Bakirköy ruh ve siNİr hastaliklari hastanesi

BOTTER APARTMANI

Beyoğlu istiklal Caddesi'nin Tünel'e yakın kesiminde no. 475-477'de bulunan ve tarihi, mimari özellikleriyle tanınmış bir apartmandır.

Apartman, adını, II. Abdülhamid'in ve sarayın resmi terzisi olan Hollanda uyruklu J. Botter'den almıştır. Aynı zamanda tanınmış bir modacı ve stilist olan J. Botter'in evi, yine sarayın mimarı olan Raimondo D'Aronco(-») tarafından 1900' de tasarlanıp gerçekleştirilmiştir.

Botter Apartmanı, hem İstanbul art nouveau(->) mimarlığının en tanınmış örneklerinden, hem de İtalyan mimar R. D'Aronco'nun en önemli yapıtlarından biridir. Apartman, J. Botter'in atölyesini ve konutunu bir arada barındırmak üzere dönemine özgü büyük aile konutu (hotel) tipinde tasarlanmıştır. Zemin ve birinci kat, J. Botter'in işyeri, üst katlar konutu olarak düzenlenmiştir. Bir oğlu ve üç kızıyla birlikte Botterler, İstanbul' . un yüksek sınıflarının yakından tanıdığı ve sosyal ilişkileri zengin bir ailedir.

Botter Apartmanı, İstiklal Caddesi'nin tipik, dar cepheli ve derin parsellerinden biri üzerindedir. Bodrum kat üzerine iki katı atölye, üç katı ve bir çekme kat ile terası konuta ait olan toplam yedi katlı bir binadır. Botter Apartmanı, döneminin gelişmiş yapım teknikleri kullanılarak inşa edilmiştir; dökme demir strüktürlüdür, dolgu duvarları tuğladandır, cephesi ise taş kaplıdır.

Girişi, yandadır. Art nouveau mimar-

Botter Apartmanı'nın İstiklal Caddesi'ne bakan ön cephesi.

Erkin Emiroğlu

lığına özgü eliptik planlı bir merdiven holü, eğrisel çizgili merdivenleri ve sahanlıkları vardır. Yine art nouveau desenli merdiven korkuluğu, her biri aynı desenli ve vitraylı pencereleri ve daire kapıları ile son derece tipik, özgün çi-zimli ve her biri sanat objesi niteliğinde aydınlatma öğeleri, Botter Apartmam'nı önemli kılan özelliklerden bir bölümüdür ve tümü D'Aronco tasarımıdır. Art nouveau desenli asansör kabini iki kapılı ye şık bir parçadır.

Özgün planlarından yapının en ilginç kesiminin zemin ve ara kat olduğu anlaşılmaktadır. Zemin katın caddeye bakan bölümünde Botter Moda Evi'nin satış ve teşhir salonları bulunmaktaydı. Bu salonlara karşılıklı yerleştirilmiş bir çift eğrisel konumlu merdivenle bağlanan ve defile için kullanılan daire planlı bir asma kat vardı. Duvarları ayna ve kumaş kaplı ve aydınlığa açılan pencereleri renkli vitraylarla bezeliydi. Büyük bir lüks ve zarafetle düzenlenip döşendiği söylenen bu bölümler, 19öO'ta bir banka şubesi yapımı için dönüştürülerek ortadan kaldırıldı.

Birinci katın öndeki iki salonu Botter'in çalışma ve müşteri kabul salonları idi. Aydınlığa ve arka cepheye bakan

odalar, çalışma ve servis hacimlerine ayrılmıştı.

Botter Apartmanı'nın normal kat planları, uzun bir koridorla birbirine bağlanan önde iki salonu ve arkada üç yatak odası olan, döneminin dar parsellerinin tipik şemasına uyar. Bu şemaya ayrıntılı bir servis düzeni eklenmiştir.

Botter Apartmanı'nın taş kaplı cephesi, R. D'Aronco'nun taş ölçülerini tek tek verdiği ve tüm dekorasyon şemasını, öğelerini, motiflerini ayrıntılarıyla gösterdiği özgün cephe çizimlerine uygun olarak gerçekleştirilmiştir. Bu çizimler, tasarımda ve uygulamada cephe için büyük bir özenle çalışıldığını belgelemektedir. D'Aronco'nun Botter Apartmanı için hazırladığı proje, 32 paftalık bir koleksiyon olarak Udine Kent Müzesi Arşivi'nde bulunmaktadır.

Yana alınmış olan konut girişi ve mağaza nedeniyle bu katta asimetrik düzenlenmiş cephe, birinci kattan başlayarak simetrik bir tasarıma dönüşür. Gerek mağaza, gerekse konut girişinin, yüksek dallar ve yayılan güllerden oluşan ve Viyana art nouveau'su (secessi-on) örneklerine yakın çizgileri olan çi-çeksi bir bezemesi vardır.

J. Botter'in çalışma ve kabul salonlarının açıldığı cephe boyunca uzanan eliptik planlı bir balkon, Botter Apartmanı'nın en göz alıcı bölümlerinden biri sayılır. Art nouveau üslubunda çiçeksi motifleri olan balkon korkuluğu ile demirden eğrisel bağlantı öğelerine tutturulmuş çiçek birimli lambalar Botter Apart-manı'na özgü, son derece özel ve tümü D'Aronco tasarımı olan kreasyonlardır. Modaevinin çalıştığı yıllarda bu lambaların hep yandığı, ışığının hiç sönmediği söylenmektedir.

Botter Apartmanı'nın işyeri kesimi, uçlarında eğrisel çizgili motif gruplarıyla biten beş yatay çizgili şeritle bitirilir. Konut bölümü cephede simetrik düzenlenmiş, hattâ belirli geometrisi olan bir çer-

Botter

Apartmanı'nın

ön cephesinden

genel

bir ayrıntı.

Erkin Emiroğlu

çeveleme gösterir. Çiçeksi bezeme, bu çerçeveleme içinde belirli alanlara yerleştirilir. Ama çekme katta ve terasta çiçeksi bezemenin özgürce yayıldığı, balkon korkuluklarının yine D'Aronco'ya özgü desen ustalıklarına sahne olduğu gözlenir. Böylece Botter Apartmanı'nın cephe düzeninde, mimarinin klasik veya geleneksel disiplini ile art nouveau'nun özgür konsepti arasında son derece ilginç bir gerilim oyunu yaratılmış olur.

Botter Apartmanı 20. yy başının özgün ve avantgarde eğilimi olan art nouveau üslubunun, bilindiği kadarıyla, İstanbul'daki ilk örneğidir. Sonraki yıllarda İstanbul'da yaygınlaşacak olan bu üslubun uygulanışında kalite belirleyici bir örnek olmuştur. Bir D'Aronco tasarımı olan bu yapının Botter Apartmanı' nın ününü artırdığı kuşkusuzdur. Bir modaevinin son moda bir eğilimle tasarlanması işlevine çok uygun düşmüş olmalıydı. Botter Apartmanı, kimi ne-obarok biçimleri Viyana "secession" ekolünün çiçeksi motifleriyle birleştiren ustalıklı cephe tasarımı ile bugün bile ilgi çeken bir yapıdır. Döneminde yakındaki Cafe Lebon ve sonra Markiz ile birlikte elit bir çekim merkezi oluşturduğu düşünülebilir. Snobizmin yaygın olduğu o yıllarda Botter Apartmanı'nın önünde içeriden çıkmış gibi gezinmenin bile moda olduğu kimi yazarların anılarındadır.

Botter Apartmam'nın ne zaman kapandığı kesin olarak bilinmemektedir. Sahip değiştirerek günümüze kadar ulaşan yapı, bugün en üst kat ve yazar Ferit Edgü'nün oturduğu ikinci kat dışında, her katı ayrı bir ticari kuruluş tarafından kullanılan bir işhanına dönüştürülmüştür. Bu kullanım, birinci derecede korunması gerekli kültür varlığı olarak tescil edilmiş yapının ilgisiz ve bakımsız kalmasına dolayısıyla yasal olarak korunan ama bakılmayan ve değerlendirilmeyen bir yapıt olmasına yol açmıştır.