Bu fəsildə Əmirəl-möminin əleyhis-salamın xütbələri, fərmanları seçilib və bura o böyük şəxsiyyətin

أَيْنَ الْمُتَوَرِّعُونَ فِى مَكاسِبِهِمْ وَ الْمُتَنَزِّهُونَ فِى مَذاهِبِهِمْ cümləsindən götürülmüşdür. Ola bilər ki, camaatın çəkidə aldadılmağı və bu çirkin işin geniş yayıldığı barədə Həzrətin yanında söz düşmüş, Həzrət isə bu xütbəni buyurmuşdur.

1 Rəbəzə Mədinənin şərq istiqamətində, ona İraq hacılarının yolu tərəfdən yaxın, Əbuzər Qəffarinin dəfn olunduğu və İslamın ilk illərində abad olmuş bir kənd olub. İndi ondan heç bir əsər-əlamət qalmayıb. Əbuzər Mədinədə Osmanın qəzəbinə gəldiyinə görə xəlifə onu Şama sürgün etmişdir. Əbuzər orada da Osmanın çirkin əməllərini xalqa çatdırmış, onu olduğu kimi tanıtdırmışdır. Osman tərəfindən Şama vali təyin olunan Müaviyə onun hərəkətləri barədə Osmana xəbər göndərdi. Osman ona məktub yazdı ki, məktubum əlinə çatan kimi Əbuzəri yalın dəvəyə mindirərək Mədinəyə qaytar. Müaviyə onu palansız dəvəyə mindirərək yola saldı. Mədinəyə çatana kimi zəif, arıq, ucaboy, saçı və saqqalı ağarmış Əbuzərin budlarının əti yeyilmişdi. Osmanın gözü ona sataşdıqda dedi: «Ey Cunəydəb, Allah səni Öz neməti ilə sevindirməsin». Əbuzər cavab verdi: «Mənim adımı bilmirsən? Mənim adım Cündəb idi, ancaq Peyğəmbər məni Abdullah adlandırdı və mən bu adı seçdim». Osman ondan özü barədə eşitdiklərini soruşdu. Əbuzər deməmiş olduqlarını təkzib edərək dedi: «Ancaq Allahın Peyğəmbərindən eşitmişəm ki, sizin tayfanız Bəni-Üməyyədən elə bir adam çıxacaq ki, Allahın malını öz ixtirayına keçirib bəndələri zəlil və dinlərini zay edəcək. Sonra Allah öz bəndələrini onun əlindən xilas edəcək». Osman ətrafındakılardan soruşdu ki, siz Peyğəmbərdən belə bir söz eşitmisinizmi? Onlar dedilər ki, yox, eşitməmişik. Osman dedi: «Ey Cundəb. Vay olsun sənin halına! Allahın Peyğəmbərinin adından yalan danışırsan?» Əbuzər yalan danışmadığını dedi. Sonra Osman bir nəfəri Əmirəl-möminin əleyhis-salamın yanına göndərdi. O Həzrət təşrif gətirdikdə ondan belə bir hədis eşidib-eşitmədiyini soruşdu. Həzrət buyurdu ki, «eşitməmişəm, ancaq Əbuzər doğru danışan insandır». Dedi ki, «doğru danışan olduğunu haradan bilirsən?» Buyurdu: «Allahın Peyğəmbərinin onun haqda dediyi bu sözlərdən: «ما أَظَلَّتِ الْخَضْرَآءُ وَ لا أَقَلَّتِ الْغَبّرآءُ عَلَى ذِى لَهْجَةٍ أَصدَقُ مِن أَبِى ذَرِّ الْغَفارِى» «Yəni, göylər Əbuzər Qəffari kimi daha doğru danışan dil sahibinə kölgə salmadı, yer isə üzərində gəzdirmədi». Sonra məclisdə olan Peyğəmbər səhabələri bu sözləri Peyğəmbərdən eşitdiklərini və Əbuzərin düzdanışan olduğunu dedilər». Osman üzünü onlara tutub dedi: «Nə deyirsiniz, müsəlmanlar arasında təfriqə, ayrılıq salan bu şeyxi neyləyək? Onu döydürsəm, həbs etsəm, öldürsəm, ya Mədinədən çıxarsam yaxşıdır?» Əmirəl-möminin əleyhis-salam buyurdu: «Ey Osman. Mən sənə Firon ailəsindən olan bir möminin Musa barədə Firona dediklərini deyirəm. Qur’ani-Kərimin Mu’min surəsinin 28-ci ayəsi «وَإِن يَكُ كَاذِبًا فَعَلَيْهِ كَذِبُهُ وَإِن يَكُ صَادِقًا يُصِبْكُم بَعْضُ الَّذِي يَعِدُكُمْ إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي مَنْ هُوَ مُسْرِفٌ كَذَّابٌ» «Əgər o yalan deyirsə, yalan deməyinin cəzası öz boynunadır. Yox əgər doğru danışırsa, xəbər verdiyi şeyin bir hissəsi sizə toxunar. Şübhəsiz ki, Allah həddi aşanı və çox yalan danışanı doğru yola yönəltməz, rüsvay edər.» Osman bu sözləri eşitdikdən sonra İmam əleyhis-salama cəsarət etdi. Həzrət də cavab verərək buyurdu: «Ey Osman, sən nə deyirsən, gördüyün bu Əbuzər Allahın Peyğəmbərinin yaxın dostlarındandır.» Osman üzünü Əbuzərə tutaraq dedi: «Bizim şəhərimizdən çıx.» Əbuzər dedi: «And olsun Allaha, mən də sənin qonşuluğunda olmaq istəmirəm.» Osman ona dedi: «İraqa get və istədiyin qədər orada qal.» Əbuzər dedi: «Hara gedirəmsə gedim, haqq sözü deməkdən çəkinməyəcəyəm.» Osman ona dedi: «Hansı yerdən acığın gəlir?» Əbuzər dedi: «Rəbəzədən. Orada İslamdan qeyri dində olmuşam». Sonra Osman Mərvan ibn Həkəmə göstəriş verdi ki, onu çılpaq dəvəyə mindirərək Rəbəzəyə aparsın. O, Osmanın xəlifəliyinin səkkizinci ilində vəfat edənə qədər orada qaldı. Ölüm ayağında, həyat yoldaşı və ya bəzilərinin sözlərinə görə qızı tənhalıqdan və kimsəsizlikdən ağladığı vaxt Əbuzər ona demişdir: «Ağlama, Həzrət Peyğəmbər mənə tənhalıqda öləcəyimi və layiqli insanların mənim dəfnimi öhdələrinə götürəcəklərini xəbər vermişdi.» Daha sonra dedi: «Mən dünyadan köçdükdən sonra bir qoyunu qovur və yolda əyləş. Bir dəstə müsəlman oraya çatacaq və səndən nə baş verdiyini soruşacaq. Onlara de ki, Həzrət Peyğəmbərin səhabələrindən olan Əbuzər Qəffari vəfat etmişdir. Onlar bu xəbəri eşitdikdə səninlə birgə mənzilimə gələcəklər. Onlara yemək ver, mənim dəfnimi öz öhdələrinə götürəcəklər. Əbuzər öldükdən sonra həmin qadın yol üstünə çıxdı. Məkkeyi-Müəzzəmədən qayıdan bir dəstə iraqlı oraya çatdı. Əhnəf ibn Qeys Təmimi, Sə’sə’ə ibn Sauhan Əbdi, Xaricə ibn Səlt Təmimi, Abdullah ibn Səlmə Səhmi, Hilal ibn Malik Mozni, Cərir ibn Abdullah Bəcəlli, Əsvəd ibn Qeys Nəxəi, Malik ibn Haris Əştər Nəxəi onlardan ayrılaraq həmin qadına doğru gəlib dedilər: «Sənin başına nə gəlib?» O dedi: «Allahın Peyğəmbərinin (səlləllahu əleyhi və alih) səhabəsi Əbuzər Qəffari dünyadan köçüb və mən tənha qalmışam.» Onlar ağlaya-ağlaya onun evinə getdilər. Ona qüsl verib kəfənlədilər və namazını qılıb dəfn etdilər. Sonra Malik Əştər yerindən qalxaraq xütbə oxudu və onun bəyənilmiş sifətlərini, məzlumluğunu xatırlayıb dua etdi. Sonra çörək yeyərək yola düşdülər. Qısası, Osman onun Mədinədən çıxarılmasını əmr edərək kimsənin onunla danışmasını, müşaiyət etməsini qadağan etdi. O, Mədinədən çıxdıqda Əmirəl-möminin, İmam Həsən və İmam Hüseyn əleyhimus-salam, Əqil, Abdullah ibn Cə’fər və Əmmar ibn Yasir onunla vidalaşmaq üçün şəhərdən çıxdılar. İmam əleyhis-salam ona təskinlik verərək bunları buyurmuşdur:

1 Qur’ani-Kərimin Talaq surəsinin 2 və 3-cü ayələrində buyurduğu kimi وَمَن يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَل لَّهُ مَخْرَجًا وَيَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لَا يَحْتَسِبُ «...Kim Allahdan qorxsa və pərhizkar olsa, Allah ona bir çıxış yolu əta edər. Və ona gümanına gəlməyən yerdən ruzi verər.»

1 Həzrət Peyğəmbərin dəvətini qəbul edib müsəlman olan və o Həzrətlə namaz qılan ilk şəxs mən olmuşam. İşin əvvəlində Allahın əmrini yerinə yetirmək və Onun razılığı üçün İslamı qəbul edən ömrünün axırında hakimiyyət və dünya malına görə qan tökməz.

1 Çünki Allahın istədiyi hər bir şey hikmətə, məsləhətə uyğundur və bu bir nemətdir. Buna görə də bütün hallarda Ona şükr etmək lazımdır.

1 Su damlalarının olduğu yaşıl ağacı yandıranda alov şölələrinin çıxması Onun qüdrətinin nişanələrindəndir.

1 Müğəyrənin İmam əleyhis-salama kin saxlamasının səbəbi qardaşı Əbulhəkəm ibn Əxnəsin «Ühüd» döyüşündə Həzrət tərəfindən öldürülməsi idi.

2 Özündən yaxşılıq yadigar qoymayıb və sənin kimi şər övladın olması elə övladı olmamış kimidir. İmam əleyhis-salam Əxnəsi ona görə məl’un adlandırır ki, o, münafiqlərin başçılarından idi. Münafiqə lə’nət yağdırmaq isə caizdir. On doqquzuncu xütbənin şərhində də bu qeyd olunmuşdur.

3 Əksinə, toplaşaraq düzgün fikir və düşüncə əsasında bu işi görmüsünüz. Deməli, sizlərdən heç biriniz bey’ətini pozmamalı və ya peşman olmamalısınız. Bu, Əbu Bəkrə düşünmədən etdiyiniz bey’ət kimi deyil. Onda Ömər də demişdi: إِنَّ بَيْعَةَ أَبِى بَكْرَ كانَتْ فَلْتَةً وَقِى اللهُ شَرَّها فَمَنْ عادَ إِلى مِثْلِها فَاقْتُلُوهُ yəni, «Əbu Bəkrə düşünülmədən bey’ət edilmişdir. Allah onun şərindən saxlasın. Əgər kimsə onun mislinə qayıtsa, onu öldürün.

1 Ona görə də onlar Osmanın intiqamını tələb etməməlidirlər. Çünki onlar da qatildirlər. Varis deyildirlər ki, intiqamını tələb edə bilsinlər.

2 «Biz İmama yaxşı işlərə dəvət, pis işlərdən çəkindirmə və ədalətlə hökm vermək üçün düşmən kəsilib bey’ətdən çıxmışıq» deyərək bey’əti pozmalarına səbəb kimi göstərənlərin.

1 Deməli, onların zəhmət və səyləri faydasızdır. Çünki bey’əti pozaraq hay-küy yaratmaqda və fitnə-fəsad salmaqda məqsədlərinin Osmanın intiqamını almaq deyil, dünya sevgisi və hakimiyyət olduğu məlum oldu.

2 Çünki bu hovuz başqa hovuzlar kimi deyil ki, hər gələn doyub qayıtsın və ya doymasa, başqa yerdə içsin. Bu, elə bir hovuzdur ki, ona daxil olan batar, həlak və ya məhv olar.

3 Xülasə, siz mənimlə bey’ətə böyük rəğbət göstərsəniz də buna meylim yox idi. Elə isə bey’əti niyə pozdunuz?

4 Dünyada öz arzularına, xəlifəliyə və hakimiyyətə çatmasınlar, axirətdə isə əbədi əzaba düçar olsunlar.

1


Qur’andan üz döndərərək işləri öz nadürüst düşüncələrinə uyğun gördükləri vaxt nəzərdə tutulur.

2 Allah kitabının buyuruqlarına uyğun rəftar edib ona zidd olanlardan uzaqlaşmaq üçün camaatı səhv düşüncələrin tətbiqindən çəkindirəcək və Qur’ana üz tutmağa məcbur edəcək.

1 Süfyaninin qiyamına işarə edildiyi güman olunur. Şərhçi Xoyi rəhiməhullah öz şərhində mərhum əllamə Məclisidən belə nəql etsə də, şərhçilərin çoxu Əbdülməlik ibn Mərvanın fitnə və qan tökməsindən söz getdiyini bildirirlər. Mərvan xəlifəliyə çatdıqda Muxtar ibn Əbi-Übeydə Səqəfənin qatili Məsəb ibn Zübeyrlə döyüşmək üçün Kufəyə getmiş, Kufənin bir bölgəsi olan «Məskin» deyilən yerdə onunla üz-üzə gəlmişdir. Məsəb öldürülmüş və Kufə şəhərində camaat onunla bey’ət etmişdir. Bu vaxt Abdullah ibn Zübeyrlə döyüşmək üçün Həccac ibn Yusifi Məkkəyə göndərmişdir. Həccac Məkkədə Abdullahı öldürmüş və Allahın evini mancanaqla dağıtmışdır. O, çoxlarını öldürməklə müsəlmanlara hakim kəsilmiş və uzun illər boyu onlara çox zülmlər etmişdir. İmam əleyhis-salam onun zülmkarlığından xəbər verir.

1 Həccac öz əmir və qoşun başçılarını Xorasan, Kabil və Türküstan kimi ucqar yerlərə göndərib çoxsaylı insanları öldürtdüyü tək uzaq şəhərləri ələ keçirib zülm edəcək.

2 Abbasilər hakimiyyətə gələrək ağıl, düşüncə ilə, iranlıların yardımı ilə Bəni-Üməyyənin məhv edərlər.

1 Qeybət başqalarının dalınca danışılan doğru sözlərdir. Bu sözlər yalan olarsa, ona böhtan deyilir. Qeybət böyük günahlardandır. Ona görə ki, onun törətdiyi fəsadlar başqa yasaqlanmışlardan daha çoxdur. Çünki onun zərəri ictimai, digər günahların ziyanı isə əksər hallarda sırf fərdi xarekterlidir. Buna görə də İmam əleyhis-salam ondan çəkinmək üçün təkid edir.

2 Günah iş görməyərək ağıl və düşüncə sayəsində nəfsi-əmmarəyə qalib gəldiyinə görə günahın eyiblərini, itaətin faydalarını bilənlər nəzərdə tutulur.

3 Onların qeybətini edib böhtan atmasınlar. Əksinə, onları doğru yola yönəltsinlər.

4 Qeybət edən Allah-təalanın onun günahlarını örtərək rüsvay etmədiyini unudubmu ki, günah törətmiş qardaşını rüsvay edir?

1 Buna görə də mömin doğru olsa belə, dindaşının eybi barədə pis əməl sahiblərinin və qeybətcil insanların sözlərinə etimad göstərməməli, görməmişdən qabaq onu ifşa etməməlidir.

2 Malını boş yerə, Allahın razılığı olmayan yerə xərcləyənlər şeytanın dostlarıdırlar. Yüz iyirmi altıncı xütbənin şərhində də bu məqam qeyd olunmuşdur.

1 Deməli, zəruri vaxtlarda göyün yağdırmaması və yerin bitirməməsi bəndənin pis əməllərinə və günahına görədir. Bu da rəhmətdən və Haqq-təalanın bəxşişindən bəhrələnməyə mane olur.

1 Ölüm gəlib çatmamış günahlarına görə tövbə edib saleh əməli və gözəl işləri öz şüarına çevirən. Burada isə İmam əleyhis-salam dua etməyin və rəhmət diləməyin və yağış istəməyin yolunu öyrədir.

1 Allahın sınağının mənası budur ki, kim dünyada Onun fərmanına itaət etsə, nicat tapacaq və kim itaətsizlik etsə, əzaba düçar olacaq. Bu sınaq onların işinin sonundan xəbərsiz olmasına görə və bunu bilmək istəməsi demək deyil. Altmış ikinci xütbənin şərhində də bu qeyd olunmuşdur.

2 Çünki xəlifəlik və İmamlıq üçün lazım olan xüsusiyyətlər on iki İmamdan qeyrisində yoxdur. İmam əleyhis-salamın bu buyuruğu İmamlığın on iki İmamdan qeyrisinə layiq olmadığını aydın göstərir.

1 Şəhərlərə səhayət etməyi arzulayıb buna nail olsanız, vətəninizdən və ailənizdən ayrılığın dərdilə üzləşəcəksiniz. Mal və övlada çatsanız, rahatlıq nemətindən ayrı düşəcəksiniz.

2 Bu gün keçmədən sabaha çatmaq mümkün deyil. Bu gündən keçməklə isə insan ölümə bir gün yaxınlaşır. Deməli, ölümə yaxınlaşmaqla qazanılan ləzzət əslində ləzzət deyil.

3 Başqa ləzzətli xörəklərə göz yummadan ləziz bir xörəkdən bəhrələnə bilməz. Bədənindən bir paltarı çıxarmamış başqa bir paltar geyinməz. Bir evdən çıxmadan başqa bir evdə məskunlaşmaz.

4 Xülasə, hər biri çoxlu dərd, kədər, bəla ilə qarışmış dünyəvi ləzzətlər bir kimsə üçün yığılmaz. Deməli, onlara ürək bağlayıb o dünyanın əbədi ləzzətinə göz yüman nadan və ziyana düşəndir.

1 Tarixçilər arasında İmam əleyhis-salamın bu sözləri buyurduğu tarix barədə fikir ayrılığı var. Bəziləri bu sözlərin Kufə yaxınlığında, qərbdə, səhra tərəfdə yerləşən Qadisiyyədəki döyüşlə əlaqədar deyildiyini bildirirlər. Bu döyüş hicrətin on dördüncü ilində olmuşdur. Ömər özünün döyüşə getməsi haqda müsəlmanlarla məsləhətləşdikdə İmam əleyhis-salam onu bu işdən çəkindirdi. Sonra Sə’d ibn Əbi Vəqqası qoşuna başçı təyin etdi və o, yeddi min nəfərlik qoşunla döyüş meydanına daxil oldu. İran şahı Yəzdigərd də Rüstəm Fərruxzadı çoxsaylı qoşunla birgə onunla döyüşə göndərdi. Nəhayət, İslam qoşunu qələbə çaldı və Rüstəmi çoxlu əsgərlər ilə birgə qətlə yetirərək zəfər qazandı. Bundan sonra müsəlmanlar və Sə’d Mədainə doğru gedərkən Kəsra eyvanına daxil oldular. Orada olanları qarət etdilər və Yəzdigərd oradan qaçdı. Bəzi tarixçilərə görə isə bu, Həmədan yaxınlığındakı Nəhavənd döyüşü ilə əlaqədar deyilmişdir. Bu döyüşün qısa məzmunu belədir: İran şahı Yəzdigərd İslam ordusuna qarşı döyüşmək üçün Firuzanın sərkərdəliyi altında Nəhavənd şəhərinə çoxlu qoşun topladı. Həmin vaxt Kufənin hakimi olan Əmmar Yasir bunu bildikdə Ömərə məktub yazaraq xəbər çatdırdı. Ömər səhabələri toplayaraq özünün döyüşə getməyi barədə onlarla məsləhətləşdi. Hər kəs öz fikrini, münasibətini bildirdi. Osman dedi ki, Şam, Yəmən, Məkkə, Mədinə, Kufə və Bəsrənin bütün müsəlmanlarına döyüşə hazır olmaları üçün məktub yaz və özün də onlarla birgə hərəkət et. Əmirəl-möminin əleyhis-salam isə buyurdu ki, Mədinədən çıxmağın məsləhət deyil. Çünki bu şəhər məmləkətin mərkəzi və İslamın paytaxtıdır. Şamdan qoşun istəməyin də məsləhət deyil. Çətinliklə ələ keçirilmiş şəhərin qoşunsuz qalması düzgün deyil. Məbada Rum padşahı Herakl bundan xəbər tutsun və pusqudan çıxaraq yenidən oranı tutsun. Ömər dedi: «Ya Əli, bəs göstərişin nədir?» Buyurdu: «Fikrim budur ki, sən Mədinədə qalasan və igid bir insanı İslam ordusuna sərkərdə təyin edərək iranlılarla döyüşə göndərəsən. Əgər məğlub olsalar, sən öz yerində qalaraq ikinci dəfə qoşun toplayıb göndərərəsən. İslam qoşununa rəhbərliyə Nö’man ibn Məqrən layiqdir.» Ömər bu fikri qəbul edərək Bəsrədə olan Nö’mana məktub yazdı və onu İslam qoşununun rəhbəri kimi iranlılarla döyüşə getməyə məmur etdi. Nö’man məktubu oxuduqdan sonra otuz min nəfərdən artıq qoşunla Nəhavəndə yola düşdü. Çox ağır döyüşdən sonra nəhayət, qələbə müsəlmanlara nəsib oldu və onlar bu döyüşü «fəthul-futuh» adlandırdılar. Yəzdigərd isə qaçdı.» Xülasə, buradakı sözlər, Ömərin məsləhətləşdiyi vaxt İmam əleyhis-salamın buyurduğu sözlərdir.

1 Qur’ani-Kərimin Nur surəsinin 55-ci ayəsində buyurulur: