Bakirköy ruh ve siNİr hastaliklari hastanesi

ÇERAĞAN MEVLEVÎHANESİ

bak. BEŞİKTAŞ MEVLEVÎHANESİ

ÇERAĞAN OLAYI

20 Mayıs 1878 Pazartesi günü Ali Suavi' nin(->) V. Murad'ı yeniden tahta çıkarmak ve II. Abdülhamid'i düşürmek için düzenlediği başarısız komplo. "Çırağan Vak'ası", "Çırağan Sarayı Vak'ası", "Ali Suavi Vak'ası" da denir. 1839'da başlayan Tanzimat hareketi, 1878'de önce Meclisli Mebusan'ın tatil edilmesi, ardından bu olayla sona ermiş ve istibdat rejimi başlamıştır.

1877 Osmanlı-Rus Savaşı'nın getirdiği ağır koşullarda İstanbul halkının umut-

ÇIRAĞAN OLAYI

502

503

ÇIRAĞAN SARAYI

t^îli^^liâSlûiils

SiLJıU^ ._jjii_i£^î!.;_'. "P. ıllııLliı-ffl^* > :1 • • -:'j-.-' -• '^LA1211^ ••••'••• ••• \ -~~':'-- • -• i ;•- J IK^lldl j^izdBIil^sS^lifei^iiJ^is* ±^ -*^ I^t^r^ ^^F?N^:''?1T;^3I3'^-: t '.A ••.-?. 'j-r'-'^ril-

Çırağan Sarayı'nın deniz cephesinin görünümü. Sağda sarayın bahçesine yeni yapılan Kempinsky Oteli'nin bir bölümü görülüyor. Ahmet Kuzik, 1994

suzluğu yeni bir ihtilal düşüncesini yay-gınlaştırmıştı. 31 Ağustos 1876'da tahttan indirilen V. Murad'ın annesi Şevkefza Kadın halk arasında propaganda yaptırırken kendisi de ingiltere hükümetine mektuplar yazarak destek aramaktaydı. Kimi hocalar camilerde "Allah muradımızı verecektir" diyerek dua etmekteydiler. Osmanlı hanedanından, Murad'ı tekrar padişah görmek isteyen şehzadeler ve sultan efendiler de vardı. Çırağan O-layı'ndan önce, bu amaca dönük iki girişim de bir sonuç vermedi. Bunlardan ilkini gerçekleştirenler Maliye Nezareti'n-de kâtip Hüsnü ile Adliye Nezareti'nde kâtip Mehmed, Rum İstavridi, Polonyalı Jüli idi. Bunlar kadın kıyafetinde Çırağan Sarayı'na girerek burada göz hapsinde olan V. Murad'la görüşmeyi denediler ve yakalandılar, ikinci girişimin önderliğini Avukat Kleanti Skalyeri, Aziz Bey ve Ali Şefkati yaptılar. Bu ekip, bir italyan işçisinin yardımı ile suyolların-dan Çırağan'a girmeyi ve V. Murad'la görüşmeyi başardı. Eski padişah, kendilerine "Benim zincirlerimi kırmak millete düşen bir vazifedir!" diyerek bir ihtilale olumlu baktığını duyurdu. Skalyeri Komitesi, istanbul'un birçok semtinde duvarlara, üstü kapalı biçimde ihtilal çağrıları içeren yaftalar astı. Komite, Murad'ı aynı suyollarından kaçırıp Hırka-i Şerif Camii'ne ya da Seraskerlik'e götürmeyi tasarlamaktaydı. Bu örgütün varlığı, Çırağan Olayı sonrasındaki soruşturmada ortaya çıkmıştır.

Aynı amaçla gizli bir örgüt kurmuş bulunan Ali Suavi'nin ingiliz asıllı eşi de olasılıkla olayın içindeydi ve dış desteği

sağlamakla görevliydi. Olaydan birkaç gün önce ise Üsküdarlı Kız Nuri Bey, Ali Suavi'nin bir mektubunu V. Murad'a u-laştırmayı başarmıştı. Öte yandan, kendisine ulaşan bir jurnalde, Rumeli göçmenleri kullanılarak bir ihtilal yapılacağının ihbar edilmesi üzerine II. Abdül-hamid, Çırağan Sarayı'ndaki koruma önlemlerini artırmıştı.

Ali Suavi kentte kalabalık bir nüfus oluşturan Rumeli göçmenlerini, Murad tahta çıkarsa Ruslara karşı savaş açılacağı ve yitirilen topraklarının geri alınacağı sözüyle çevresinde toplamaya başladı. Fakat en fazla 250-300 kişiyi ikna edebilmişti. Bunlardan bir bölümü ise Çırağan Sarayı'nın karşısındaki bahçe duvarlarının onarımında çalışmaktaydı. Ali Suavi, olaydan bir gün önce Basiret gazetesindeki yazısında "Sorunların büyüklüğünden, fakat çözümün kolaylığından" söz edip "çözümü açıklayacağım!" diyerek garip bir imada bulunmuştu. 20 Mayıs günü ikindiye doğru, Ali Suavi'nin önderliğindeki birkaç yüz göçmen Kuzguncuk Iskelesi'nden mavnalara binerek Çı-rağan'ın rıhtımına çıktı. Bir kısım göçmen de Ortaköy Mecidiye Camii önünde toplanmıştı. Ali Suavi'nin ve ikinci a-dam Sırp dönmesi Nişli Salih'in yönettiği bu silahlı sopalı kalabalık, nöbetçileri, saray ağalarını ve bahçıvanları etkisiz hale getirerek saray avlusuna doldular. A-ralarında, cami hocaları, medrese öğrencileri de vardı. Bu sırada sarayda yemek servisi yapılıyordu. V. Murad, aldığı haber üzerine dairesinden sofaya çıktı. Resmi giyimli olup kılıç kuşanmış, eline de tabanca almıştı. Ali Suavi ile henüz

Çırağan Olayı'nı betimleyen bir resim. L'Illustration, 8 Haziran 1878 Ara Güler fotoğraf arşivi

konuşmaya başlamıştı ki, Beşiktaş ve Yıldız karakollarından gelen zaptiyeler, avludaki ve içerideki baskıncıları süngüle-meye başladı. Beşiktaş Muhafızı Yedi-Sekiz Hasan Paşa ise demir topuzlu so-pasıyla başına vurarak Ali Suavi'yi yere serdi. Bu olay V. Murad'ın gözü önünde yaşandı. Eski padişahı, kadınlar ve uşaklar uzaklaştırıp taşodaya kapattılar. 5-10 dakikalık vuruşmada pek çok göçmen ve birkaç zaptiye öldü. Çırağan Sarayı a-çıklarındaki donanmadan filikalarla gelen bahriye askerleri de duruma müdahale ettiler. II. Abdülhamid'in direktifi ile ölenler at arabalarına doldurulup Beşiktaş sırtlarına topluca gömüldü. V. Murad, Malta Köşkü'ne götürüldü. Çırağan, karadan ve denizden kuşatmaya alındı, içeride temizlik yapıldı. Durum normale döndükten sonra ise V. Murad, Çırağan Sarayı'nın fer'iye dairesine kapatıldı.

Soruşturma kurulu, kanıtlar üzerinde çalıştıktan sonra II. Abdülhamid'in buyruğu ile olayı kapattı. Fakat halk, bu yüzden Yeşilköy'deki Rus birliklerinin kenti işgal edeceği dedikodusuyla korkulu günler geçirdi. Kapalıçarşı açılmadı. "Ruslar geliyor!" söyletilen yüzünden yer yer izdiham yaşandı. Herkes evine çekildi. Çırağan Olayı, II. Abdülhamid'in, özgürlük beklentilerini cevapsız bırakıp baskıcı ve denetimci bir yönetim kurmasına, halk arasındaki hafiye sayısını artırmasına gerekçe oldu ve istanbul'da istibdat başladı.

Bibi. Osman Nuri, Abdülhamid-i Sânî ve Devr-i Saltanatı, II, ist., 1327, s. 429-440; Mahmud Celaleddin Paşa, Mir'at-ı Hakikat, III, İst., ty, s. 139 vd; Abdurrahman Şeref, Tarih Musahabeleri, ist., 1339, s. 287 vd; İ.

H. Uzunçarşılı. "Ali Suavi ve Çırağan Sarayı Vak'ası", Belleten, S. 29 (1944)° s. 71 vd; M. C. Kuntay, Sarıklı İhtilâlci Ali Suavi, ist., 1946; Z. Melek, "Çırağan Sarayı Vak'ası" Resimli Tarih Mecmuası, s. 761-764.

NECDET SAKAOĞLU