D. A. Nabiyeva, H. R. Zokirova O‘zbek tili fonetikasi


a y ovoz sihibi?  3. IK – 3 (savolning qaytarilishi)  Qanday ov o



Yüklə 1,31 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə61/88
tarix18.11.2023
ölçüsü1,31 Mb.
#132945
1   ...   57   58   59   60   61   62   63   64   ...   88
2.10. ozbek tili fonetikasi

a
y ovoz sihibi? 
3. IK – 3 (savolning qaytarilishi) 
Qanday ov
o
z sihibi? 
4. IK – 4 (savol-eslatma) 
Q
a
nday ov
o
z sihibi? 
5. IK – 4a (baho gap: yengil hayrat) 
Q
a
nday ovoz sihibi! 
6. IK – 5 (baho gap: chuqur hayrat yoki g‘azab) 
Q
a
nday ov
o
z sihibi! 
7. IK – 5a (baho gap: negativ baho, bepisandlik) 
Qand
a
y ov
o
z sihibi!
3
 
Demak, tonning (intonatsiyaning) harakati gaplarni bir-biridan farqlaydi. Turli 
intonatsion konstruksiyalar mustaqil holda turli ma’noli birliklarni, turli tipdagi 
gaplarni farqlash xususiyatiga ega. Masalan, 
Keling.
(
Ertaga albatta keling
tarzidagi 
maslaxat ma’nosida); 
Keling
? (
Nega keling dedingiz
degan e’tiroz ma’nosida); 
Keling! (
Mehmonni qarshi olish ma’nosida
)

Keling!
(
Szni bu yerda hech kim 
kutayotgani yo‘q
tarzidagi kesatiq, piching ma’nosida) va h.k. 
1
Брызгунова Е.А. Основные типы интонационных конструкций и их употребление в русском языке. – Русский язык за 
рубежом, 1973, №1, №2.
2
Брызгунова Е.А. О смыслоразличительных возможностях русской интонации. –ВЯ., 1971, №4. с.42.
3
Брызгунова Е.А. О смыслоразличительных возможностях русской интонации. –ВЯ., 1971, №4. с.42.


77 
M.V.Panov Ye.A.Brizgunovaning fikrlarini ma’qullagan holda, u ajratgan 
intonatsion konstruksiyalar “rus intonatsiyasining negizini tashkil etadi”, deb 
baholagan holda, IK – 1 va IK – 3 lar rus tilining intonatsion “minimum minimorum” 
ini tashkil etishini ta’kidlaydi. Uning fikricha, har bir fraza uch qismdan iborat: 
markazdan oldingi, markaziy va markazdan keyingi qismlar. Frazaning markaziy 
qismi – bu fraza urg‘usi tushgan taktning urg‘uli bo‘g‘inidir. Ungacha bo‘lgan 
qismlar markazdan oldingi, undan keyingi qismlar esa markazdan keyingi qismlar 
sanaladi. Bunda IK – 1 quyidagicha izohlanadi: markazdan oldingi qism o‘rta tonda 
talaffuz qilinadi. Markazda ton o‘rtadan ko‘ra pastroq bo‘ladi va bu holat markazdan 
keyingi qismda ham davom etadi. Buni chizmada quyiga yo‘nalgan strelkalar 
yordamida ifodalanadi: 
Ahmadjon biznikiga mehmonga kedi.
\
(Nikolay
prishyol ko 
mne v gosti.
\) 
Azamat ham
biznikiga mehmonga kedi.
\ (
I Boris prishyol ko mne v 
gosti.
\) Ya’ni jumla yakunida tonning pasayishi kuzatiladi. Ko‘rinadiki, IK – 1 darak 
gaplar uchun xos. 
IK – 3 ning izohi quyidagicha: markazdan oldingi qism o‘rta tonda talaffuz 
qilinadi. Markaziy qismning boshlanishi undan avvalgi qismga nisbatan kuchliroq. 
Balandlik bo‘g‘in davomida ko‘tarilib boradi. Markazdan keyingi qismda ton 
o‘rtadan pastroqqacha pasayyadi 
Sen bu

Yüklə 1,31 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   57   58   59   60   61   62   63   64   ...   88




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©muhaz.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin