Bəxtiyar Tuncay IV müHƏMMƏd gəray xanin yarliqlari IV mühəmməd Gəray Xanın dövründə kəsilmiş sikkə

Yarlığın orijinal mətni:

Hu.

Mühəmməd Gəray Xan bin Səlamət Gəray Xan.

Sözümiz.

Tañrı Təbarək və Təalaniñ rəhmi və inayəti milən Uluğ Orda, Uluğ Yurtnıñ və Dəşt-i Qıpçaqnıñ və Təxt-i Qırımnıñ və barça Tatarnıñ və köb Noğaynıñ və Tat yemilən Tavgaçniñ və Tağ turaqlay Çərkəsniñ uluğ padişahı bolğan min uluğ Mühəmməd Gəray Xan damə dövlətühu əli yövmül-Mizan həzrətlərindin qardaşımız uluğ padişah, xan, həm uluğ biy Aleksay Mixaylaviç, barça Urusnıñ pənahı və köb məmləkətlərniñ də bolsa, padişahı və hükümdarığa köpdin köb səlam itip, tatuvlıq yəmilən xətriñüz sorağanımızdın soñra ilam və ifərman və inhay Xanı budır ki, Erdel qıralı didikləri bədbəxt Özi Qazağı birlən ittifaq idüb Lih məmləkətinə qıral olmaq sevdasıylə əskər yazub və Özi Qazaqı dəxi qıralğa qəbul idüb, yigirmi biñ Qazaq yardım virüb, qış içində varub qoşılub, Lih Vilayətinə kirübŞ Qraqovi şəhrinə vardıqda Eşved qıralı dəxi kəlüb Erdel və Qazaq əskərinə qoşılub. Polkları bu qədər əskərə qarşu durub uruşmaya qüdrətləri olmaduğından yardım içün bizə elçi yibərib, kəndiləri salt əskər olub, Litva canibinə kidüb. Erdel Eşved əskəri ardlarına düşüb ketdükləri xəbəri alındıqda min uluğ Mühəmməd Gəray Xan dəxi əskərimizlə mütəvvəkələ ali-Allah çıqup, Lih məmləkəti hududına vardığımızda Lih əskəri Litva tərəfindən qaytub Varşava köçüb, Erdel və Özü askəride ardlarına düşüb Varşava kəldiklərində Tatar əskəri kəldügi xəbərin alub, dərunlarına qorqu tüşüb.

Eşved qıralı ayrılub kidüb. Erdel əskəriylə Qazaq Macar yoluna dönüb kəlür ikən Tatar əskəri Qamaniseye kəlüb, yoluñuz aldı deyü, xəbər aldıqda içlərine lərzə düşüb, Özi Qazaqı vilayətinə ketdükleri xəbəri alınub ve Lih bəgləri də bizim yaqın keldigimiz xəbərin aldıqda Tatar əskəri qüvəti ilə ardlarından toqunub yerli-yerlərinə kəldikçə niçə əskərlərin qırub doymalıqların bıraqdırub, Özi Qazaqı vilayetine yaqın kəldikləri xəbəri kəldigində biz dəxi əskərimizlə ilğərle varub öglerinə çıqaçaqımızı Özi Qazağı xəbər aldıqda Qazaq əskəri kəndilərindən ümidlərin qat idüb, bozulub kidüb.

Erdel əskəri şaşub qıral bəd-ayyində ərlikdən əsər qalmayüb tərk-i namus-i ar idüb, Lih bəgləri ayaqına yıqılub həmən Tatardan kəndi başımı xilas idiñ, ömrüm aldıqça, siziñlə dostluq idüb, qadir olduğum qədər əskərimlə düşməniñüz üzərinə varayım, alduğım qalaları sizə virəyim deyü, əhd və yəmin itdikdə Lih bəgləri de yol virüb, dönüb Macar dağlarına köçdikləri xəbəri alındıqda dönüb ardlarına düşüb, bir yerdə qapadıb, bi-lütuf Allah Təala yetmiş-səksən biñ əskərindən bir fərd xilas olmayüb, qılıçdan keçüb və əsir düşüb.

Nihayət, biz irişməzdən müqəddəm on beş adamlə giçe ile qıral qaçüb, nabud olmuşdır. Andan ğeyri bir adam qurtulmayüb. Bu qədər əskər qırılub. Xəzinə və cəbəhanə və tobların alub bu qədər ğanaim ilə dönüb, maqarr-i hükümətimizə kəldigimizdən soñra bu tərəfdın Məsqvaya köndərilən çapqunımız Mühəmməd Əməldəşniñ yoldaşları milən siz qardaşımıznıñ bir-iki adamıñuz kəlüb, xəbeər sual olunduqda Məsqvada elçilərimizə təyin olunan Vratanıñ yaqın yerində ğavğa olub ısıtrpçılar üzərimizə yaraq və alətül-hərb ilə kəlüb, elçi olduğı Vrata bu zamana degin basılmış degil ikən Vratayı basub, elçileri dögüb dünyada olmaz haqaretlər itdilər və ol ğavğada Mühəmməd Əməldəşi öldürdilər. Bir qaç zamandan soñra məktüblər yazdırup Məsqvadan bizi qaytarıp Qırıma kətürdilər irdi. Məsqvanıñ çit yerlərinə kəldigimizdə giçə ile bir qaç Qazaq kəlüb, şəbhunlıq idüb, barça malımızı yağma eyləyüb, həmən birər atlarımız ilə qurtulub keldik deyü cevab virdiler.

Qollarında siz qardaşımızdan xəttuñüz yoq və yaxud bizim uluğ elçimizdən bir kağıd yoq. Xəbər alamadığımızdan xəttimiz yazdurub çapqunımız Toqtamış köndərilmişdir. Uluğ atalarıñuzdan hiç padişah zamanında munday oxşavsız iş bolub Qırımdan barğan elçi öldügi yoqdur. Əger elçilərimizniñ suçı bolsa, tutdırıp elçi başımızğa bergəy irdiñüz. Biz haramzadəniñ haqqından kəlməz degildik. Munday işlər müqərrar bolsa, eyü hal degildir. Bundan ğayrı ötkən yıllarda almaşuva kələn aqalınçayıñuz bundan xəzinə içün varan Mühəmmədşah biygə hiç bir tarafdan olmayan xorluq və sıysızlıq itmiş bu yıl isə elçimiz öldi. Munday dosltluq və qardaşlıq olurmı? Bu tərəfdən naqz-i əhd olmayüb, iki yurtnıñ rahatlıgı içün çalışub, dostluq itdikçə, siz əhdiñüzdə durmayüb uluğ atalarıñuzdan bu zamana degin olmayan işlərni idüb, elçimiz öldürmək çit qalalarıñuz yanında adamlar basılmaq padişahlıqa və dostluqa düşəçək işmidir?

Dostluq muradıñuz olsa, elçimiz öldürən haramzadəyi tutub, haqqından kəlüb və yolda elçi basqan haramzadələri tabdırub, haqlarından kəlinüb. Bir dəxi munday işə kimsə cürət itməz kibi haramzadələrə cezasın virüb, atañuz zamanında elçilərimizə olı-kələn riayəti və almaşuva varan bəglərimizə idə kəldikləri riayətləri idüb, xəzinəñüzi vaqıt ve zamanı ilə küzniñ orta ayında almaşuvğa köndərip, təslim itdirəsiz. Bir dəxi nəqz-i əhd olaçaq işlərni itməyəsiz. Munday işlər itmək əhdiñüzdə durmayüb, nəqz-i əhd itməkdir. Böylə işlər olduqdan soñra əhdiñüzdə durmamış olursız.