BiRİNCİ BÖLÜm dünya ekonomiSİnde geliŞmeler

2.2.1.2. Sağlık

a) Mevcut Durum

Sağlıkta Dönüşüm Programı çerçevesinde hizmet kalitesinde ve sağlık hizmetlerine erişimde önemli ilerlemeler kaydedilmiştir. Bu kapsamda; aile hekimliği, anne ve çocuk sağlığı hastane ve hasta yatak sayıları, sağlık personeli, koruyucu sağlık, kurumsal yapılanma, bulaşıcı hastalıklarla mücadele ve hasta hakları başta olmak üzere pek çok alanda reform niteliğinde gelişmeler sağlanmıştır.

Temel sağlık göstergelerinde önemli iyileşmeler kaydedilmiş, bebek ölüm hızı ve anne ölüm oranı hızla düşürülmüş ve doğuşta beklenen yaşam süresi yükselmiştir. Ancak, fiziki altyapı ve sağlık personelinin kent-kır ve bölgeler arası dağılımındaki farklılıklar ile sağlık hizmetlerinin finansmanının sürdürülebilirliğine ilişkin sorunlar önemini korumaktadır. Kişi başı hekim müracaat sayısı 2002 yılında 3,2 iken 2012 yılında 8,2’ye, sağlık personeli sayısı 378 binden 698 bin kişiye, aşılama oranı ise yüzde 77’den yüzde 97’ye ulaşmıştır. Bu iyileşmeler memnuniyet oranlarına da yansımış ve sağlık hizmetlerinden duyulan memnuniyet oranı 2012 yılında yüzde 75’e yükselmiştir.

TABLO II: - Sağlık Alanında Gelişmeler

	2006	2012
10 Bin Kişiye Düşen Yatak Sayısı	25,1	26,5
100 Bin Kişiye Düşen Hekim Sayısı	151	172
100 Bin Kişiye Düşen Hemşire Sayısı	119	178
Fiziki Altyapının Dengeli Dağılım Oranı (1)	-	1,82
Sağlık Personelinin Dengeli Dağılım Oranı (2)	3,40	2,20
Hekim Başına Düşen Hemşire Sayısı	0,79	1,04
Bebek Ölüm Oranı (Binde)	16,5	7,4
Anne Ölüm Oranı (Yüz Bin Canlı Doğumda)	28,5	15,4

Kaynak: Sağlık Bakanlığı 2012 İstatistik Yıllığı ve TÜİK verileridir. İlk Ulusal Anne Ölümlülüğü Araştırmasının yapıldığı yıl 2006 yılı olduğundan baz yıl olarak 2006 seçilmiştir.

1. 
   İBBS Düzey 1’e göre 10 bin kişiye düşen yatak sayısı en yüksek ve en düşük olan bölgelere ait rakamların oranıdır.
   
2. 
   İBBS Düzey 1’e göre 10 bin kişiye düşen toplam hekim sayıları üzerinden, en yüksek ve en düşük bölgelere ait rakamların oranıdır.
   

Bebek ölüm oranı, yıllar itibarıyla ciddi düşüş göstererek 2012 yılında bin canlı doğumda 7,4’ e gerilemiştir. Diğer yandan göstergeye ilişkin bölgesel farklılıklar sürmektedir. İBBS-1 düzeyinde 2012 yılında bebek ölüm hızı İstanbul’da bin canlı doğumda 5,5 iken, Ortadoğu Anadolu (Malatya Alt Bölgesi ve Van Alt Bölgesi) Bölgesinde 11,1 olarak gerçekleşmiştir. Bu oran, 2011 yılında OECD’de ortalama binde 4,1, AB-27’de ise binde 4’tür. Bebek ölüm hızı, gelir seviyesi ve annenin eğitim düzeyiyle orantılı olarak azalmaktadır.

GRAFİK: - Bebek Ölüm Hızı (1.000 Canlı Doğumda) ve Anne Ölüm Oranı (100.000 Canlı Doğumda)
Kaynak: Sağlık İstatistikleri Yıllığı, 2012

Anne ve bebek sağlığı açısından önemli olan doğum öncesi bakım alma ve doğumun bir sağlık kuruluşunda yapılma oranlarında, yürütülen çalışmaların da etkisiyle iyileşmeler görülmektedir. 2003 ve 2012 yılları arasında doğum öncesi bakım alma oranı yüzde 81’den yüzde 97’ye, doğumun sağlık kuruluşunda yapılma oranı ise yüzde 78’den yüzde 97’ye yükselmiştir.

2003 yılında yüzde 75 olan aşılama oranı, bağışıklık kazandırmaya yönelik yürütülen çeşitli programların da etkisiyle 2012 yılında yüzde 97’ye yükselmiştir.

2003 yılında yüzde 21 olan sezaryenle yapılan doğum oranı 2012 yılında yüzde 48’e yükselmiştir. Bu oran 2011 yılı itibarıyla AB-27’de yüzde 26,8, OECD ortalamasında ise yüzde 26,7’dir.

Dünya Sağlık Örgütüne göre bulaşıcı olmayan hastalıklar en önemli ölüm sebebi olup bu hastalıklardan kaynaklanan ölümlerin toplam ölümler içindeki oranı 2008 yılında dünyada yüzde 63 iken Türkiye’de yüzde 85 düzeyindedir. Kalp-damar hastalıkları ve kanser başta olmak üzere bulaşıcı olmayan hastalıklara neden olan temel faktörler tütün kullanımı, fiziksel aktivite eksikliği, aşırı alkol kullanımı ve düzensiz beslenmedir. Ülkemizde yaşlı nüfus oranının giderek artacağı da dikkate alındığında bulaşıcı olmayan hastalıklara yönelik koruyucu sağlık hizmetlerinin güçlendirilmesi önem arz etmektedir. Bu kapsamda Onuncu Kalkınma Planındaki 25 Öncelikli Dönüşüm Programından birisi olarak Sağlıklı Yaşam Ve Hareketlilik Programı belirlenmiştir. Programla sağlıksız beslenme, hareketsiz yaşam, tütün ve alkol kullanımı, koruyucu sağlık hizmetleri ve ruh sağlığı gibi unsurların değerlendirilmesi, irdelenmesi ve bu konularda çözüm ve stratejilerin geliştirilmesi hedeflenmektedir.

Sağlık hizmet altyapısında son yıllarda özellikle hem yatak kapasitesi hem de mevcut hasta odalarının içerisinde banyosu ve tuvaleti bulunan en fazla ikişer kişilik nitelikli odalara dönüştürülmesi açısından iyileşmeler görülmektedir. 2012 yılında yatak kapasitesinin yüzde 61,1’i Sağlık Bakanlığına, yüzde 17,6’sı üniversitelere, yüzde 17,9’u özel sektöre ve yüzde 3,4’ü diğer kuruluşlara aittir. Nitelikli yatak sayısı 2002-2012 yılları arasında Sağlık Bakanlığına ait hastanelerde 6.839’dan 41.506’ya, üniversitelerde 6.402’den 15.473’e ve özel sektörde ise 5.693’ten 26.927’ye yükselmiştir. Bu dönüşüm neticesinde nitelikli yatak sayısının tüm yataklara oranı 2002 yılında yüzde 11 iken 2012 yılında yüzde 42 olmuştur.

TABLO II: - Yıllar İtibarıyla Toplam Hasta Yatağı Sayısı ve Doluluk Oranları

	2007	2008	2009	2010	2011	2012	OECD	AB-28
Yatak Sayısı (Bin)	178,0	183,1	188,6	200,2	194,5	200,2	-	-
10.000 kişiye Düşen Yatak Sayısı	25,2	25,6	26,0	27,2	26,0	26,5	48	54,0
Yatak Doluluk Oranı (Yüzde)	64,8	65,7	65,5	63,8	65,6	65,1	76,1	75,9

Kaynak: Sağlık Bakanlığı, DSÖ, OECD
Sağlık hizmetlerine olan talep her yıl artmakta olup 2007-2012 döneminde hastanelere yapılan toplam müracaat sayısı yüzde 42,3 artarken, özel sektörde bu artış yüzde 171,9 olarak gerçekleşmiştir. Özel sektörün toplam müracaat içerisindeki payı 2002 yılında yüzde 4,6 iken 2012 yılında yüzde 18,8’e yükselmiştir. Toplam müracaat sayısının artışında sağlık altyapısının iyileştirilmesi ve hizmete erişimin kolaylaştırılması etkili olmuştur.

TABLO II: - Yıllara ve Sektörlere Göre Toplam Hastane Müracaat Sayısı ve Dağılımı

(Bin)

	2003	2004	2005	2006	2007	2008	2009	2010	2011	2012
Sağlık Bakanlığı	113 849	135 169	164 758	189 422	209 630	216 724	228 279	235 173	254 343	260 974
Üniversite	9 637	10 685	11 494	12 589	15 025	18 291	19 365	20 099	24 437	27 080
Özel	6 158	6 994	10 978	15 529	24 486	38 688	47 618	47 412	59 069	66 582
Toplam	129 644	152 848	187 230	217 540	249 141	273 703	295 262	302 984	337 850	354 636
			Toplam İçindeki Pay						(Yüzde)
Sağlık Bakanlığı	87,8	88,4	88,0	87,1	84,1	79,2	77,3	77,6	75,3	73,6
Üniversite	7,4	7,0	6,1	5,8	6,0	6,7	6,6	6,6	7,2	7,6
Özel	4,7	4,6	5,9	7,1	9,8	14,1	16,1	15,7	17,5	18,8

Kaynak: Sağlık Bakanlığı İstatistik Yıllığı 2011

Sağlık Bakanlığı İstatistik Yıllığı 2012

Not: Milli Savunma Bakanlığı Hastaneleri dâhil değildir.

TABLO II: - Sağlık Kuruluşlarının Durumu ve Hizmet Değerlendirmeleri, 2012

Kurum	Yatak Sayısı	Müracaat Sayısı (Bin)	Yatan Hasta Sayısı (Bin)	Ameliyat Sayısı (Bin)	Ameliyat Sayısının Müracaat Sayısına Oranı (Yüzde)	Ameliyat Sayısının Yatak Sayısına Oranı	Yatak Doluluk Oranı (Yüzde)	Hastanın Ortalama Kalış Günü	Yatak Devir Hızı (Hasta)
Sağlık Bakanlığı	122 322	260 974	6 892	2 299	0,9	18,8	66,4	4,3	56,3
Üniversiteler	35 150	27 080	1 602	665	2,5	18,9	76,7	6,1	45,6
Özel Hastaneler	35 767	66 582	3 485	1 447	2,2	4,0	51,5	2,3	81,8

Kaynak: Sağlık Bakanlığı İstatistik Yıllığı, 2012

Not: MSB Hastaneleri dahil değildir.

2012 yılında toplam yatak kapasitesinin yüzde 17,9’una, uzman hekim sayısının yüzde 23,3’üne sahip olan özel sektör, tüm ameliyatların yüzde 32,8’ini gerçekleştirirken, toplam yatak kapasitesinin yüzde 17,5’ine ve uzman hekim sayısının (asistan hekimler dâhil) yüzde 29,5’ine sahip olan üniversite hastaneleri yapılan ameliyatların yüzde 15,1’ini gerçekleştirmiştir. Özel sektördeki yatak devir hızının yüksek olması da yapılan ameliyat sayılarıyla bağlantılıdır. Hem müracaat sayılarının hem de hasta devir hızlarının üniversitelerde daha düşük olduğu görülmektedir. Kronik hastaların uzun süreli yatışları ve daha karmaşık ameliyatların çoğunun üniversite hastanelerinde yapılması bunda etkili olabilmektedir. Ancak, üniversite hastanelerinin son yıllarda finansal açıdan sıkıntılarının arttığı ve birçok üniversite hastanesi döner sermaye işletmesinin zarar ettiği ve borçlarının giderek artan bir seyir izlediği gözlenmektedir. Bu nedenle, 2008-2011 döneminde yapılan düzenlemeler ve bütçeden yapılan ilave ödenek tahsisleri ile üniversite hastanelerinin finansal zorlukları aşılmaya çalışılmıştır. Üniversite hastanelerinin eğitim ve araştırma faaliyetleri ile sağlık hizmet sunumundaki rolleri net bir şekilde tanımlanarak hem hastanelerin mali sürdürülebilirliğini temin edecek hem de nitelikli tıp eğitimi ve yenilikçi araştırmaların yapılmasını sağlayacak yapısal reformların hayata geçirilmesine yönelik ihtiyaç sürmektedir.

Yatak kapasitesindeki ve dağılımındaki iyileşmelere rağmen ülke genelindeki dağılım sorunları devam etmektedir. 2012 yılı verilerine göre İBBS-1 düzeyinde, on bin kişiye düşen yatak sayısı Güneydoğu Anadolu Bölgesinde 19,7 iken Batı Anadolu Bölgesinde ise 35,8’dir. Yatakların bölgeler arasında dengesiz dağılımı, sağlık personelinin de dengesiz dağılımına yol açan faktörlerden biridir.

Kamu kaynaklarına ilave olarak sağlık yatırımlarının kamu özel işbirliği (KÖİ) yöntemiyle de gerçekleştirilmesi amacıyla yasal düzenleme yapılmış ve bu yolla başta büyük şehirlerde olmak üzere 2013 yılı Mayıs ayı itibarıyla yaklaşık 34 bin yatak kapasitesine sahip hastane yapımı için süreç başlatılmıştır.

2012 yılı itibarıyla toplam hekim sayısı 129.772, diş hekimi sayısı 21.404 ve hemşire sayısı 134.906’dır. Yüz bin kişiye düşen hekim sayısı 172 ve hemşire sayısı 178 iken AB-27’de bu sayılar sırasıyla 333 ve 835, OECD ortalamasında ise 310 ve 840’tır. Sağlık personeli ülke ortalaması, AB ve DSÖ ortalamasının gerisinde olup özellikle hemşire açığı daha belirgindir.

Hekim açığını azaltmak amacıyla 2007-2008 döneminde 4.751 olan tıp fakültesi kontenjanı (GATA hariç) yüzde 141 oranında artırılarak 2013 yılında 11.454’e yükseltilmiştir. Aynı dönemde hemşire kontenjanı ise yüzde 167 artırılarak 5.674’ten 15.193’e çıkartılmıştır. Hemşireler temel olarak halk sağlığında ve klinik hizmetlerde görev alabildiklerinden, hemşire sayısının artırılması uzun vadede sağlık hizmetlerinde kaliteyi artırıcı ve maliyetleri düşürücü etkiye sahip olacaktır. AB-27’de 2,41, OECD ortalamasında ise 2,71 olan doktor başına hemşire oranı ülkemizde 1,04’tür.

2009 yılında yüzde 6,1 olan toplam sağlık harcamalarının GSYH’ya oranı 2012 yılında yüzde 5,4 olarak gerçekleşirken; kişi başı sağlık harcaması ise 521 ABD Dolarından 566 ABD Dolarına yükselmiştir. Yaşlanan nüfus, sağlık teknolojilerindeki gelişmeler ve daha kaliteli sağlık hizmeti talebi gibi sebeplerle sağlık harcamalarının daha da artabileceği öngörülmektedir.

Akılcı ilaç kullanımını destekleyecek faaliyetlerin yürütülmesi için koordinasyon ve işbirliğinin sağlanması, farkındalık oluşturulması amacıyla Akılcı İlaç Kullanımı Ulusal Eylem Planı 2013-2017 hazırlanmıştır. Bu kapsamda reçeteler için izleme, değerlendirme yapabilen ve geri bildirim verebilen Reçete Bilgi Sistemi (RBS) tüm hekimleri kapsar hale gelmiştir. Dünyada ciddi bir halk sağlığı sorunu haline gelen gereksiz antibiyotik kullanımı ve antibiyotik direnci nedeniyle akılcı antibiyotik kullanımı söz konusu Eylem Planında öncelikli alanlardan biri olarak belirlenmiştir. Önlem alınmazsa bu durum ciddi bir ekonomik, sosyal yük ve sağlık sorunu haline gelecektir. RBS verilerine göre Antibiyotik İçeren Reçete Yüzdesi tüm iller için değerlendirilmiş, Türkiye ortalaması yüzde 42 olarak tespit edilmiş ve yüzde 57 ile en yüksek oranda antibiyotik reçetelenen il olan Gaziantep’te Akılcı Antibiyotik Kullanımı pilot çalışması başlatılmıştır.

b) Amaç ve Hedefler

Vatandaşlarımızın yaşam kalitesi ve süresinin yükseltilmesi ile ekonomik, sosyal ve kültürel hayata bilinçli, aktif ve sağlıklı bir şekilde katılımlarının sağlanması temel amaçtır. Bu amaç doğrultusunda veriye ve kanıta dayalı politikalarla desteklenen, erişilebilir, nitelikli, maliyet etkin ve sürdürülebilir bir sağlık hizmet sunumu esastır.
Bu amaca ulaşmak için öncelikle koruyucu sağlık hizmetlerinin güçlendirilmesi; birinci basamak sağlık hizmetlerinin etkinleştirilmesi; altyapı ve sağlık personeli ihtiyacının karşılanması ve ülke genelindeki dağılımlarının dengelenmesi; sağlık hizmetlerinin eşitlik ve hakkaniyet ilkesiyle, hasta haklarına saygılı, erişilebilir, etkin ve kaliteli bir yapıya kavuşturulması; akılcı ilaç kullanım mekanizmalarının oluşturulması hedeflenmektedir.

c) Politika ve Tedbirler

Politika/Tedbir	Sorumlu/ İşbirliği yapılacak Kuruluşlar	Süre	Yapılacak İşlem ve Açıklama
Vatandaşlarımızın yaşam kalitesi ve süresinin yükseltilmesi ile ekonomik, sosyal ve kültürel hayata bilinçli, aktif ve sağlıklı bir şekilde katılımlarının sağlanması temel amaçtır. Bu amaç doğrultusunda veriye ve kanıta dayalı politikalarla desteklenen, erişilebilir, nitelikli, maliyet etkin ve sürdürülebilir bir sağlık hizmet sunumu esastır. (Kalkınma Planı p.172)
Sağlık Bakanlığı ve üniversite hastanelerinde performansa dayalı ek ödeme (PDEÖ) sistemine sağlık hizmetinin kalitesi ve etkinliğine ilişkin göstergeler eklenecektir.	Sağlık Bakanlığı(S) SGK, Maliye Bakanlığı, Kalkınma Bakanlığı, Üniversiteler	Aralık Sonu	Kamuda çalışan hekimlerin tamamı PDEÖ sisteminde performans, nicel göstergelerle tanımlanmakta olup yapılan işlem/hizmet başına tanımlanmış belli puanlarla ölçülmektedir. Sisteme, verilen hizmetin etkinliğinin ve hizmete ilişkin algının ölçülebileceği nitel kriterlerin de eklenmesi için yönetmelik taslağı hazırlanacaktır.
Sağlıklı hayat tarzı teşvik edilecek ve daha erişilebilir, uygun, etkili ve etkin bir sağlık hizmeti sunulacaktır. (Kalkınma Planı p.174)
En sık görülen kanser hastalıklarının taramaları yaygınlaştırılacak ve kanser hastalığının izlenmesi ve yönetimi için kanser kayıt sistemi geliştirilecektir.	Sağlık Bakanlığı(S) Üniversiteler, Yerel yönetimler, STK, SGK	Aralık Sonu	Vatandaşların taramalara katılmaları için farkındalığı artıracak kampanyalar düzenlenecek ve aile hekimlerine kanser izlem takip için pozitif performans uygulaması başlatılacaktır. Kanser kayıt sistemi için uygun yazılım altyapısı oluşturulacaktır.
Bulaşıcı olmayan hastalıklar konusunda toplumsal farkındalık artırılacaktır.	Sağlık Bakanlığı(S), Tüm Kamu Kurum ve Kuruluşlar, Üniversiteler	Aralık Sonu	Toplumsal farkındalığı artırmak için kampanyalar yapılacaktır. Astım, KOAH, kalp ve damar hastalıkları ve böbrek hastalıkları ile ilgili halka ve sağlık personeline yönelik bilgilendirme materyali hazırlanacak ve dağıtılacaktır. Sayılan hastalıklara yönelik standart tanı ve tedavi protokollerini hayata geçirmek için çekirdek eğitim müfredat programı hazırlanacaktır.
Sağlık hizmet sunumunda klinik müdahalelerin etkililiğini, hasta ve sağlık çalışanlarının güvenliği ve memnuniyetini dikkate alan yaklaşımlar geliştirilecektir. (Kalkınma Planı p.175)
Merkezi Hastane Randevu Sisteminin (MHRS) kullanımı ülke geneline yaygınlaştırılacaktır.	Sağlık Bakanlığı(S) RTÜK, TRT	Aralık Sonu	MHRS’nin kullanımında yaşanan sorunların tespiti ve toplumsal algıyı ölçmek amacıyla bir araştırma projesi hazırlanacaktır. Her tür görsel ve basılı materyal ile MHRS’nin kullanımı tanıtılacak ve yaygınlaştırılacaktır.
Akılcı ilaç kullanımı için sağlık personelinin ve halkın bilinçlendirilmesi sağlanacak, ilaç ve tıbbi cihazların kalitesi, kullanımı ve bunlara yönelik harcamaların etkinliği kontrol edilecektir. (Kalkınma Planı p.177)
Akılcı İlaç Kullanımı yaygınlaştırılması amacıyla bilinçlendirme, müfredat geliştirme faaliyetleri yürütülecek, izleme değerlendirme sistemi kurulacaktır.	SGK (S), Sağlık Bakanlığı, Maliye Bakanlığı, YÖK, Kalkınma Bakanlığı, Üniversiteler, Özel Sağlık Kuruluşları	Aralık Sonu	Başta hekimler olmak üzere sağlık çalışanlarının ve vatandaşların farkındalığını artırmaya yönelik çalışmalar yapılacaktır. Sağlık eğitimi müfredatlarına akılcı ilaç kullanımı eğitimlerinin dahil edilmesi yönünde çalışmalar yapılacak, SGK veri bankası da kullanılarak akılcı ilaç kullanımı davranışlarını teşvik etme ve izleme-değerlendirmeye yönelik bir sistem geliştirilecektir. e-Reçete'nin yaygınlaşmasıyla beraber izleme, değerlendirme ve geri bildirim sisteminin tüm hekimleri kapsamasına yönelik çalışmalara devam edilecektir.
Sağlıkta insan gücü, demografik gelişmeler ile uzun vadede ihtiyaç duyulacak yeni meslekler de dikkate alınarak nicelik ve nitelik olarak geliştirilecektir. (Kalkınma Planı p.178)
Sağlık personelinin dengeli dağılımına ilişkin çalışmalar kapsamında personel dağılım planı güncellenecek ve Sağlık İnsan Kaynakları Stratejik Planı tamamlanacaktır.	Sağlık Bakanlığı(S), MEB, Maliye Bakanlığı, Kalkınma Bakanlığı, YÖK, DPB, Üniversiteler	Aralık Sonu	Sağlık kuruluşlarının hedef nüfus, hizmet bölgesi, fiziki yapı ve hizmet sunum özelliklerini esas alan ve somut hedefleri içeren personel dağılım planı güncellenecek ve Sağlık İnsan Kaynakları Stratejik Planı tamamlanacaktır.
Tamamlayıcı tıp kapsamındaki tedavi, bitkisel ürün ve hizmet sunucularıyla ilgili kalite ve güvenliğin sağlanması amacıyla standartlar belirlenecek ve bu alan denetim altına alınacaktır. Tamamlayıcı tıbbın, tıp eğitimine ve sağlık uygulamalarına entegrasyonu sağlanacak, bu alanda yapılacak bilimsel araştırmalar desteklenecektir. (Kalkınma Planı p.180)
Tamamlayıcı tıp uygulamalarına ilişkin gerekli mevzuat hazırlanarak ruhsatlandırma ve denetim hizmetleri yapılandırılacaktır.	Sağlık Bakanlığı(S) Üniversiteler, YÖK, Özel Sağlık Kuruluşları, STK'lar	Aralık Sonu	Tamamlayıcı Tıp Uygulamaları Yönetmeliği hazırlanacaktır. Tamamlayıcı tıbbın, tıp eğitimine intibakı amacıyla müfredat güncellenmesine yönelik çalışmalar başlatılacaktır.
Sağlık Turizminin Geliştirilmesi Programı
Ülkemizin sağlık turizmi potansiyelinin belirlenmesi amacıyla bölge ve branşları dikkate alan bir sağlık turizmi stratejisi ve eylem planı hazırlanacaktır.	Sağlık Bakanlığı(S), Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ekonomi Bakanlığı	Aralık Sonu	Sağlık turizmi potansiyeline sahip kamu sağlık tesisleri, sağlık turizmi hizmet merkezleri olarak altyapı ve insan kaynakları açısından yeniden yapılandırılacaktır.
Sağlıklı Yaşam ve Hareketlilik Programı
Okul çağı çocuklarına sağlıklı beslenme alışkanlıkları kazandırmaya yönelik beslenme dostu okul sayısı artırılacak ve bilgilendirme kampanyaları yürütülecektir.	Sağlık Bakanlığı (S), MEB, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı	Aralık Sonu	Beslenme dostu okul sayısı artırılacak, Okul Sütü Programı sürdürülecektir. Ailelerin sağlıklı beslenme alışkanlıklarını kazanmalarını sağlamak amacıyla içerisinde toplumda rol model olan kişilerin de bulunacağı bilgilendirmeye yönelik ulusal kampanyalar düzenlenecektir.
Erişkinlerde tütün kullanım oranı düşürülecektir.	Sağlık Bakanlığı (S), İçişleri Bakanlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, MEB, SGK	Aralık Sonu	Tütün bağımlılığının tedavisi için kısa klinik müdahalenin birinci basamakta verilmesi sağlanacaktır. Alo 171 Sigara Bırakma Danışma Hattı hizmetlerinin SMS, elektronik posta ve web uygulamaları aracılığıyla desteklenerek geliştirilmesi sağlanacaktır.
Ruh sağlığı merkezlerinin sayısı artırılacak ve bu merkezlerde verilen hizmetler çeşitlendirilecektir.	Sağlık Bakanlığı (S), MEB, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, Adalet Bakanlığı, ÇSGB, Diğer Kamu Kurum ve Kuruluşları ve STK	Aralık Sonu	Toplum Ruh Sağlığı Merkezlerinin sayısı artırılacak, ruh sağlığı hizmetleri afet ve diğer olağanüstü durumlara maruz kalan bireylere yönelik yardım programlarına entegre edilecektir.