Bakirköy ruh ve siNİr hastaliklari hastanesi

BOTTER APARTMANI

312

313

BOTTER APARTMANI

vim-i Vekayi gazetesinde yayımlanan bir haberde, 14 Mayıs 1839 günü Mek-teb-i Tıbbiye-i Adliye-i Şâhâne'ye gelerek bu mektebin resmi açılışım yapan II. Mahmud'un, yeni tamamlanan nebatat (botanik) bahçesini de incelediği bildirilmektedir. Daha sonra dış ülkelerden uzman bahçıvanlar ve bitki örnekleri getirilerek bahçenin bakımı ve zenginleştirilmesi sağlanmıştır.

1844'te bu bahçenin direktörlüğüne Fiume'de (italya) eczacılık yapmış Alman eczacı Friedrich Wilhelm Noe (1799-1858) atanmıştır. Bu direktör, bahçenin gelişmesi için çalışmış ve 1845'te, Türkiye'de yetişen bitki türlerinden oluşan bir herbaryum (Herbier de FEcole Imperi-ale de Medecine de Galata-Serail) kurmuştur.

Türkiye'nin bu ilk botanik bahçesi, 11 Ekim 1848 gecesi Beyoğlu semtinde çıkan bir yangının Mekteb-i Tıbbiye binasına geçmesi sonucu, tıbbiye binası ile birlikte yok olmuştur.

Demirkapı Botanik Bahçesi: Mekteb-i Tıbbiye, 1877'de Demirkapı'daki (Sirkeci Garı'nın yanında) eski Gülhane Kışla-sı'na taşınmıştı. Bu dönemde mektepte nebatat muallimi, Dr. Mehmed Ali Paşa (1834-1914) idi. Mehmed Ali Paşa, muavini Dr. Esad Şerefeddin'in yardımıyla, kışla binasının yanındaki arazide küçük bir botanik bahçesi kurdu. Ne var ki, mektebin 1892'de Kadırga'ya taşınması üzerine bu bahçe terk edildi. Kuşadalı Dr. Mehmed Ali Paşa, Erenköy'deki köşkünün bahçesinde de nadir bitkiler yetiştirmiştir.

Kadırga Botanik Bahçesi: 1892'de Mekteb-i Tıbbiye, Kadırga semtindeki Menemenli Mustafa Paşa Konağı'na taşınmıştır. Dönemin nebatat hocası Dr. Esad Şerefeddin (Köprülü) (1867-1942) burada bir botanik bahçesi kurmuştur. Bu bahçeden, okulun Haydarpaşa'ya taşınmasına kadar, tıp ve eczacılık öğrencilerinin eğitimi için yararlanılmıştır. 1909' dan itibaren bahçe ile, bu binada öğretime devam eden, Eczacı ve Dişçi mektepleri nebatat hocası Dr. Şerefeddin Tev-fik (Tertemiz) (1879-1957) ilgilenmiştir. 1926'da Eczacı ve Dişçi mekteplerinin Beyazıt Meydanı'ndaki yeni binaya geçmeleri üzerine bu bahçe de terk edilmiştir.

Haydarpaşa Botanik Bahçesi: 1903' te askeri tıp okulu ve 1909'da da sivil tıp okulu, Haydarpaşa'da yüksek tıp eğitimi için yapılmış olan yeni binaya geçmişlerdir. Dr. Esad Şerefeddin (Köprülü) 1905'te Tıp Fakültesi botanik muallimliğine atanmıştır.

Dr. Esad Şerefeddin yeni binanın, Selimiye Kışlası'na bakan yönünde bir botanik bahçesi ile tropikal bitkilerin saklanması için seralar yaptırmış ve bahçenin gelişmesi için çok emek vermiştir.

1933 üniversite reformu sonucu Tıp Fakültesi İstanbul yakasına taşınınca Haydarpaşa Botanik Bahçesi sahipsiz kalmış ve bitki koleksiyonu kısa zaman-

da yok olmuştur. Seralar bir süre çiçek (bilhassa karanfil) yetiştiricileri tarafından kullanılmıştır. 1971'de bahçe tamamen boş olup yalnız büyük seranın demir çerçeveleri kalmış, daha sonra onlar da sökülüp götürülmüştür.

Böylece Türkiye'nin en zengin botanik bahçelerinden biri olan burasının ömrü de ancak 30 yıl kadar sürmüştür.

Hekimbaşı Bahçeleri: istanbul'da 19. yy'da yaşamış olan dört hekimbaşının Boğaziçi'ndeki yalılarının bahçeleri, yetiştirdikleri nadir çiçek ve meyve cinsleri nedeniyle, büyük üne kavuşmuştu. Mustafa Behçet, Abdülhak Molla ve Hay-rullah Efendi'nin yalı ve bahçeleri Bebek'te, Salih Efendi'nin yalı ve bahçesi ise Anadoluhisarı'nda bulunuyordu.

Hekimbaşı Salih Efendi (1816-1895) Mekteb-i Tıbbiye'nin ilk mezunlarından (1843) olup uzun süre tıp okullarında nebatat hocalığı yapmıştır. Yalısının arkasındaki geniş bahçesinde yetiştirdiği meyve ve çiçekler (Hekimbaşı armudu, Hekimbaşı kirazı gibi) zamanla büyük bir ün kazanmıştı.

Hekimbaşı Salih Efendi, bahçesinde yetiştirdiği bitki örneklerinden mektepteki nebatat derslerinde de yararlanıyor ve tatil günlerinde bahçesini gezmeye gelen tıp öğrencileri ile şahsen ilgilenerek uygulamalı dersler verdiği de oluyordu.

Bir zamanlar 60 bahçıvanın çalıştığı, nadide çiçek ve meyvelerin yetiştirildiği Hekimbaşı Salih Efendi Bahçesi bugün bir çalılık halindedir.

Süleymaniye Botanik Bahçesi: İstanbul Üniversitesi, Fen Fakültesi Biyoloji Enstitüsü (botanik ve zooloji kürsüleri) 1935'te Süleymaniye'de yapılan yeni binalarına taşınmıştı. Botanik bölümü öğretim üyeleri Prof. Dr. Alfred Heilbronn (1885-1961), Prof. Dr. Leo Brauner (1898-1974) ve bahçe şefi Walter Stephan'ın çalışmalarıyla Biyoloji Enstitüsü etrafındaki arazide bir botanik bahçesi (Hortus Bota-nicus Istanbulensis) kuruldu.

İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi'ne bağlı olan bu bahçe Süleymaniye semtinde müftülük binası yanındadır ve yaklaşık l hektar kadar bir alana sahiptir. Bahçede değişik büyüklükte seralar ve sistematik botanik düzeyine göre ekilmiş zengin bir bitki koleksiyonu bulunmaktadır. Bahçe, Türkiye'de tohum katalogu (Index Seminom) hazırlayan ilk botanik bahçesidir. 1935'te Heilbronn, Brauner ve bahçe uzmanı Walter Stephan'ın imzalarıyla yayımlanan bu katalogda 49 familyaya ait 99 bitki adı kayıtlıdır. Süleymaniye Botanik Bahçesi halen İstanbul'un hizmete açık en eski botanik bahçesidir.

Atatürk Arboretumu: Orman Genel Müdürlüğü'ne bağlı bir kuruluştur. İÜ Orman Fakültesi'nce belirlenen 3 öğretim üyesi, danışma kuruluna katılmaktadır. Arboretumda bugün 300 kadar ağaç türü bulunmaktadır (bak. Atatürk Arboretumu).

Karaca-Arboretumu: Hayrettin Karaca (d. 1922, Bandırma) tarafından 1980'

de Yalova'da Samanlı Köyü yakınında kurulmuştur. 13,5 hektar genişliğinde bir alana sahiptir.

Bu arboretumda halen dört ana konu üzerinde çalışılmaktadır: 1-Türki-ye'nin ağaç ve ağaççıkları, 2-Türkiye'nin endemik bitkileri, 3-Acer türleri, 4-Ko-zalaklı ağaç türleri. Koleksiyonda bulanan türlerin çoğunluğu tohumdan yetiştirilmiştir.

Karaca Arboretumu 1991'den itibaren The Karaca Arboretum Magazine isimli bir dergi yayımlamaktadır. Arboretum pazar günleri halkın ziyaretine açıktır.

Bibi. A. Baytop, "The Flora of the, 'Yıldız Park', at istanbul", İstanbul Eczacılık Fakültesi Mecmuası 21: 86, 1985; M. Erdoğan, "Osmanlı Devrinde istanbul Bahçeleri", VD, 149, 1958; S. Eren, "Hekimbaşı Salih Efendi Hakkında", Türk Tıb Tarihi Arkivi, 6 (21-22): 9, 1943; G. A. Evyapan, Eski Türk Bahçeleri ve Özellikle istanbul Bahçeleri, Ankara 1972; D. S. Fish, "The Park and Gardens of Yıldız, Constantinople", Journal Royal Horticultural Society, 36: 108, 1910-11; J. H. Harvey, "Tur-key as a Source of Garden Plants", Garden History, 4 (3): 21, 1976; S. Ünver, "Bizde Meyva Yetiştirmeye Meraklı Son Hekimbaşı-lar ve Yemişleri", Türk Tıb Tarihi Arkivi 6 (19): 46, 1942; S. Ünver, "Türkiye'de Nebatat Bağçeleri Tarihi Üzerine Küçük Bir Muhtıra", Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Dergisi, 2 (3): 450; F. Yaltırık, "Atatürk Arboretumu", İÜ Orman Fakültesi Dergisi, 38 (2): 30, 1988; Takvim-i Vakayı, no. 180, 6 Rebiülâhır 1255/19 Haziran 1839.

TURHAN BAYTOP