Bu fəsildə Əmirəl-möminin əleyhis-salamın xütbələri, fərmanları seçilib və bura o böyük şəxsiyyətin

إِنَّ الْمُنَافِقِينَ فِي الدَّرْكِ الأَسْفَلِ مِنَ النَّارِ وَلَن تَجِدَ لَهُمْ نَصِيرًا yəni: ikiüzlü adamların yeri Cəhənnəm atəşinin ən aşağı təbəqəsindədir. Heç vaxt oradan çıxmaları üçün onlara yardım edəni tapmazlar!»

6 İnsanların idrakının məhdudluğu ucbatından həqiqətlər heç kəsə gizli qalmasın deyə Allah-təala, peyğəmbərlər və onların vəsilərinin həqiqətlərini dərk etmək üçün onları məsəllərlə bəyan edərdilər.

7 Deyildiyi kimi, mənəvi qida olan elm ana südü kimidir. Uşaq anasının südü ilə gücləndiyi kimi insanın ruhu da elmlə kamilləşir.

1 İmam əleyhis-salam bu məsəllə buyurmaq istəyir ki, insan özünü hisslər dünyasından uca tutmalı, düşüncə qüvvəsini işlədərək rəzil sifətlərdən uzaqlaşmalıdır. Əgər şəhvət və qəzəb hisslərinə tabe olarsa, heyvanlar və yırtıcılarla heç bir fərqi olmaz. Dünyada bəzək-düzəyi amalına çevirib pozğunluq və fəsada çalışanlar qadınların zümrəsindəndir.

2 Azğınlıq yolunu tutaraq başqalarını da azdırmış və nahaq qanların axıdılmasına zəmin yaratmışlar.

1 Bununla belə bizdən əllərini üzmüşlər. Biz Qur’ani-Kərimin tə’vil və təfsiri ilə tanışıq və ilahi hökmləri bilməklə camaata doğru yolu göstəririk. Buna görə də Həzrət Peyğəmbər, bütün müsəlmanların da öz hədis və rəvayətlərində göstərdiyi kimi, buyurmuşdur. أَنا مَدِيَنةُ الْعِلْمِ وَ عَلِىٌ بابُها فَمَنْ أَرَادَ الْمَدِينَةَ فَلْيَاتِ الْبابَ Mən elm, bilik şəhəri, Əli isə onun qapısıdır. Kim bu şəhərə daxil olmaq istəyirsə, qapıdan içəri keçməlidir.

2 Bizim yolumuzdan qeyri yolla Allah və peyğəmbərlə tanış olmaq istəyən hər kəs dindən fayda götürməyərək axirətdə əzaba düçar olacaq.

3 Allah-təala bütün bahalı gövhərləri - yəni, elm, helm, səxavət, şücaət, fəsahət, bəlağət, ismət, təmizlik və bu kimi bütün bəyənilmiş sifətləri onlarda cəmləşdirib.

4 Çünki sükutları hikmət və məsləhətə görədir. Acizliyə və gücsüzlüyə görə deyil ki, başqası onlardan qabağa keçib söz danışsın.

5 Bu cümlənin şərhi 106-cı xütbədə verilmişdir. İmam əleyhis-salamın bu misalı çəkməkdə məqsədi budur ki, burada olanlar olmayanlara öyüd-nəsihət vermək və yol göstərməklə doğrunu deməli, onları azğınlıq və nadanlıqdan xilas etməlidir.

1 İmam əleyhis-salamın bu cümlədə və Peyğəmbər əleyhis-salamın buyuruğundan sonra əməli bitkiyə bənzətməkdə məqsədi budur ki, əməl ağacı onun sahibinin əqidə və daxilindən su içir. Əqidə düz, batin yaxşı olsa, layiqli əməldən və bəyənilmiş işdən fayda götürər. Əqidə səhv, daxil isə natəmiz olarsa, yaxşı iş Allah onu bəyənsə də, işi görənə xeyir verməz. Yəni, onun nəticəsində əbədi səadətə nail olmaz.

1 Onun varlığını bilmək əqli yolla mümkündür. Ağıl səhvin çox olduğu «zahiri görən» gözün əksinə, səhvin və yanlışlığın yol tapa bilmədiyi «batini göz»dür. Necə ki, zahiri göz hər bir böyük şeyi uzaqdan kiçik görər, yağışın yağmağını düz xətt sanar.

2 Çünki Allahdan əvvəl mövcudiyyət olmayıb. Təsvir etmək, məsləhətləşmək və kömək istəmək vücudu mümkün olanlara xas xüsusiyyətdir.

3 Xülasə, bütün məxluqlar Onun güc və qüdrəti altına keçərək Ona təslim oldular.

1 Çünki camaatın çoxu batili, pozğunluğu istəyəcəyindən Allaha, Peyğəmbərə tabe olmaq onlara çətin gələcək.

2 Aişədə Həzrətə qarşı kin və düşmənçilik yaradan səbəblərdən biri bu idi ki, Həzrət Peyğəmbərə məscidə açılan qapıları bağlamaq əmr olunduqda bütün qapıları, hətta Əbu Bəkrin qapısını bağlayıb Əmirəl-mömininin qapısını açıq saxlamışdır. Bundan başqa, Əbu Bəkri Tövbə surəsini oxumaq üçün Məkkəyə göndərmiş, sonra bu vəzifəni ondan alaraq Tövbə surəsini Əmirəl-mömininə vermiş və onu göndərmişdir. Eyni zamanda, Fatimə əleyhas-salamın övladları olduğuna, Aişənin isə heç bir övladı olmadığına görə Həzrət Peyğəmbər Fatimənin övladlarını öz övladları bilirdi. Xülasə, bu qəbildən olan işlər Aişədə həsəd və düşmənçilik yaratmışdı. Buna görə də İmam əleyhis-salam (sözünü davam edərək bunları) buyurmuşdur.

3 Çünki onun mənə düşmən kəsilməsi üçün bəhanə Osmanın öldürülməsi, döyüşməsi isə mənə bəslədiyi düşmənçilik və kinə görə idi.

4 Qiyamətdə Allah-təala onun üçün əzab müəyyən etmişdir. Bu barədə Qur’ani-Kərimin Əhzab surəsinin 30-cu ayəsində buyurulur: يَا نِسَاءَ النَّبِيِّ مَن يَأْتِ مِنكُنَّ بِفَاحِشَةٍ مُّبَيِّنَةٍ يُضَاعَفْ لَهَا الْعَذَابُ ضِعْفَيْنِ وَكَانَ ذَلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسِيرًا «Siz, ey Peyğəmbərin zövcələri. Sizdən hansı biriniz açıq-aşkar bir nalayiq iş görsə, onun əzabı çox və başqalarından ikiqat artıq olar. Bu, Allah üçün asandır!»

1 Saleh əməllər imanın nəticə və səmərəsidir. Bu əməllərin mömin bir bəndə tərəfindən icra edilməsi onun qəlbində imanın olmasına dəlalət edir.

2 Onun sahibi xeyrə çatır. Çünki imansız və əməlsiz elm insana Allahın rəhmətindən uzaqlaşmaqdan başqa bir şey vermir.

3 Çünki başlanğıcı və məadı bilmək ölümü xatırlamağı tələb edir. Ölümü xatırlamaq ondan qorxmağa, qorxu yaxşı əməl və sözlərə, bu isə ölümün çətinliklərindən xəbərsiz cahildən fərqli olaraq əbədi səadətə çatmağa səbəb olur. Çünki cahilin bütün səyləri dünyaya sərf olunub və əbədi xoşbəxtlikdən məhrum qalmışdır.

4 Çünki dünya əməl meydanıdır və onda axirət üçün azuqə toplamaq, Allahın və Peyğəmbərin razılığını qazanmaq olar.

5 Qur’ani-Kərimin Şuəra surəsinin 88-91-ci ayələrində buyurduğu kimi: يَوْمَ لَا يَنفَعُ مَالٌ وَلَا بَنُونَ إِلَّا مَنْ أَتَى اللَّهَ بِقَلْبٍ سَلِيمٍ وَأُزْلِفَتِ الْجَنَّةُ لِلْمُتَّقِينَ وَبُرِّزَتِ الْجَحِيمُ لِلْغَاوِينَ «Qiyamət elə gündür ki, nə mal-dövlət, nə də oğullar bir fayda verməz! (88) Ancaq sağlam, küfr və günahdan təmiz bir qəlblə Allahın hüzuruna gələndən başqa! (89). Cənnət Allahdan qorxub pis əməllərdən çəkinənlərə yaxınlaşdırılır (90). Cəhənnəm də azğınlara göstərilir (91)».

1 Çünki hər kəsin ölümü və ruzisi müəyyən olunub, onda bir dəyişiklik olmaz.

1 Hər sözü çox deyib eşitsələr, köhnələr. Yalnız bütün vaxtlarda təzə olan və qiyməti artan Allahın kəlamından başqa.

2 Ühüd Mədinə şəhərində Şam yolunun üstündə bir dağın adıdır. Orada hicrətin üçüncü ilinin şəvval ayının əvvəllərində Qüreyş qəbiləsinin kafirləri ilə müsəlmanlar arasında döyüş olmuşdur.

1 Çünki onlar şərab, rüşvət və sələmin halal olduğunu demirlər ki, dinin zəruri bildiklərini inkar edib kafir olsunlar. Əksinə, öz səhv yollarına görə şərabı üzüm suyu, rüşvəti hədiyyə, sələmi isə alverin xeyiri sanırlar. Üzüm suyu, hədiyyə və alverin xeyri dində halal olduğundan onları da halal bilirlər.

2 Çünki Ona şükr edib xatırlayan hər bir insan Onun daha çox yaxşılığını qazanır, saysız nemətlərini, böyüklüyünü başa düşür.

1 Yaxşı və pis yolu Qur’ani-Kərimdə bəyan edib, Peyğəmbər və onun vəsilərinin sözlərini əliniz yetən yerdə qoydu.

2 Böyük Allah Qur’ani-Kərimin Bəqərə surəsinin 197-ci ayəsində buyurur: وَتَزَوَّدُواْ فَإِنَّ خَيْرَ الزَّادِ التَّقْوَى وَاتَّقُونِ يَا أُوْلِي الأَلْبَابِ Tədarük görün. Ən yaxşı tədarük isə təqvadır Ey ağıl sahibləri, Məndən qorxun! Və günahlardan çəkinin».

3 Deməli, ağıl sahibləri dünyanı sevmək üçün bu qədər səy göstərməz, var-dövlət toplamağa çox çalışıb, öz əziz ömrünü hədərə sərf etməz.

4 Qur’ani-Kərimin Muzzəmmil surəsinin 17-ci ayəsində buyurulur: فَكَيْفَ تَتَّقُونَ إِن كَفَرْتُمْ يَوْمًا يَجْعَلُ الْوِلْدَانَ شِيبًا «Küfr etmiş olsanız, uşaqları qocalara döndərəcək gündən özünüzü necə qoruyacaqsınız?!» Bu həmin günün çox ağır və qorxulu olmasına işarədir.

1 Qur’ani-Kərimin Nur surəsinin 24-cü ayəsində buyurulduğu kimi: يَوْمَ تَشْهَدُ عَلَيْهِمْ أَلْسِنَتُهُمْ وَأَيْدِيهِمْ وَأَرْجُلُهُم بِمَا كَانُوا يَعْمَلُونَ «Qiyamət günü dilləri, əlləri və ayaqları etdikləri əməllər barəsində (onların əleyhinə) şəhadət verəcək».

2 Qur’ani-Kərimin Qaf surəsinin 16-18-ci ayələrində buyurulur: وَنَحْنُ أَقْرَبُ إِلَيْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِيد إِذْ يَتَلَقَّى الْمُتَلَقِّيَانِ عَنِ الْيَمِينِ وَعَنِ الشِّمَالِ قَعِيدٌ مَا يَلْفِظُ مِن قَوْلٍ إِلَّا لَدَيْهِ رَقِيبٌ عَتِيدٌ «Biz insana şah damarından da yaxınıq! İki mələk onu əhatəyə almış və həmişə biri sağında və biri solundadır. Elə bir söz danışmaz ki, yanında bir hazır keşikçi olmamış olsun. Bu höccəti tamam etmək üçündür, yoxsa Allah hər şeydən, onun xırdalıqlarına qədər agahdır.

3 Qısası, həmin gün haqq-həqiqət olan üzə çıxacaq, cəza və mükafatdan çatası olanı çatacaqdır.

1 Allah tərəfindən peyğəmbər göndərilmədiyi, camaatın azğınlıq və nadanlıq yoluna qədəm qoyaraq peyğəmbərlərinin sözlərini unutduqları bir vaxt, Allah Həzrət Mustafanı (səlləllahu əleyhi və alih) peyğəmbərliyə seçdi.

2 Qur’anı, onun tə’vilini, nasix və mənsuxunu, möhkəm və mütəşabihini, zahir və batin ayələrini biləndən hər nə istəyirsiniz soruşun ki, sizə bəyan etsin.

1 Xülasə, Allah-təala onların nemət və dövlətini əziyyət və çətinliyə, şadlıqlarını qorxuya, asayişlərini döyüşdə məğlubiyyətə döndərəcək. Bu, onların dünyadakı cəzasıdır, axirətdə isə ilahi əzaba mübtəla olacaqlar.

2 Bəni-Abbas tərəfindən məğlub edildikdən sonra bir daha hakimiyyətə gəlməyəcək və bədbəxtliyə, çarəsizliyə mübtəla olacaqlar.

1 Çünki hökmdarın yaxşı insanları mükafatlandırmaq və pis əməl sahiblərini bağışlamaqdan başqa çarəsi yoxdur.

2 Hər bir halda Sənə şükr etmək lazımdır. Çünki Sənin insandan almağın, ona bağışlamağın, sağaltmağın və xəstəlik verməyin hikmət və məsləhətdir. Hər biri öz-özlüyündə şükrə və təşəkkürə layiq olan nemət, bəxşişdir.

1 Qur’ani-Kərimin Bəqərə surəsinin 255-ci ayəsində buyurulur: