BiRİNCİ BÖLÜm dünya ekonomiSİnde geliŞmeler

2.2.1.3. Adalet

a) Mevcut Durum

2013 yılında adalet hizmetleri ve yargıyı doğrudan ilgilendiren bazı kanunlar çıkartılmıştır. Bu bağlamda; 19/01/2013 tarihli Resmi Gazetede yayımlanan 6384 sayılı Kanunla, yargılamaların makul sürede sonuçlandırılmadığı, mahkeme kararlarının geç veya eksik icra edildiği ya da hiç icra edilmediği iddiasıyla Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine yapılan başvuruların tazminat ödenmek suretiyle çözümüne dair usul ve esaslar belirlenmiştir.

31/01/2013 tarihli Resmi Gazetede yayımlanan 6411 sayılı Kanunla, 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanunda değişikliğe gidilerek hapis cezasının hastalık ve hükümlünün istemiyle ertelenmesi uygulaması genişletilmiş, hükümlülere eşleriyle mahrem şekilde görüştürülmesi dâhil çeşitli ödüllerin verilebileceği kararlaştırılmıştır.

16/02/2013 tarihli Resmi Gazetede yayımlanan 6413 sayılı Türk Silahlı Kuvvetleri Disiplin Kanunuyla askeri disiplin suç ve cezalarında köklü bir değişikliğe gidilmiştir. Bu kanunla askeri disiplin cezalarını gerektiren fiilleri yalnızca disiplin suçları oluşturmuş ve bazı askeri disiplin cezalarına karşı yargı yolu açılmıştır. İkinci olarak, disiplin suç ve cezalarıyla askeri ceza mahkemesi arasındaki ilişki kesilmiştir. Üçüncü olarak, disiplin mahkemelerinin yalnızca savaş zamanında kurulacağı belirtilmiş ve disiplin mahkemeleri, disiplin kurullarına dönüştürülmüştür.

Milli Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 07/06/2013 tarihinde vermiş olduğu kararla seçmeli olarak hukuk ve adalet dersi 2013-2014 öğretim yılından itibaren ortaokullarda okutulmaya başlanmıştır.

Türkiye’de 2013 yılı Eylül ayı sonu itibarıyla hâkim ve Cumhuriyet savcısı sayısı 12.767, mahkemelerde çalışan adalet personeli sayısı ise 43.371’dir. Hâkim sayısı ile diğer adalet personeli sayısı genel olarak AB üyesi ülkelerdeki ortalamanın altında kalmaktadır.

TABLO II: - 100 Bin Kişiye Düşen Hâkim Sayısı ile Mahkemede Çalışan Adalet Personeli Yüzdesi (2010)

Ülkeler	Hâkim	Mahkemede Çalışan Adalet Personeli
Almanya	24,3	65,6
Fransa	10,7	32,5
Hollanda	15,2	40,1
İsviçre	11,5	55,5
Portekiz	18,4	62,3
İtalya	11,0	40,7
Türkiye	10,6	30,3

Kaynak: Avrupa Etkin Yargı Komisyonunun (CEPEJ) 2012 yılında yayımladığı Avrupa Yargı Sistemleri Raporu.

Ülkemizde adlî yardıma kamu bütçesinden kişi başına ayrılan pay AB ülkelerine kıyasla çok düşük kalmaktadır.

TABLO II: - Adli Yardıma Kişi Başına Kamu Bütçesinden Ayrılan Pay (2010)

Ülkeler	Kişi Başına Ayrılan Ortalama Miktar (Avro)
İngiltere	45,7
Fransa	5,6
Hollanda	21,6
İspanya	5,2
Portekiz	4,9
İtalya	2,1
Türkiye	1,1

Kaynak: Avrupa Etkin Yargı Komisyonunun (CEPEJ) 2012 yılında yayımladığı Avrupa Yargı Sistemleri Raporu.

Öte yandan, son dönemde ceza infaz kurumları ile tutukevlerinin sayısında ve kapasitesinde iyileştirmeler sağlanmıştır. Küçük ve etkin kullanılamayan ceza infaz kurumları ve tutukevleri kapatılmış, modern ve kapasite olarak daha geniş ceza infaz kurumları ve tutukevleri inşa edilerek kapasite yükseltilmiştir. 2013 yılı Eylül ayı sonu itibarıyla ceza infaz kurumları ve tutukevleri toplamı 360, toplam kapasite 151.224 kişi olmuş, bu kurum ve tutukevlerinde 138.556 hükümlü ve tutuklu kalmıştır.

Adalet hizmetlerinin çağdaş, etkili ve verimli olarak sunulabilmesi için modern adliye binalarının yapılması ve yenilenmesi çalışmalarına devam edilmiştir. 2003 yılı başından 2013 yılı Eylül sonuna kadar Avrupa Yakası ve Anadolu Yakası Adalet Binalarının da olduğu toplam 177 adalet hizmet binası inşaatı tamamlanmıştır. Yatırım programında yer alan adalet binası işlerinden 25’inin inşaatı devam etmektedir. Diğer yandan 2013 yılı Ekim ayı itibarıyla bölge adliye mahkemelerinin faaliyete geçirilmesine yönelik olarak beş bölge adliye mahkemesinin inşaatı tamamlanmış, beşinin inşaatı devam etmekte ve beşi ise ihale aşamasında bulunmaktadır.

Donanım ve yazılım altyapısı tamamlanmış olan UYAP Bilişim Sisteminin geliştirilmesine devam edilmektedir. İfade ve savunma alınması ile duruşmalarda video kaydı alınması ve video konferans yönteminin kullanılmasını hedefleyen Ses ve Görüntü Bilişim Sistemi (SEGBİS) projesi devam etmektedir. 2013 yılı Eylül ayı sonu itibarıyla ceza mahkemelerine 700, ceza infaz kurumlarına 443 adet SEGBİS kurulumu tamamlanmıştır.

Bu gelişmelere rağmen, koruyucu ve önleyici hukuk yaklaşımının yaygınlaştırılamaması, yargılama sürecinin etkin ve hızlı işlememesi, yargıya ulaşılabilirlikteki sorunlar, adil yargılanma hakkının tam olarak yaşama geçirilememesi, yargı mensuplarının uymaları gereken etik kuralları gösteren bir kanunun bulunmaması, bilirkişilik kurumunun sorunlarının giderilememesi, yargının insan kaynaklarına ilişkin nicelik ve nitelik sorunları ile fiziki ve teknik altyapı eksikliklerinin giderilememiş olması yargının etkili ve hakkaniyete uygun işlemesini aksatmaktadır.
b) Amaç ve Hedefler

Evrensel hukuk normları, hukuk devleti ve hukukun üstünlüğünün gerekleri çerçevesinde yargılama sürecinin hızlı, adil, etkin, güvenli ve isabetli şekilde işlemesi adalet sisteminin temel amacıdır. Adalet ve yargının yapısı ve işleyişinde ekonomik etkinliğin de gözetilmesi esastır.

c) Politika ve Tedbirler

Politika/Tedbir		Sorumlu/İşbirliği Yapılacak Kuruluşlar	Süre		Yapılacak İşlem ve Açıklama
Yargıya ulaşılabilirliği kolaylaştırmak amacıyla savunma hakkı ve adli yardım güçlendirilecektir. (Kalkınma Planı p.189)
Hukuk klinikleri konusunda gerekli mevzuat değişikliği gerçekleştirilerek hukuk kliniği yöntemleri geliştirilecek ve uygulanacaktır.	Adalet Bakanlığı (S), Türkiye Barolar Birliği, Barolar, Hukuk Fakülteleri, İlgili STK’lar		Aralık Sonu	Hukuk klinikleri konusunda gerekli mevzuat değişikliği gerçekleştirilerek, kliniklerin hayata geçirilebilmesi için gerekli altyapı oluşturulacaktır.
Adli yardım müessesesine yönelik yasal düzenleme yapılacaktır.	Adalet Bakanlığı (S), Maliye Bakanlığı, Türkiye Barolar Birliği		Aralık Sonu	Adli yardım sisteminin sadeleştirilerek etkinleştirilmesi ve sisteme erişimin kolaylaştırılması amacıyla konuya sistematik şekilde yaklaşan yasal bir düzenleme yapılacaktır.
Koruyucu ve önleyici hukuk yaklaşımı yaygınlaştırılacaktır. Hukuk uyuşmazlıklarında basitleştirilmiş bir yargılama usulü uygulanacaktır. Aynı uyuşmazlık konusunda doğacak kolektif menfaatlerin korunmasına hizmet edecek grup davaları sistemi getirilecektir. (Kalkınma Planı p.190)
Koruyucu hukuk uygulamalarının geliştirilmesi yönünde eğitim ve bilgilendirme yapılacaktır.	Adalet Bakanlığı (S), MEB		Aralık Sonu	Çocukların hukuki konularda farkındalığını konu alan ve koruyucu hukuk uygulamaları kapsamında hukuk ve adalet dersi öğretim programını tanıtan yazılı ve görsel materyaller hazırlanacak, hukuk ve adalet dersinin tanımı ile bu dersi destekleyecek nitelikte bilgiler içeren ve dezavantajlı grupların haklarına dair temel bilgi ve kaynakları sunan internet siteleri yapılacaktır.
Hukuk uyuşmazlıklarında basitleştirilmiş bir yargılama usulü uygulanmasına yönelik yasal düzenleme yapılacaktır.	Adalet Bakanlığı (S)		Aralık Sonu	6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanununda değişiklik yapılarak, belirli bir miktar veya değeri geçmeyen uyuşmazlıklar için daha basit bir yargılama usulü uygulanacaktır.
Kolektif menfaatlerin korunmasına hizmet edecek grup davaları konusunda yasal düzenleme yapılacaktır.	Adalet Bakanlığı (S)		Aralık Sonu	6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanununa, aynı uyuşmazlıktan doğacak kolektif menfaatlerin korunmasına hizmet edecek grup davaları sistemi konulacaktır.
Muhakemenin tarafları arasında adil bir dengenin kurulmasını sağlayan silahların eşitliği ilkesi uygulamaya geçirilecektir. (Kalkınma Planı p.191)
Silahların eşitliği ilkesinin gerçekleştirilmesine yönelik düzenlemeler yapılacaktır.	Adalet Bakanlığı (S)		Aralık Sonu	Muhakemenin tarafları arasında adil bir dengenin kurulmasını sağlayan silahların eşitliği ilkesinin uygulamaya geçirilmesi bağlamında mahkeme ve savcılık teşkilatlarının adliye içindeki konumları ve mekânları yeniden yapılandırılacaktır.
Bilirkişilik kurumu gözden geçirilerek etkin işleyen bir sistem oluşturulacaktır. (Kalkınma Planı p.192)
Bilirkişilik mekanizmasının uygulamada görülen sorunlarının giderilmesi konusunda Adalet Bakanlığı bünyesinde bir komisyon kurulacak ve komisyon önerilerini rapor halinde yayımlayacaktır.	Adalet Bakanlığı (S), Yargıtay, Danıştay, Türkiye Barolar Birliği		Aralık Sonu	Bilirkişilik mekanizmasının uygulamada görülen sorunlarının nasıl giderilebileceği konusunda Yargıtay, Danıştay ve Türkiye Barolar Birliği temsilcilerinin katılımıyla Adalet Bakanlığı bünyesinde bir komisyon kurulacak ve komisyon önerilerini rapor halinde yayımlayacaktır.
İcra sisteminin mahkemeye bağımlılığı azaltılacaktır. (Kalkınma Planı p.193)
İcra sisteminin yeniden yapılandırılması doğrultusunda çalışmalar yapılacaktır.	Adalet Bakanlığı (S), Kalkınma Bakanlığı, Hazine Müsteşarlığı		Aralık Sonu	İcra ve iflas sisteminin yeniden yapılandırılması, icra hizmetlerinin verimlilik ve etkinliğinin artırılması çalışmaları kapsamında İcra Dairelerinin Etkinliğinin Artırılması Avrupa Birliği Eşleştirme Projesi çıktıları takip edilecektir.
Hukukun tüm dallarında alternatif uyuşmazlık çözüm yollarına ağırlık verilecektir. (Kalkınma Planı p.194)
Alternatif uyuşmazlık çözüm yöntemlerinin getirilmesi yönünde Adalet Bakanlığı bünyesinde bir komisyon kurulacak ve konu hakkında rapor hazırlanacaktır.	Adalet Bakanlığı (S), Üniversiteler		Aralık Sonu	Hukukun bütün dallarında etkin işleyen alternatif uyuşmazlık çözüm yöntemlerinin getirilmesi yönünde üniversitelerden temsilcilerin de katılımıyla Adalet Bakanlığı bünyesinde bir komisyon kurulacak ve komisyon konu hakkındaki önerilerini rapor halinde yayımlayacaktır.
Yargı mensuplarının etik ve davranış kuralları uluslararası ölçütlere göre belirlenerek hayata geçirilecektir. (Kalkınma Planı p.195)
Yargı mensuplarının etik ve davranış kuralları konusunda yasal düzenleme yapılacaktır.	Adalet Bakanlığı (S), HSYK		Aralık Sonu	Hâkim ve Cumhuriyet savcılarının uymaları gereken etik ve davranış kurallarını belirleyen yasal düzenleme tamamlanacaktır.
Adalet hizmetlerinin etkinleştirilmesi ve adalete erişimin artırılması için adalet ve yargı hizmetlerinde bilişim teknolojilerinin kullanımı yaygınlaştırılacaktır. (Kalkınma Planı p.196)
UYAP Bilişim Sisteminin geliştirilmesine devam edilecek, SEGBİS kurulumları yaygınlaştırılacaktır.	Adalet Bakanlığı (S), Kalkınma Bakanlığı		Aralık Sonu	UYAP Bilişim Sisteminin geliştirilmesine devam edilecektir. Yargılama makamlarının sıklıkla yazıştığı kurumlarla entegrasyon ve e-yazışma çalışmaları sürdürülecek, yargı birimlerince e-tebligat, raporlama ve istatistik alt yapılarına yönelik çalışmalar yapılacaktır. UYAP ile yabancı ülkelerin adalet sistemlerinin bütünleştirilmesine yönelik çalışmalar yapılacaktır. SEGBİS Sistem Merkezi ile savcılık, mahkemeler ve ceza infaz kurumlarına SEGBİS kurulumları yapılacaktır.