarla çevriliydi ve adeta "ikinci bir şehir" teşkil ediyordu. Burada "bir kilise, bir saray, bir nimfe-um, bir hamam, bir tiyatro, bir lusorium, bir ahşap köprü, on bir vici (sokak), 167 .ev, iki büyük direkli cadde, beş özel hamam, bir genel ve bir özel fırın ile beş ekmek dağıtım yeri vardı".

Blahernai semtinde birçok kilise bulunmakla beraber bunların en önemlisi, kutsal bir su (ayazma) yakınında kurulan Meryem (Teotokos) Kilisesi idi. Marki-anos'un (hd 450-457) eşi Pulheria tarafından yapımına başlanan ve muhtemelen I. Leon zamanında (457-474) bitirilen kilisenin bitişiğindeki şapelde (küçük kilise) Meryem'in giydiği rivayet edilen, "Maforion" adında ve 473'te Filistin'den getirilmiş bir giysi (veya başörtü veya kuşak) özel bir mahfaza içinde saklanıyordu. Kilise İustinianos tarafından, henüz tahta çıkmadan amcası I. İustinos zamanında (518-527) genişletilmiş, III. Romanos döneminde de (1028-1034) restore edilmiştir. 1070'te tamamen yanan kÜiseyi IV. Romanos (hd 1068-1071) ihya ettirmişlerdir. Blahernai Kilisesi güvercin avlayan çocukların çıkardıkları bir yangın sonunda 1434'te bir daha yanmış ve artık tamir edilmemiştir.

Meryem Kilisesi iki sütun dizisi ile üç nefe ayrılmış bir bazilika idi. Meryem'in kutsal elbise veya örtüsü ise bitişikteki yuvarlak şapelde saklanıyordu. Kilisenin içinin göz kamaştırıcı derecede bezenmiş olduğu, hattâ sütun başlıklarının altın yaldızla kaplandığı bilinir. II. İustinos, kilisenin iki tarafında birer çıkıntılı kanat yaparak ona bir haç biçimi vermiştir. Duvarlar mermer levhalarla kaplı, orta nefin üst duvarları mozaiklerle süslenmiştir. Bunlarda tasvir edilen sahnelerin listesi mevcuttur.

Bizans tarihinde çok sık adı geçen Meryem Kilisesi'nde imparatorlar belirli günlerde ayinlere katılıyorlardı, kilisede Meryem'in giysisinden başka çeşitli aziz ve azizelere ait rölikler (kutsal kalıntılar) bulunmaktaydı. Özel saygı gösterilen bir de Meryem ikonası vardı. 200'ü aşkın Meryem tasviri arasında Blaherni-otissa olarak adlandırılan bu resimde orans duruşunda (iki kolunu kaldırmış niyaz eder vaziyette) bir Meryem tasvirinin göğsü üzerinde madalyon içinde İsa'nın büst halinde resmi yer alıyordu. 11. yy'dan itibaren bu ikonayı örten i-pek örtü, cuma günleri akşam ayini sırasında "kendiliğinden" sarılıyor, ertesi gün aynı saatte tekrar kapanıyor ve halkın inancına pek uygun cereyan eden bu metafizik gösteriye "alışılmış mucize" deniyordu. Blaherniotissa Meryem ikonasının röprodüksiyonu Bizans sikkeleri ve kurşun mühürler üzerinde de yer aldığından çok yaygınlaşmıştır.

6l9'da, Herakleia'ya (Marmaraereğli-si) kadar gelen Avarlardan korumak amacıyla, kilisedeki diğer eşyalarla birlikte, Ayasofya'ya taşman "Maforion", Meryem'in giysisi ve kemerinin bir parçasından oluşan kutsal emanetlerin 620" de kiliseye dönüşü şerefine her yıl 2 Temmuz'da bir yortu düzenlenmeye başlanmıştı. 626'da, Avarlarm Konstantino-polis'i kuşatması sırasında, İmparator Heraklios'un oğlu genç Konstantinos, Patrik Sergios ve soylu Bonus, "Mafori-on"u ve "Blaherniotissa Meryem"ini, halka cesaret vermek için surlar üzerinde gezdirmişlerdir. Avarlarm yenilerek çe-•kilmeleri üzerine, Meryem Ana şehrin koruyucu azizesi kabul edilmiştir.

Kilisede saklanan bu kutsal emanetler, yalnızca Avar saldırılarında değil, 717'deki Arap kuşatmasında, 822'deki General Tomas isyanında, 860'taki Slav hücumlarında, 926'daki Bulgar kuşatmasında da halka güç vermişti.

Blahernai Kilisesi, yalnızca dinsel açıdan değil, siyasal ve sosyal açıdan da çok önemli olaylara sahne olmuştur. 561' de Maviler (bak. Maviler ve Yeşiller), 563'te imparatora karşı bir komploya karışan Sergios, 705'te II. İustinianos'a karşı ayaklanan oğul Tiberios, 1081'de Kom-nenos ailesinin bazı üyeleri ve Aleksios Meryem Ana Kilisesi'ne sığınan politik şahsiyetlerdi. 892'de, İmparatoriçe Te-ofano burada rahibe olmuş, 1040'ta îm-paratoriçe 2oe(->) daha sonra tahta geçecek olan V. Mihael'i burada evlat edinmiş, 1347'de İmparator VI. İoannes Kan-takuzenos burada taç giymiş, kızı Hele-na ile V. İoannes Paleologos'u burada evlendirmişti. Öte yandan tüm mülklerini adı geçen kiliseye adayan soylular arasında, İmparatoriçe Teofano'yu, I. Le-on'un karısı Anna'yı ve Teofilos'un karısı İmparatoriçe Teodora'yı(~») sayabiliriz.

Bugün ayazması (bak. Blahernai A-yazması) hariç bu kiliseden geriye bir şey kalmamıştır.

Bibi. Mordtmann, Esquisse; A. D. Mordt-mann, "Die Hafenquantiere von Byzans", Mtt-

teilungen deş deutschen Excursions-Clubs, III (1893) s. 1-6; Millingen, The Walls, 109 vd; J. B. Papadopoulos, Leş palais et leş eglises deş Blachernes, Atina, 1928; Schneider, Byzanz, 80; A. M. Schneider, "Die Blachernen", Ori-ens, IV (1951) s. 82-120; Schneider, Mauem, 65-107; Janin, Constantinople byzantine, (4. bas.), 124-127; Janin, Eglises et monasteres, 161-171; Feridun Dirimtekin, "14. Mıntıka (Blachernae), Surlar, Saraylar ve Kiliseler", Fatih ve İstanbul, İstanbul Fethi Derneği Dergisi, I, 2 (1953) s. 193-222; P. Verzone, "Quar-tadecima Regio", Festschrift W. Sas-Zalozi-ecky, zum 60: Geburtstag, Graz, 1956, s. 174-177; Paspatis, Byzantinai Meletai, s. 390; R. E. Koçu, "Aya Vlaherna Kilisesi", İSTA, III, 1553-1554; Müller-Wiener, Bildlexikon, 223-224, 301-307.

SEMAVÎ EYICE