Bankacılık Sektöründe Entelektüel Sermayenin Ölçülmesi, Değerlendirilmesi ve Muhasebeleştirilmesi Doktora Tezi
Yüklə 5,16 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 4.5 Bankacılık Sektöründe Entelektüel Sermayenin Yönetilmesi
- BANKACILIK SEKTÖRÜNDE ENTELEKTÜEL SERMAYENİN RAPORLANMASI, ÖLÇÜLMESİ VE MUHASEBELEŞTİRİLMESİ ÜZERİNE BİR UYGULAMA
242
http://www.oenb.at/en/img/wissensbilanz_07_e_screen_tcm16-85369.pdf, (14 Mayıs 2009). Son olarak, bankaların kendi entelektüel sermayelerini raporlamalarının haricinde, işletmelerin entelektüel sermayeyi raporlaması da bankalar için faydalıdır. Zira, firmalar entelektüel sermayelerini raporladıklarında, maddi olmayan varlıkların şeffaflığını arttırırlar. Bu da bankaların da daha iyi bir risk ölçümü gerçekleştirmesini sağlar.674 4.5 Bankacılık Sektöründe Entelektüel Sermayenin Yönetilmesi Bankalar yoğun anlamda kurumsallaşmış işletmelerdir ve bu nedenden ötürü, bankalarda rutinler ve süreçler önemli bir yere sahiptir. Bankacılık sektöründe entelektüel sermayenin yönetilmesi anlamında en güzel örneklerden biri, Kanada’nın 1867’de Toronto’da kurulan Canadian Imperial Bank of Commerce (CIBC) isimli bankasıdır. CIBC, entelektüel sermayeyi tespit etmek ve geliştirmek için bir liderlik merkezi kurmuş, belirtilen liderlik merkeziyle bilgi paylaşımı ve organizasyonel öğrenme 
243
hususlarında programlar oluşturmuştur. Böylece CIBC, entelektüel sermayesini geliştirmeyi başarmıştır. Entelektüel sermayenin yönetilmesi konusunda özellikle CIBC’in tasarladığı model önemli bir role sahiptir. Belirtilen modelde entelektüel sermaye, müşteri tatminini sağlayan personelin bireysel becerileri, pazar talebini karşılayan örgütsel yetenekler ve piyasa gücü olmak üzere üç faktörün entegrasyonundan meydana gelmektedir. CIBC’in entelektüel sermayeyi etkin bir şekilde yönetmesi, fiziksel varlığa sahip olmayan bilgi tabanlı firmalara, entelektüel sermayelerini değerlendirmeye tutarak kredi vermesini de sağlamıştır. Dolayısıyla, CIBC’de entelektüel sermayenin iyi bir şekilde yönetilmesiyle, kredi verme süreci de geliştirilmiştir.675 İlgiltere’nin Abbey National Bank isimli bankası da entelektüel sermayenin yönetilmesi anlamında önemli adımlar atmıştır. Bankada doküman yönetimi ve işbirliğine dayalı çalışmayı desteklemek amacıyla teknolojiye ağırlık verilmiştir. Dolayısıyla, bilgi paylaşımını etkin bir şekilde gerçekleştirmek için yapısal sermayeden istifade edilmiştir. Bankada entelektüel sermaye yönetimi sayesinde büyüme gerçekleştirilmiş, yenilikçi kapasite arttırılmış ve karar verme süreci hızlandırılmıştır.676 Ticari bankacılık ve yatırım bankacılığı alanlarında faaliyet gösteren, Avrupa’nın en önemli holdinglerinden biri olan Hollanda bankası ABN AMRO da entelektüel sermaye yönetimi kapsamında, intranet ve extranet teknolojilerine önem vermektedir. Bankanın websitesinden, veritabanlarından ve forumlardan yararlanma teşvik edilmektedir. Ayrıca bankada bilgi paylaşımına ve takım çalışmasına odaklanılmaktadır. Belirtilen hususlarda, ABN AMRO’ya göre personel motivasyonu dikkat edilmesi gereken kriterlerden biridir.677 Bankanın bilgi paylaşımına ve takım çalışmasına ağırlık vermesi ise normaldir. Zira günümüzde, bilginin paylaşılmama ve haberleşmenin etkin bir şekilde gerçekleştirilmeme maliyeti oldukça yüksektir. Dolayısıyla, çağımızda birçok banka
244
bilginin paylaşımı ve takım çalışmasının desteklenmesi için beyin fırtınası seansları ve çeşitli toplantılar düzenlemektedir.678 Entelektüel sermayenin yönetilmesi anlamında, merkezi İngiltere’de bulunan Cooperative Bank’a da değinilebilir. Cooperative Bank öncelikle ilişki sermayesine odaklanmış, sosyal sorumluluk programları ve iş etiği standartlarının oluşturulması konusunda öncülük etmiştir. Bunun yanında insan sermayesinin geliştirilmesi bazında, her zaman personeliyle bir işbirliği ve dayanışma içerisindedir. Bankanın personel geliştirme stratejisine paralel olarak, öğrenen organizasyona dönüşüm çabaları dikkat çekmiştir. Cooperative Bank’ın personel ilişkileri, entelektüel sermaye yönetimi yaklaşımının önemli bir parçasını oluşturmaktadır.679 Merkezi İsveç’in Stokholm şehrinde bulunan Föreningssparbanken de entelektüel sermayenin yönetilmesine önem veren ve bu konuda güzel örnekler teşkil eden bankalardan biridir. Föreningssparbanken, özellikle insan sermayesi ve müşteri sermayesinin yönetilmesiyle dikkat çekmektedir. Örnek vermek gerekirse, her üç ayda bir bankanın merkez şubesinde ve bölgesel şubelerde anketler dağıtılarak bankanın personel ve müşterilerinin gözünde nasıl algılandığı araştırılır. Bankada iş tatmini ve müşteri hizmetlerinin kalitesine de odaklanılmış, tüm belirtilen çabalar sonucunda karlılık arttırılmıştır.680 Aslına bakılırsa yapılan araştırmalar da, banka karlılığı ve personel tatmini arasında karşılıklı etkileşim olduğunu göstermektedir. İyi bir finansal performansa ve karlılığa sahip olan bankada, yöneticiler personeli daha başarılı olmak için teşvik etmekte, bu da finansal getirileri tekrar yükseltmektedir.681 1996 yılında ise bir İspanyol bankası olan Bankinter, entelektüel sermaye yönetimi uygulamalarıyla dikkat çekmiştir. Bankinter, insan sermayesi ve müşteri
245
sermayesine konsantre olarak başarıyı yakalamıştır. Çalışanların yüksek eğitimli, dinamik, değişime ayak uydurabilen ve teknolojiye hakim bireyler olmalarına özen gösterilmiştir.682 Banka personelinin memnuniyeti, firmaya bağımlılığı ve motivasyonunu sağlamak için birçok faaliyet gerçekleştirilmiştir. Ayrıca, yeni fikirlerin sunulması ve fikir paylaşımının sağlanması adına gerekli koşullar sağlanmıştır. Bununla bağlantılı olarak banka, rakiplerinden çok daha hızlı bir şekilde yeni hizmetleri müşterilerine aktarmıştır. Tüm belirtilen çalışmaların sonucunda, etkin entelektüel sermaye yönetimiyle Bankinter İspanya’daki en yenilikçi banka imajına sahip olmuştur. Böylece Bankinter, yeni müşterileri, çalışanları ve yatırımcıları firmaya çekmeyi başarmıştır. Bu noktada, finansal analistlerin Bankinter’i güvenilir bir yatırım olarak tanıtması ve bankanın entelektüel sermayeye olan bağlılığından da bahsetmeleri etkili bir rol oynamıştır. Entelektüel sermayenin iyi bir şekilde yönetilmesiyle, Bankinter geleneksel bir banka kimliğinden sıyrılarak, esneklik ve yenilikçiliğe sahip bilgi odaklı bir işletme karakterine bürünmüştür.683 Hindistan’ın State Bank of India (SBI) isimli bankası da entelektüel sermayenin yönetilmesi anlamında 1990’lı yıllarda teknoloji yatırımları ile dikkat çekmiş, şube altyapı ve olanaklarını yenilemiştir. Ayrıca, bankada bilgisayarlaşma ve dijitalleşme konusunda çeşitli uygulamalar gerçekleştirilmiştir. Örnek vermek gerekirse, SBI Hindistan’da sahip olduğu 5.600’ün üzerinde ATM makinesi ile ülke genelindeki en geniş ağa sahip olmuştur. Internet bankacılığı için ise, bir milyondan fazla müşteriyi bünyesine toplamayı başarmıştır. Dolayısıyla SBI, entelektüel sermayenin yapısal sermaye, müşteri sermayesi ve ilişki sermayesi unsurlarını etkin bir şekilde yönetmiştir.684 Entelektüel sermayenin yönetilmesi dahilinde, Avusturya’dan Oesterreichische Nationalbank (OENB) da insan sermayesi, ilişki sermayesi ve yapısal
246
sermayeye verdiği önemle güzel örnekler sergilemektedir. Bankada öncelikle istihdam edilen personel konusunda seçici davranılmaktadır. Çalışanların öğrenmeye hevesli ve değişime ayak uyduran bireyler olmalarına dikkat edilmektedir. Banka da insan sermayesini, sunduğu eğitim olanaklarıyla desteklemektedir. İlişki sermayesi bazında banka, ulusal ve uluslararası alanda birçok banka, finansal kuruluş ve bilimsel kurum ile de işbirliği yapmaktadır. Yapısal sermaye hususunda ise banka, süreçlerini ve hizmetlerini geliştirmek için yenilikçi metotlar ve teknikler kullanmaktadır. Bunun yanında, Oesterreischische Nationalbank’ın altyapısı ise oldukça güvenlidir.685 Portekiz’in bankacılık sektöründe entelektüel sermayenin yönetilmesi ile ilgili yapılan bir araştırmada ise, bankaların çoğunun yeni fikirlerin uygulanışına sıcak baktığı tespit edilmiştir. Ayrıca, bankalarda bilgi paylaşımın gerçekleştirilmesi için destek sağlandığı da bulunmuştur. Entelektüel sermaye yönetimi olgusunun ise Portekiz’de hala gelişme safhasında olduğu belritilmiştir.686 Dolayısıyla, bankalarda entelektüel sermayenin yönetilmesi kapsamında yenilikçilik ve bilgi paylaşımı önemli bir role sahiptir. Bankaclılık sektöründe entelektüel sermayenin yönetimi konusunda, iyi örneklerin yanında kötü örnekler de bulunmaktadır. Perakende bankacılık, yatırım bankacılığı, tüketici finansı ve sigortacılık alanlarında faaliyet gösteren A.B.D.’nin Wells Fargo şirketi, 1996 yılında First Interstate Bank’ı (FIB) satın almıştır. Ancak, Wells Fargo gerçekleşen satın alma işleminden kısa bir süre sonra FIB’in 6.000 çalışanının % 85’ini işten çıkaracağını belirtmiştir. Bu durum, bankanın müşteri hizmetlerini olumsuz etkileyerek hem Wells Fargo’nun, hem de FIB’in performansında düşüşlere neden olmuştur.687 Son olarak, entelektüel sermayenin yönetilmesi konusunda bankacılık sektörünün karşılaştığı en büyük engellerden bir tanesi ise, bilginin bugün çok çeşitli formatlara sahip oluşudur. Xerox firması tarafından gerçekleştirilen bir anket çalışmasında,
247
bankacılık sektöründe çalışanların % 40’ı bu problemi vurgulamıştır. Belirtilen husus, bilgi paylaşımını zorlaştırdığından bankaları oldukça düşündürmektedir.688
248
Çalışmanın yürütülmesi süresince çeşitli kısıt ve zorluklar yaşanmıştır. Öncelikle ilk zorluk, uygulamanın gerçekleştirilmesi için başvurulacak kaynakların kıt olması nedeniyle yaşanmıştır. Entelektüel sermaye ile ilgili sayısız kaynak mevcuttur, fakat bankalarda entelektüel sermaye konusu oldukça spesifik ve henüz araştırılmamış bir alandır. Bu nedenle, bankalarda entelektüel sermaye üzerine bir çalışma yapmak için yürütülen literatür taraması yoğun bir süre ve emek gerektirmiştir. Bir diğer kısıt ve zorluk, uygulamanın gerçekleştirileceği bankanın belirlenmesi hususunda yaşanmıştır. Ancak, entelektüel sermayenin raporlanacak olması ve piyasa değeri - defter değeri yöntemi ile katma değer entelektüel katsayısı yöntemi aracılığıyla şirketin entelektüel sermayesinin ölçülecek olması düşünüldüğünde, halka açık ve büyük ölçekli bir banka üzerinde karar kılınmıştır. Ayrıca, diğer uygulamalardan faydalanma ve karşılaştırma yapma kısıtıyla karşılaşılmıştır. Çalışma yöntemleri arasında farklılıklar bulunması, sonuçların mukayese edilmesini de zorlaştırmıştır. Son olarak, özellikle katma değer entelektüel katsayısı yöntemi ve korelasyon analizi uygulanırken çok çeşitli verilere ihtiyaç duyulmuştur. Belirtilen veriler, yöntemlerin gerektiği gibi yürütülmesinde birçok hesaplamanın yapılması için şarttır. Fakat, banka yıllık raporlarının özellikle beş yıl öncesini aşan sürede yeterince ayrıntılı olmaması ve diğer kaynakların da bilgi sunamaması neticesinde, çalışma beş yıllık bir zaman periyotu ile sınırlı kalmıştır. 249
Bankacılık sektörü açısından entelektüel sermaye, günümüzde rekabetçi avantaj elde etmek için önde gelen faktörlerden biridir. Bankalar, sahip oldukları ve kendilerine özgü bir nitelik taşıyan entelektüel sermaye ile müşterileri için değer yaratırlar. Ayrıca personel becerilerinden yararlanmak, firma performansının arttırılması ve iyi bir işletme kültürünün oluşturulması konularında da entelektüel sermaye bankalar için önem arz etmektedir.689 Dolayısıyla, bankacılık sektöründe entelektüel sermayenin incelenmesi ve ilgili araştırma ile uygulamaların gerçekleştirilmesi yalnızca bankalar için değil, paydaşları için de oldukça faydalı olacaktır. Ayrıca, günümüzde birçok ülkede olduğu gibi Türkiye’de de bankacılık sektörü ulusal ekonomi için önemli faaliyet ve katkılarda bulunmaktadır.690 Diğer bir ifadeyle, ülke ekonomileri açısından bankacılık sektörü oldukça belirleyici bir karaktere sahiptir.691 Bankacılık sektöründeki gelişmeler, Türk ekonomisi için her zaman önemli olmuştur.692 Anlaşılacağı üzere bankaların etki alanı oldukça büyük olup, ekonomik çerçevede paydaşları geniş bir yelpazeye yayılmıştır. Bu yüzden, bankacılık sektöründe entelektüel sermayenin incelenmesinin ve ilgili araştırma ile uygulamaların sunulmasının da etkisi pozitif anlamda oldukça büyük olacaktır. Dünya Bankası ve Avrupa Birliği son dönemlerde entelektüel sermayenin raporlanması hususuna oldukça yoğunlaşmıştır. Zira banka bilançoları know-how ve ilişkisel ağlar benzeri entelektüel sermaye unsurlarını sunmada yetersiz kalmaktadır, maddi olmayan varlıkların şeffaflığı ise arzu edilen düzeyde değildir ve entelektüel sermayenin raporlanmasının daha verimli risk ölçümleri sağladığı tespit edilmiştir. Bu nedenle, araştırmanın uygulama kısmında yer verilecek konulardan biri bankacılık sektöründe
İncelenmesi”, VII. Ulusal Ekonometri ve İstatistik Sempozyumu, İstanbul, 26-27 Mayıs 2005, s. 1.
Karşılaştırılması”, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yükseklisans Tezi, Adana, 1999, s. 1. 250
entelektüel sermayenin raporlanması olacaktır. Bunun yanında, günümüzde bankalarda entelektüel sermayenin ölçümü amacıyla çeşitli yöntemler uygulanmaktadır. Böylece bankaların entelektüel sermayeleriyle karlılıkları, verimlilikleri ve performansları gibi birçok etken arasındaki ilişki netlik kazanmaktadır. Üstelik, yatırımcılar açısından da bankacılık sektöründe entelektüel sermayenin ölçümü avantajlıdır. Bunun nedeni günümüzde hem dünyada, hem de Türkiye’de çeşitli bankaların hisse senetlerinin menkul kıymetler borsalarında işlem görmesidir. Diğer bir ifadeyle, halka açık işletmeler olarak sınıflandırılabilecek bankaların entelektüel sermayelerinin ölçümü, yatırımcıların daha iyi bilgilerle donatılmasını sağlayacaktır. Örnek vermek gerekirse, ülkemizde İMKB’ye (İstanbul Menkul Kıymetler Borsası) kayıtlı olup, farklı özelliklere sahip ticari bankalar ile kalkınma ve yatırım bankaları bulunmaktadır.693 Belirtilen bankaların sayısının yıllar itibariyle arttığı göz önünde alınırsa bankalar, yatırımcılar ve diğer paydaşlar açısından entelektüel sermayenin ölçümünün önemi daha iyi anlaşılacaktır. Vurgulanan sebepten ötürü, araştırmanın uygulama kısmında entelektüel sermayenin ölçümüne de yer verilecektir. Son olarak, araştırmanın uygulama kısmında entelektüel sermaye bilançoları oluşturularak entelektüel sermayenin muhasebeleştirilmesi ele alınacaktır. Spesifik anlamda ise, araştırmanın uygulama bölümü Türkiye Garanti Bankası A. Ş. üzerinde gerçekleştirilecektir. Halka açık bir işletme niteliği taşıması, ölçeği ve ülke genelinde sahip olduğu ağ dikkate alındığında, Türkiye Garanti Bankası A. Ş. geniş bir paydaş kitlesine hitap etmektedir.694 Dolayısıyla, araştırmanın vurgulanan banka üzerinde gerçekleştirilmesinin banka ve birçok paydaşına önemli katkı sağlayacağı düşünülmüştür. Ayrıca açıklanan faktörler, bankayla ilgi bilgi teminini de bazı diğer bankalara göre kolay kılmaktadır. Bunların yanında, Türkiye Garanti Bankası A. Ş.’nin geniş ağa sahip büyük ölçekli bir banka olması nedeniyle, entelektüel sermayenin raporlanması ve ölçülmesi konularında
251
yapılan bir araştırmaya daha çok ilgi göstereceği, daha duyarlı olacağı düşünülmüştür. Çalışmanın uygulama kısmı için Türkiye Garanti Bankası A. Ş.’nin seçilmesinin bir diğer nedeni ise, borsa şirketi kapsamına girmesi ve dolayısıyla bağımsız denetime tabi olmasıdır.695 Bu sayede, araştırmada kullanılacak verilerin güvenilirlik taşıması ve çalışmanın geçerlilik arz etmesi hedeflenmiştir. Türkiye Garanti Bankası A. Ş.’nin mali tabloları kamuya açık olduğundan uygulamada ele alınan bir işletme olarak isminin gizli tutulmasına da gerek kalmamış, bu bağlamda etik standartlara uyulmuştur. Türkiye Garanti Bankası A. Ş.’nin entelektüel sermayesinin raporlanması amacıyla, TBB’nin (Türkiye Bankalar Birliği) veri tabanı ve istatistiki raporlarının haricinde bankanın resmi websitesinde yer alan mali tablolardan ve yıllık raporlardan faydalanılacaktır. Ayrıca, entelektüel sermayenin raporlanması insan sermayesi, yapısal sermaye ve ilişki sermayesi unsurları göz önüne alınarak yapılacaktır. Zira, entelektüel sermaye ile ilgili literatürde son yıllarda üç temel unsur olarak insan sermayesi, yapısal sermaye ve ilişki sermayesi ön plana çıkmaktadır.696 Diğer taraftan, Türkiye Garanti Bankası A. Ş.’nin entelektüel sermayesinin ölçümü için bankanın resmi websitesinin, İMKB’nin ve TBB’nin sunduğu yıllık raporlar, mali tablolar, veriler ve veri tabanlarından istifade edilecektir. Ölçümlerde, piyasa değeri ve defter değeri arasındaki farkın hesaplanması yöntemiyle katma değer entelektüel katsayısı (the value added intellectual coefficient - VAIC) yöntemi esas alınacaktır. Ayrıca, katma değer entelektüel katsayısını meydana getiren maddi sermaye etkinliği (MSE), insan sermayesi etkinliği (İSE) ve yapısal sermaye etkinliği (YSE) ile katma değer (KD), varlıkların kazanma gücü (ROA - Return on Assets), aktif devir hızı (ATO - Assets Turnover), faaliyet giderleri toplam varlıklar oranı (CTA - Cost to Assets) ve piyasa değeri defter değeri oranı (MB - Market to Book Value) arasındaki ilişki korelasyon analizi yoluyla incelenecektir. Korelasyon analizi için MSE, İSE ve YSE bağımsız değişken, KD, ROA, ATO, CTA ve MB ise bağımlı değişken olarak
252
belirlenecektir. Yapılan hesaplamalar neticesinde, Türkiye Garanti Bankası A. Ş.’nin entelektüel sermaye bilançoları da hazırlanacaktır. Yüklə 5,16 Mb. Dostları ilə paylaş:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||