BiRİNCİ BÖLÜM 2013 yili programinin makroekonomiK

II. İKİLİ EKONOMİK İŞBİRLİĞİ

1. Mevcut Durum

Türkiye güçlü bir ekonomik ve finansal yapıya sahip olması ve krizlere karşı sağlam duruşu sayesinde bölgesinde güvenli liman olarak algılanarak önemli bir ekonomik güç ve küresel bir aktör olmuş ve yükselen profiliyle komşu ve bölge ülkelerinin yanı sıra komşu olmayan ülkelerin de ekonomik, ticari ve diğer alanlarda ilişkilerini güçlendirmek için taleplerde bulunduğu bir ülke haline gelmiştir. Bu çerçevede Türkiye belirli ülkelere ve bölgelere yoğunlaşmak yerine, komşu olan ve olmayan pek çok ülkeyle ikili ekonomik ve ticari ilişkilerini güçlendirerek dengeli bir politika izlemektedir.

Türkiye’nin izlediği politikaların ve ülkelerle ikili ilişkilere verdiği önemin etkisi ülkelere ve ülke gruplarına göre dış ticaret hacimlerinde kendini göstermektedir. Nitekim 2012 yılının ilk yedi ayında bir önceki yılın aynı dönemine göre ülke gruplarına göre dış ticaretin önemli ölçüde arttığı; en büyük artışın ise yüzde 56,6’yla Yakın ve Ortadoğu Ülkeleri, yüzde 46,1’le Kuzey Afrika Ülkeleri ve yüzde 32,2’yle Orta Amerika ve Karayip Ülkeleri ile yapılan ticarette gerçekleştiği görülmektedir.

2012 yılının ilk yedi ayında Türkiye'nin kara sınırı olan komşu ülkelere ihracatı bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 69,7 oranında artarak 16,7 milyar ABD dolarına; ithalatı ise yüzde 2,3 oranında artarak 11,3 milyar ABD dolarına ulaşmıştır. İhracatta Irak'ın yüzde 44 payla, ithalatta ise İran’ın yüzde 68,5 payla Türkiye’nin komşu ülkeleri arasında en önemli ticaret ortakları konumunda oldukları görülmektedir. Aynı dönemde, Türkiye’den komşu ülkelere yönelen doğrudan yatırımlar yüzde 26,8 oranında azalarak 41 milyon ABD doları; komşu ülkelerden Türkiye’ye yönelik doğrudan yatırımlar ise yüzde 5,7 oranında artarak 37 milyon ABD doları olmuştur. Bu dönemde Irak, Gürcistan ve Suriye’ye yapılan yatırımlar azalırken Yunanistan’a yapılan yatırımlardaki artış dikkat çekmektedir.

Türkiye’nin ülkelere göre ihracatı 2012 yılının ilk yedi aylık verilerine göre incelendiğinde, İran, Almanya, Irak, İngiltere ve Rusya’nın en fazla ihracat yapılan beş ülke olduğu ve söz konusu 5 ülkenin toplam ihracat içindeki payının yüzde 34,6 olarak gerçekleştiği görülmektedir. Rusya, Çin, Almanya, ABD ve İtalya ise en fazla ithalat gerçekleştirilen beş ülke olmuştur. Söz konusu 5 ülkenin toplam ithalat içindeki payı yüzde 40,6’dır. İthalatta ilk sırada yer alan Rusya’dan yapılan ithalatın önemli bir bölümünü doğalgaz ve petrol ithalatı oluşturmaktadır. Aynı dönemde Türkiye’ye en fazla doğrudan yatırım yapan ülkeler İngiltere, Avusturya, Hollanda, Lüksemburg ve Lübnan olmuştur. Türkiye’den diğer ülkelere yapılan doğrudan yatırımlarda ise en büyük payı sırasıyla Hollanda, Azerbaycan ve Hırvatistan almıştır.

2012 yılında Türkiye ile diğer ülkeler arasında hali hazırda oluşturulmuş olan Yüksek Düzeyli Stratejik İşbirliği Konseyi (YDSK) mekanizmalarının uygulanmasına yönelik çalışmalar sürdürülmüş ve söz konusu mekanizmaların olmadığı ülkelerle de benzer mekanizmaların oluşturulması yönünde çalışmalara devam edilmiştir. 2012 yılında ayrıca, Türkiye ile çeşitli ülkeler arasında Karma Ekonomik Komisyon (KEK) toplantılarının düzenlenmesine, KEK protokolleri imzalanmasına ve Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması (YKTK) Anlaşmaları yapılmasına devam edilmiştir.

Türkiye’nin kalkınma alanında sahip olduğu bilgi ve tecrübenin diğer ülkelerle paylaşılması kapsamında Tunus’un yeniden yapılanma ve reform çalışmalarına destek vermek üzere makroekonomi, yatırım teşvik sistemi, bölgesel kalkınma, bölgelerarası işbirliği, sosyal destekler vb. alanlarda işbirliği faaliyetleri 2012 yılı Ağustos ayında başlatılmıştır. Bazı komşu ülkeler ve yakın çevre ülkeleriyle de benzer programların başlatılmasına yönelik çalışmalar sürdürülmektedir.

2. Temel Amaç ve Hedefler

Komşu ülkeler ve yakın çevre ülkeleriyle Kalkınma İşbirliği Programları ve Bölgelerarası İşbirliği Programlarının geliştirilmesine ağırlık verilecektir. Türkiye’nin yakın çevresinde yer almamakla birlikte içinde Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin ve Güney Afrika’nın (BRICS) da yer aldığı kalkınma alanında önemli tecrübelere sahip ülkelerle bilgi ve tecrübe paylaşım programları başlatılması yönünde faaliyetler yürütülecektir.

İkili düzeyde; komşu ülkeler ve komşu olmayan diğer ülkelerle Türkiye’nin ulusal stratejilerine, dış politika hedeflerine ve bölgesel önceliklerine uygun şekilde teknik işbirliği çalışmaları artırılarak sürdürülecektir.

Türkiye ile diğer ülkeler arasında KEK toplantılarının gerçekleştirilmesi, YDSK mekanizmalarının kurulması, YKTK Anlaşmalarının ve Gümrük Birliği yükümlülüklerimizle uyumlu bir şekilde Serbest Ticaret Anlaşmalarının (STA) imzalanması için gerekli çalışmalar yapılacaktır.

Kalkınma alanında komşu ülkelerle ve bölge ülkeleriyle ikili ve çok taraflı işbirliğini geliştirmeye dönük bir strateji belgesi oluşturma çalışmaları için yol haritası çıkarılacak ve bu yol haritası doğrultusunda çalışmalar yapılacaktır.

3. Politika Öncelikleri ve Tedbirler

Öncelik / Tedbir	Sorumlu / İşbirliği Yapılacak Kuruluşlar	Süre	Yapılacak İşlem ve Açıklama
Türkiye’nin yakın çevresinde yer almamakla birlikte işbirliği açısından Türkiye için önem arz eden BRICS ülkeleri gibi yükselen pazar ekonomileriyle bilgi ve tecrübe paylaşım programları başlatılması yönünde çalışmalar yapılacaktır.
BRICS ülkeleri başta olmak üzere kalkınma alanında birikim sahibi ülkelerle bilgi ve tecrübe paylaşım programları başlatılacaktır.	Kalkınma Bakanlığı (S), Dışişleri Bakanlığı, Ekonomi Bakanlığı, İlgili Diğer Kuruluşlar	Aralık Sonu	Gelişmekte olan ülkelerle ve özelde BRICS ülkeleriyle kalkınma alanında ikili ve çok taraflı işbirliğini geliştirmeye dönük imkânların araştırılması için çalışmalar yapılacaktır.

III. TEKNİK İŞBİRLİĞİ

1. Mevcut Durum

Türkiye’nin OECD bünyesinde yer alan ve 23 üye ülkeden oluşan Kalkınma Yardımları Komitesindeki (DAC) gözlemci statüsü devam etmektedir. Türkiye devam eden küresel kriz ve olumsuz ekonomik koşulların yarattığı bütün zorluklara rağmen kalkınma yardımlarını artırmayı sürdürmüştür. 2010 yılında 967 milyon ABD doları olarak gerçekleşen Türkiye’nin Resmi Kalkınma Yardımları (RKY), 2011 yılında yüzde 31,6 artışla 1 milyar 273 milyon ABD doları seviyesine yükselmiştir. Türkiye, bu anlamda 2011 yılında OECD ülkeleri arasında RKY miktarında en yüksek artış kaydeden ülke konumundadır. Benzer şekilde, Türkiye’nin 2010 yılında yüzde 0,13 olan RKY/GSYH oranı, 2011 yılında önemli bir artış kaydederek yüzde 0,17 olarak gerçekleşmiştir.

TABLO V: - Türkiye'nin Resmi Kalkınma Yardımları

	2006	2007	2008	2009	2010	2011
RKY (Milyon ABD Doları)	714	602	780	707	967	1 273
RKY / GSYH (Yüzde)	0,13	0,09	0,10	0,11	0,13	0,17

Kaynak: TİKA

Uluslararası kalkınma işbirliği platformlarında yükselen donör ülke olarak nitelendirilen Türkiye’nin RKY miktarı devam eden küresel krize rağmen beklentilerin üzerinde artmıştır. 2011 yılı içerisinde Resmi Kalkınma Yardımlarının yanı sıra Türk özel sektörü tarafından bu kapsamda diğer ülkelerde gerçekleştirilen doğrudan yatırımlar 879 milyon ABD doları, sivil toplum kuruluşları tarafından yapılan yardımlar ise 199 milyon ABD doları büyüklüğündedir. Bu doğrultuda Türkiye’nin 2010 yılında 1.718 milyon ABD doları olarak gerçekleşen Toplam Kalkınma Yardımlarının 2011 yılında 2.363 milyon ABD doları seviyesine yükseldiği görülmektedir.

Diğer taraftan, Türkiye’nin az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelere yaptığı RKY’nin orta ve uzun vadeli stratejilere dayanması ve program bazlı gerçekleştirilmesi gerekliliği sürmektedir. Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı (TİKA) Başkanlığının kapasitesinin geliştirilmesi çalışmalarına devam edilmesinin Türkiye’nin resmi kalkınma yardımlarının etkililiğini ve verimliliğini artıracağı düşünülmektedir.

Türkiye’nin yardım sağladığı ülkelerdeki ihtiyaçların ve taleplerin, tarihi ve kültürel nedenlerin de etkisiyle farklılık göstermesi, Türkiye’nin kalkınma yardımlarının diğer OECD ülkeleriyle mukayese edildiğinde sektörel olarak daha fazla çeşitlilik göstermesine neden olmaktadır. Bu doğrultuda, kalkınma yardımları alanında coğrafi ve tematik önceliklendirme yapılmasına ihtiyaç bulunmaktadır.

Türkiye’nin 2011 yılı resmi kalkınma yardımlarının yüzde 46,6’sı Güney ve Orta Asya, yüzde 23,9’u Orta Doğu, yüzde 22’si Afrika ve yüzde 6,3’ü Balkan ülkelerine yönelik olarak gerçekleşmiştir. 2011 yılında Türkiye’nin resmi kalkınma yardımlarından en çok yararlanan ilk 10 ülke sırasıyla Pakistan, Suriye, Afganistan, Somali, Kırgızistan, Libya, Kazakistan, Irak, Azerbaycan ve Filistin şeklindedir.

2011 yılında İstanbul’da düzenlenen Birleşmiş Milletler 4. En Az Gelişmiş Ülkeler (EAGÜ) Konferansında ülkemiz tarafından açıklanan Ekonomik ve Teknik İşbirliği Paketinin uygulanmasına yönelik olarak 2012 yılında yayımlanan 2012/1 sayılı Başbakanlık Genelgesiyle siyasi öncelikler ve öncelikli işbirliği alanlarının belirlenmesinde Dışişleri Bakanlığı, teknik koordinasyon alanında TİKA sorumlu kuruluş olarak belirlenmiştir. Türkiye tarafından EAGÜ’lere yapılan yardımlar, 2010 yılında 156,5 milyon ABD doları seviyesinden 2011 yılında, yüzde 79’luk bir artışla 279 milyon ABD doları seviyesine yükselmiştir.

Türkiye’nin kalkınma işbirliği alanında bölgesel ve küresel düzeyde etkinliğini artırmasına paralel olarak, Birleşmiş Milletler Kalkınma Programının (UNDP) uluslararası bir birimi olarak İstanbul’da kurulan ve özel sektörün tüm dünyada kalkınma çalışmalarına dâhil edilmesi misyonunu taşıyan UNDP İstanbul Uluslararası Kalkınmada Özel Sektör Merkezi (IICPSD) idari yapılanma sürecini tamamlamış olup faaliyetlerine başlamıştır.

2011-2015 dönemini kapsayan ve Birleşmiş Milletler kuruluşlarının ülkemizdeki faaliyetlerinin çerçevesini belirleyen Birleşmiş Milletler Türkiye Kalkınma İşbirliği Strateji Belgesi (UNDCS), orta gelirli ülkeler için bir pilot uygulama özelliği taşır nitelikte, Türkiye tarafından hazırlanmıştır. Söz konusu belgenin izleme ve değerlendirme çalışmaları da benzer şekilde Türkiye tarafından yürütülmektedir. Bu doğrultuda ülkemizde faaliyet gösteren Birleşmiş Milletler kuruluşları, Kalkınma Bakanlığı ve ilgili bakanlıkların temsilcilerinin katılımıyla oluşturulan çalışma grupları 2012 yılında izleme ve değerlendirme faaliyetlerine başlamıştır.

2012 yılı Eylül ayı sonu itibarıyla UNDP teknik desteğiyle, Türkiye’de 54 adet teknik işbirliği projesi yürütülmektedir. Bu projelerde yoksulluk azaltımı, cinsiyet eşitliği, iyi yönetişimin sağlanması, çevre ve sürdürülebilir kalkınma, çocukların ve gençlerin konumunun güçlendirilmesi ve program uygulama kapasitesinin geliştirilmesi gibi faaliyet alanlarına odaklanılmıştır. 2012 yılı Eylül ayı sonu itibarıyla Türkiye’de Japon Uluslararası İşbirliği Ajansı (JICA) desteğiyle 8, Alman Uluslararası İşbirliği Kurumu (GIZ) desteği ile 7 teknik işbirliği projesi yürütülmektedir.

2. Temel Amaç ve Hedefler

Türkiye tarafından, Orta Asya, Balkanlar, Afrika ve Orta Doğuda yer alan ülkeler başta olmak üzere en az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin kalkınma çalışmalarına, bu ülkelerin ihtiyaçları, ülkemizin uzmanlaştığı alanlar ve dış politika önceliklerini gözeten bir anlayışla katkı sağlanmaya devam edilecektir.

Uluslararası teknik işbirliği faaliyetlerine gönüllü kuruluşların ve özel sektörün katılımı teşvik edilecektir. Çok taraflı uluslararası kalkınma işbirliği kuruluşları ile bölgesel ve küresel düzeyde işbirlikleri ulusal önceliklerle uyumlu şekilde artırılacaktır. Bu doğrultuda, bu kuruluşların bölgesel ve küresel birim ve merkezlerinin ülkemizde kurulması için gerekli çalışmalar yapılacaktır.

3. Politika Öncelikleri ve Tedbirler

Öncelik/Tedbir	Sorumlu / İşbirliği Yapılacak Kuruluşlar	Süre	Yapılacak İşlem ve Açıklama
Türkiye’nin yaptığı kalkınma yardımlarının niteliğinin artırılması ve kurumlar arası koordinasyonun iyileştirilmesi çalışmaları sürdürülecektir.
Türkiye’nin EAGÜ’ler, diğer az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelere yaptığı yardımlar için ulusal öncelikler ve ülkelerin ihtiyaçları dikkate alınarak orta ve uzun vadeli stratejiler geliştirilecektir.	TİKA (S), Dışişleri Bakanlığı, Kalkınma Bakanlığı, Hazine Müsteşarlığı	Aralık Sonu	EAGÜ’lere yönelik olarak 2020 yılına kadar yıllık yapılacak 200 milyon ABD doları büyüklüğündeki yardımlar dâhil olmak üzere kalkınma yardımları; yararlanıcı ülke özelinde program bazlı olarak ulusal dış politika öncelikleri dikkate alınarak gerçekleştirilecektir. Türkiye’nin kalkınma yardımlarının Paris Bildirgesi, Binyıl Kalkınma Hedefleri ve benzeri uluslararası kabul görmüş kalkınma ilkeleri ile uyumu geliştirilecektir.
Dış Yardımlarla ilgili bir çerçeve kanun tasarısı taslağı hazırlanacaktır.	TİKA (S), Maliye Bakanlığı, Kalkınma Bakanlığı, Hazine Müsteşarlığı, Dışişleri Bakanlığı	Aralık Sonu	Kalkınma yardımları alanındaki yasal sorunları gidermeye ve kurumlar arası koordinasyonu iyileştirmeye yönelik dış yardım kanun tasarısı taslağı hazırlanacaktır.
Türkiye’nin çok taraflı uluslararası kalkınma işbirliği kuruluşlarıyla işbirliği artırılacaktır.
Ulusal öncelikler doğrultusunda Birleşmiş Milletler ve diğer çok taraflı uluslararası kalkınma işbirliği kuruluşlarıyla yapılan işbirlikleri geliştirilerek, uluslararası kalkınma çalışmalarına etkin katılım sağlanacak ve görünürlük artırılacaktır.	Dışişleri Bakanlığı (S), Kalkınma Bakanlığı, TİKA, İlgili Kamu Kurum ve Kuruluşları	Aralık Sonu	Bölgesel ve küresel işbirliklerini artırmak amacıyla BM kuruluşlarının bölgesel ofislerinin ülkemizde açılması için çalışmalar sürdürülecektir. Ayrıca OECD gibi diğer uluslararası kuruluşlarla işbirliklerinin artırılmasına, belirlenen alanlarda ulusal, bölgesel ve uluslararası düzeyde kapasitenin iyileştirilmesine ve insan kaynaklarının geliştirilmesine yoğunlaşılacaktır.

1 IMF Küresel Ekonomik Görünüm Raporu, Ekim 2012

2 OECD Bileşik Öncü Göstergeler Bülteni, Ekim 2012

3 OECD, Uyumlaştırılmış İşsizlik Oranları Basın Duyurusu, Ekim 2012

4 IMF, Dünya Ekonomik Görünümü Raporu, Ekim 2012

5 IMF, Dünya Ekonomik Görünümü Raporu, Ekim 2012

6 Uluslararası Doğrudan Yatırımlar 2011 Yılı Raporu

7 AB Komisyonu, EU Transport in Figures, 2012, s.34.

8OECD Factbook 2011-2012 “Economic, Environmental and Social Statistics”.

9 Sosyal sigorta primlerine devlet katkısı, ek ödemeler, faturalı ödemeler, ek karşılıklar ve sosyal sigorta primleriyle ilgili teşvik tutarları hariçtir.