Birinci fəsil: İslam, İslam inqilabı, İslam Respublikası quruluşu

Sual: Siz islahat üçün hədd və şərtlər tanıyırsınızmı?

Cavab: Məncə islahat zəruri və lazımlı bir məsələdir və ölkəmizdə həyata keçməlidir. Bizdə islahat çarəsizlikdən yaranmır ki, hansısa hökumət başçısı ağır tələblər qarşısında qalıb müəyyən sahələrdə islahatlar aparsın. Xeyr! İslahat bizim quruluşumuzun inqilabçı və dini kimliyindəndir. Əgər yeni-yeni islahatlar aparılmasa, quruluş çürüyər və yolundan yayınar. İslahat vacib əməldir. İslahatın sahələri hansılardır? Bu başqa bir mövzudur. İslahatın özü lazımlı bir işdir və baş verməlidir. İslahat aparılmasa, bu gün mövcud olan bəzi hallar yaranar: sərvət ədalətsiz bölünər, cəmiyyətin iqtisadi sisteminə rəhmsiz korrupsionerlər hakim olarlar, yoxsulluq artar, həyat ağırlaşar, ölkənin sərvətlərindən düzgün istifadə olunmaz, beyinlər qaçar, qalan beyinlərdən də maksimum istifadə olunmaz. İslahat baş verdikdə isə bu neqativ hallar və onlarla belə hal yaranmaz. Deməli, birinci məsələ budur ki, islahat zəruri və lazımi işdir.

İkinci məsələ budur ki, islahat tərif olunmalıdır. Əvvəla islahat aparmaq istəyən adamlar kimi bizim özümüz üçün tərif olunmalı və nə iş görmək istədiyimiz bilinməlidir. İkincisi isə xalq üçün tərif olunmalı, islahat dedikdə məqsədimizin nə olması bilinməli və hər kəs islahatı özü istədiyi kimi izah etməyə qalxmamalıdır. Dövlət məmurları, Ali Məhkəmə, parlament və digər qurumların məsul işçiləri bu işi görə bilərlər. İslahata müəyyən tərif verilməli, onun sonunda çatacağımız vəziyyətin təsviri həm xalq, həm məmurlar üçün asanlaşmalı, onlar nə əldə etmək istədiklərini bilməlidirlər. Cənab Qorbaçovun problemi bu idi ki, eyib və noqsanları bilirdi, amma görülməli işlərə dair aydın təsviri yox idi. Əgər var idisə də, xalq onu bilmirdi. Buna əsasən, islahat barədə müəyyən tərif verilməsə, kənar örnəklər üstün gələr və sovetlərdə baş verən hadisə qarşıya çıxar. Onlar nə iş gördüklərini bilmədiklərinə görə Qərb islahatının naşıcasına təqlidinə başladılar. Bizim böyük imamımız uzaqgörənliklə onlarda bu zəif cəhəti gördü və Qorbaçova yazdığı məktubunda xatırlatdı. O yazdı ki, siz sosializm və kommunizm iqtisadiyyatının kor düyünlərini Qərb kapitalizminə keçməklə açmaq istəsəniz, nəinki cəmiyyətinizin dərdinə dərman edə bilməyəcəksiniz, hətta digərləri gəlib sizin səhvlərinizi düzəltməli olacaqlar. Çünki bu gün marksizm iqtisadi və ictimai məsələlərdə dalana dirənmişdirsə, Qərb dünyası da eyni məsələlərdə başqa formada və həmçinin digər məsələlərdə problem içərisindədir. Mən buna görə dəfələrlə demişəm ki, imam həqiqətən bir həkim idi. O, dünyanın media və informasiya qələbəliyi arasında əsas amili təyin etmişdi.

Xoşbəxtlikdən bəzi məmurlar və ən çox da əziz prezidentimiz dəfələrlə deyib ki, bizim islahatımız İslam və inqilab islahatıdır. Məqsəd Mədinətün-Nəbiyə - Peyğəmbər (s) dövlətinə nail olmaqdır. Bunlar yaxşıdır. Amma daha dəqiq təriflər və daha aydın təsvirlər lazımdır. Bunlar qərblilərin və əcnəbilərin əlini kəsmək baxımından yaxşıdır. Bəlli olur ki, onların istədikləri nəzərdə tutulmur. Bunu hamı anlayır, amma yenə də izah olunmalı və daha çox təsvir edilməlidir.

Üçüncü məsələ budur ki, islahata qüdrətli və təqvalı bir mərkəz tərəfindən rəhbərlik edilməlidir ki, nizamsızlıq yaranmasın. On il ərzində yaxşı və gözəl şəkildə görülməli işi iki il ərzində görmək istəsəniz, böyük problemlər qarşıya çıxar. Təhlükəli bir yolda normal həddən yüksək sürətlə gedən bir avtomobil qəzaya uğramasa, təəccüb etmək lazımdır. Sayıq, qüdrətli və təqvalı bir mərkəz nəzərdə tutulan işlərə həddən artıq sürətin verilməsinə qoymur, iş qaydasında və düzgün görülür.

Keçmiş SSRİ-də bu işlər başlayanda Qərbin film, kitab, qəzet, geyim və sair örnəklərinin qapısı açıldı; yəni iddialar reallıqda Qərbin bəlli nümunələrini təcəssüm etdirdi. Bu çox təhlükəli haldır. Burada KİV-in rolunu nəzərdən qaçırmayın. Medianın üzərinə vəzifə düşür, qəzetlər həssas mərkəzlərdir. Qəzetlər üzərində həssaslığın əsas hissəsi buna görədir. Mətbuat və qəzet məsələsinin azadlığa dəxli yoxdur. Kimsə bizə azadlığı başa salmağa qalxmasın. Eybi yoxdur, amma biz azadlığın mənasını bilir və onu ürəkdən istəyirik. Azadlıqda məqsəd də söz və fikir azadlığıdır. Lakin siz öz vəzifənizdən irəli gələrək gedib bir qaçaqçının dükanını bağlasanız, o deyə bilməz ki, mənim ticarətimə mane olursunuz. Xeyr! Burada söhbət ticarətin azadlığından getmir, ticarət azad, qaçaqçılıq isə yasaqdır. Burada da söhbət söz azadlığından getmir. Söz və fikir azaddır, təxribat aparmaq, yoldan çıxarmaq isə qadağandır; özü də bizim ölkəmizin bugünkü həssas şəraitində.

Mən ölkənin bəzi media məmurlarına dəfələrlə demişəm ki, düşmənin təbliğat hücumuna qarşı mübarizə gücünüz və bacarığınız olan gün mətbuat, qəzet, kitab, film və bu kimi amillərin çoxluğuna hamıdan çox mən şərait yaradacağam. Siz deyin görək xalqın mədəni, etiqadi, dini təməllərini, inqilabçılıq, fədakarlıq və şəhadət ruhiyyəsini zəiflədən, özü də sayı-hesabı bilinməyən filmlərin qarşısında neçə film hazırlamısınız? Mən bu sahədə təhlükə hiss edirəm. Əlbəttə, əsaslı və uzunmüddətli iş budur ki, yaxşısını istehsal etmək haqda düşünək. Lakin yaxşının meydana çıxmasına qədər qəbul edə bilmərəm ki, bu palçıq seli gəlib gənci, uşağı və müxtəlif təbəqələri qərq etsin, inqilab təfəkkürünə qarşı mübarizədə düşməni sevindirən və ona yol göstərən bütün üsullardan istifadə olunsun, kimsə qarşı çıxsa da, cəld ittihamlara məruz qalsın. Bu, azadlıq deyil. Bu, ağıldan deyil. Bu, ölkə idarəsi deyil. Siz KİV-in roluna diqqət yetirmək üçün məsuliyyət daşıyırsınız. Bu olduqca mühüm məsələdir. Xüsusən bizim indiki şəraitimizdə yazılı media qurumları və qəzetlər üzərində həssaslıq olduqca əhəmiyyətlidir. Bu təsvirlə onların düşmənin xeyrinə nə qədər rol oynadığı bəlli olur. Bu sahədə iddiaçılar quruluşun tərəfdarı olan vahid cəbhə, müxtəlif hakimiyyət orqanlarının məmurları və müxtəlif sahələrin məsul işçiləri olmalıdırlar. İddiaçı yalnız Ali məhkəmə, yaxud filan ruhani deyil, hamı bu sahədə iddiaçı olmalıdır.

Dördüncü məsələ islahat sahəsində konstitusiyanın tələblərinə əməl etməkdir. Konstitusiyada hər şeydən çox İslamın rolu, onun qanun, struktur və təyinatlar üçün mənbə və qaynaq olması üzərində təkid olunur. Konstitusiyanın tələblərinə dəqiqliklə əməl olunmalıdır. Siz görün düşmən bizim konstitusiyamızla necə rəftar edir: bir hissəsini inkar edir, bir hissəsini isbat; bir yerdə konstitusiyaya əsaslanır, bir yerdə əleyhinə danışır. Konstitusiya bizim böyük milli, dini və inqilabi əhd-peymanımızdır. Bizim hər şeyimiz olan İslam dini konstitusiya ilə təmsil olunur. Konistutiyanın dördüncü maddəsi hər şeyi aydınlaşdırmışdır. Əgər digər qanunlarda, hətta konstitusiyanın özündə icra, yaxud qanun mərhələsində İslamla ziddiyyət təşkil edən bir qanun olsa, bu maddə ona hakimdir. Elm hövzələrinin hermenevtik və elmi termini olan hakimliyi nəzərdə tuturam. Sözsüz ki, bunu demək zəruri deyildi; deyilməsəydi də, hakimliyi bəlli idi. Burada isə açıq şəkildə yazılmışdır. Buna əsasən, islahat zamanı konstitusiyanın tələblərinə tam riayət olunmalıdır.

Beşinci məsələ düşmənə yol açan hər hansı radikallıqla - yəni Yeltsin modeli ilə mübarizədir. Bütün orqanlar Yeltsin modelinə qarşı sərt mübarizə aparmalı, bir şöhrətpərəstin, aldanmışın, qərəzlinin, yaxud qafilin bir hərəkəti öz düzgün halından çıxarmasına, yarış və ziddiyyət halı yaratmasına qoymamalıdırlar.

Altıncı məsələ xaricilərin və qərblilərin müdaxiləsinə qarşı ciddi mübarizə, onların işarəsinə etinasızlıq və bədgümanlıqdır. Təbii ki, diplomatiya və xarici əlaqələr mövzusu başqa mövzudur. İnsan diplomatiya məqamında verir-alır, müqavilə bağlayır və hər bir iş görür. Lakin quruluşun əsas məsələlərində onların istəyinə şübhə ilə baxmaq lazımdır. Onların niyyətləri əsla yaxşı deyil. Biz səkkizillik müharibədə gördük ki, bütün Avropa Səddama kömək etdi; Fransa kömək etdi, Almaniya kömək etdi, İngiltərə kömək etdi, keçmiş Yuqoslaviya kömək etdi, ozamankı Şərq bloku kömək etdi. Düzdür, biz diplomatiya məqamında heç zaman demirik ki, siz Səddama kömək etdiyinizdən biz sizinlə əlaqələrimizi kəsirik. Xeyr! Diplomatiya başqa bir dünyadır. Bu gün bizim xarici siyasətimizdə irəli sürülən "gərginliyi azaltmaq" siyasətini biz də təsdiq edirik. Gərginlik azaldılmalıdır. Lakin gərginliyi azaltmaq kiminsə onlara inanmasından fərqli bir şeydir. Nə o bizə inanır, nə də biz ona. Diplomatiya sahəsində fəalliyyət göstərənlər mənim nə dediyimi yaxşı anlayırlar. Ümumiyyətlə diplomatiya real döyüş sahəsidir. Lakin bu döyüş eyni masa arxasında, təbəssümlə, "sabahın xeyir" və "gecən xeyrə qalsın" deməklə aparılır. Diplomatik münasibətlərin olması heç zaman düşmənə inam sayılmamalıdır. Ona inanmaq olmaz.

Yeddinci məsələ müxtəlif sahələrdə aparılan islahatların bir-birinə uyğunluğudur. Bu çox əhəmiyyətli məsələdir. Baxın, mənim əzizlərim! Bəzi sahələrdə islahat mürəkkəb, çətin və sürəti zəifdir. Məsələn, iqtisadi sahədə iş çox zəif gedir. Gəlirin ədalətli bölgüsü də belədir; çox çətin işdir, asan deyil. Yoxsulluğa son qoymaq, məhrum bölgələri dirçəltmək – bunların hamısı islahatdır. İdari işlərdə islahat olduqca çətin, mürəkkəb və ağırdır. Bunlar gec baş verir. Cənab Qorbaçovun "Qlasnost" siyasətinə görə çətin deyil, asan işdir; bir gündə iyirmi qəzetə də yayım icazəsi vermək olar! Lakin bu zaman uyğunluq pozulur. Belə olmaz. Uyğun hərəkət etməli, çətin sahələrlə yanaşı irəliləməliyik. Mən həm də buna görə deyirəm ki, məişət məsələsi prioritet təşkil edir. Çünki məişət məsələsi çətin sahədir. Siz bütün qüvvənizi toplayıb tam səmimiliklə, xeyirxahlıqla və həvəslə işləsəniz, xüsusi bir sürətiniz olacaq. Bu zaman digər sahələri də eyni sürətlə inkişaf etdirməlisiniz. Bu bərabər və uyğun sürətə riayət etməsəniz, o zaman çox əsaslı problemlər yaranar. Onların bəzisi proqnoz verilir, bəzisi isə verilmir. Proqnoz verilənlərin bəzisinin qarşısını almaq mümkündür, bəzisində isə mümkün deyil.

Səkkizinci məsələ ölkədə milli parçalanma amillərinə qarşı ciddi mübarizədir. Mən xüsusən Ölkə nazirliyində və digər yerlərdə çalışan aidiyyətli məmurlara deyirəm ki, diqqətli olun. Bu gün müxtəlif etnik qrupların təhrik edilməsi ciddi məsələdir. Bizim aidiyyətli məmurlarımız bunu görürlər. Bütün iranlı milliyyətlər İranı və İslam Respublikasını sevir, İranı öz vətənləri bilirlər. Mənim türkdilli regionla əlaqəm bəllidir. Uzun müddət bəluclar yaşayan bölgədə yaşamış və onlarla yaxından ünsiyyətdə olmuşam. Bəzi başqa milliyyətlərlə də yaxın-uzaq əlaqələrim olub. Əlaqəm olmayanlar haqda da kifayət qədər məlumatım var və ictimai ruhiyyələrini bilirəm. Mən müxtəlif vəzifələrdə çalışarkən həmin bölgələrə çoxlu səfərlər etmişəm. İranlı milliyyətlər müsəlmandırlar, bu torpağı sevirlər, öz şərəf və rifahlarını başıuca və azad İranda görürlər. Düşmən isə təhrik etməklə məşğuldur. Düşmənin təhriklərini əhəmiyyətsiz saymaq olmaz. Ehtiyatlı olun. Bu olduqca əhəmiyyətli məsələlərdəndir. İndi bu işlərdə təşəbbüsü hökumətin əlindən almağa yönəlmiş səylər hiss olunur. Əgər Allah eləməmiş, belə bir vəziyyət yaransa, problemlər qarşıya çıxacaq, onlara çoxlu pul, iradə və zaman sərf olunacaq və ölkə məmurları əsas işlərdən qalacaqlar.¹