Debates tal-kamra tad-deputati

Miżuri u Inizjattivi
Diġa' fissirt biżżejjed li l-qagħda ta’ żbilanċ finanzjarju strutturali qawwi li tħalliet tiżviluppa mill-amministrazzjoni ta’ qabel u li wiret dan il-gvern, żbilanċ li hu theddida serja għas-saħħa tal-pajjiż, trid tiġi indirizzata. Dan irid jibda jsir b’mod konkret u raġunat minnufih. Irid isir dan kemm biex ikollna xi dħul addizzjonali, kif ukoll biex infittxu fina nfusna ħalli nibdew ħerġin mill-qagħda li aħna fiha.
Għal dan il-għan se jkolli nħabbar għadd ta’ miżuri fiskali. Meħudin flimkien dawn iżidu xi ftit id-dħul u jnaqqsu l-iżbilanċ li kien proġettat bla ma jolqtu l-operat ekonomiku kritiku. Irrid ngħid ukoll li l-miżuri li se nħabbar, kif jidher mid-dettalji, fil-biċċa l-kbira għandu jkollhom ukoll ċerti impatti ambjentali mixtieqa u meħtieġa, u anki fuq aspetti ta’ saħħa.
Dawn ġew magħżula hekk apposta. It-tassazzjoni mhix biss mezz kif il-Gvern jiġbor il-flus. Hi wkoll mezz biex dak li jkun jiżen iżjed l-effett ta’ li jikkonsma hu fuq il-bqija tas-soċjeta', permezz tat-tniġġiż. Aktar ma jgħaddi żmien aktar qed jiġi aċċettat li min iniġġes għandu jħallas.
Il-Miżuri huma:
Waqt li t-taxxa għas-servizz tal-passiġġieri bl-ajru u bil-baħar li hemm inkorporata fil-biljett tas-safar se tibqa’ kif inhi, għal min jibda vjaġġ minn Malta qed nipproponi li tidħol levy ta’ Lm4 fuq kull biljett għal safar mill-1 ta’ Frar li ġej.
Id-dazji tas-sisa fuq l-ispirti u s-sigaretti nipproponi li jitilgħu b’mod li l-prezz ta’ l-ispirti jiżdied b’10 fil-mija filwaqt li pakkett sigaretti ta’ l-20, hu x’inhu d-daqs, jiżdied b’10ċ għall-konsumatur. Ir-rati l-ġodda tas-sisa huma b’effett minn għada.
B’effett minn għada wkoll dawk fuq il-petrol nipproponi li jitilgħu hekk li litru petrol normali jiġi jinbiegħ 30ċ (minn 26ċ4 issa), waqt li litru petrol bla ċomb jiġi jinbiegħ 27ċ5 (minn 25ċ3). B’hekk tikber ukoll id-differenza fil-prezz bejn iż-żewġ kwalitajiet minn 4.3 fil-mija bħalissa għal 9 fil-mija. Dan għandu jinkoraġġixxi iżjed l-użu tal-petrol bla ċomb. Is-sisa fuq id-diesel nipproponi li titla’ b’ċenteżmu l-litru, minn 16ċ5 għal 17ċ5.

Il-ħlas għar-Reġistrazzjoni fuq karozzi privati impurtati, minn għada se jinbidel skond iċ-ċilindraġġ kif ġej:

sa	1300cc	minn	48.5 %	għal	50.2%
minn	1301cc sa 1500cc	minn	48.5%	għal	52.7%
minn	1501cc sa 1800cc	minn	53.0%	għal	59.5%
minn	1801cc sa 2000cc	minn	53.0%	għal	64.5%
`l fuq minn	2000cc	minn	53.0%	għal	74.5%

Qed nipproponi wkoll li jinbidlu l-liċenzji annwali tal-karozzi privati u l-vetturi kummerċjali kif se ngħid:

Karozzi b’makni

sa	1300cc	Lm22
minn	1301cc sa 1500cc	Lm25
minn	1501cc sa 1800cc	Lm30
minn	1801cc sa 2000cc	Lm50
`l fuq minn	2000cc	Lm100
Vetturi kummerċjali		Lm30

Dawn ir-rati jibdew iseħħu mill-1 ta’ Frar 1997.

Rajna wkoll ir-rati tar-reġistrazzjoni ta’ pleasure crafts (tal-baħar) u l-liċenzja annwali tagħhom. Dawn ir-rati se jiġu kif se ngħid, ukoll b’effett mill-1 ta’ Frar 1997:
Dawk b’makna

		Reġistrazzjoni	Liċenzja
taħt	10h.p.	Xejn	Xejn
fuq	10h.p. sa 25h.p.	Lm175	Lm15
fuq	25h.p. sa 50h.p.	Lm225	Lm20
fuq	50h.p. sa 75h.p.	Lm275	Lm30
fuq	75h.p. sa 150h.p.	Lm300	Lm40
fuq	150h.p.	Lm400	Lm50

Qabel inkompli, nixtieq infisser xi ħaġa dwar dawn il-bidliet li qed insemmi fir-rati tar-reġistrazzjoni u l-liċenzji. Bidliet bħal dawn m’hemmx għalfejn jitħabbru fid-diskors tal-Budget, għax jista’ joħroġ Avviż Legali. Xorta ħassejt li għandi nħabbar dawn il-bidliet hawnhekk ħalli dak li qed nipprovaw nagħmlu jkun ċar għal kulħadd.

Sadattant, ir-rati ġodda jikkonfermaw il-mira li tassew jitqies iżjed il-fattur ambjentali, u jibda jidher iktar ċar il-prinċipju li min iniġġes l-ambjent, jew jagħmel użu relattivament iżjed qawwi mir-riżorsi pubbliċi, bħat-toroq, għandu jagħti lis-soċjeta` xi kumpens.
Bdejt inħares ukoll lejn l-oqsma fejn il-kaxxa pubblika qiegħda toħroġ sussidji, indirettament permezz tas-sovvenzjonijiet li tagħti lill-korporazzjonijiet jew awtoritajiet pubbliċi. Dawn huma sussidji li wieħed irid jgħarbilhom aħjar ħalli jara x’ġustifikazzjoni soċjali jew ekonomika għad hemm għalihom. F’dan il-kontest, jolqtok il-konsum tal-pitrolju, u ta’ l-ilma wżat minn dawk li jibbottiljaw, il-banek u l-Air Malta, u s-settur parastatali.
Il-pitrolju hu sussidjat b’mod esaġerat meta tqis li l-użu soċjali tiegħu naqas sewwa. Ilu minn Jannar ta’ l-1987 jinbiegħ 7c8 il-litru meta l-kost kurrenti biex tipproduċih l-Enemalta hu stmat li jilħaq 12ċ8. Hemm x’jindika li s-sussidju fuq il-pitrolju qed jittieħed l-iktar minn uħud li - b’mod abbużiv, u bi ħsara ambjentali - jużaw dan il-prodott minflok id-diesel.
Minħabba f’dan il-konsum illegali s-sussidju fuq il-pitrolju jiswa lill-Enemalta mal-miljun lira fis-sena. Dan m’għandux ikun. Fl-istess ħin, jekk inġibu l-prezz tal-pitrolju f’pass wieħed fil-livell li għandu jkun, jintlaqtu l-iktar in-nies - li l-għadd tagħhom mhux identifikat - li għadhom jużawh għal ħtiġiet bażiċi.
Għalhekk l-aġġustament meħtieġ se nħarsu lejh gradwalment. B’effett immedjat il-prezz tal-pitrolju se jsir 10ċ l-litru, waqt li sadattant nippruvaw nidentifikaw aħjar il-pattern tal-konsum mil-lat soċjali.
Sussidju qawwi hu dak ta’ l-ilma li tieħu l-industrija ta’ l-ibbottiljar mingħand il-Korporazzjoni għas-Servizzi ta’ l-Ilma. Apparti volum bir-rata industrijali ta’ 4ċ5, l-industrija tikseb il-ħtiġiet tagħha b’rata ta’ 12ċ l-metru kubu, biex b’hekk tassorbi sussidju stmat għal Lm400,000 fis-sena.
Din il-qagħda trid tiġi indirizzata u l-Kabinett tal-Gvern ta’ qabel ilu sew li kellu proposti dettaljati biex jagħmel dan, iżda baqa’ ma għamel xejn. Aħna se nagħmlu, iżda b’mod li l-industrija jkollha żmien tassorbi ċ-ċaqlieq meħtieġ u anki taħseb għal sorsi alternattivi fejn tista’, u mhux billi ngħollulha l-prodott għal-livell propju f’daqqa waħda. Bħala l-ewwel pass, il-prezz għal dan is-settur minn din is-sena se jitla’ għal 25ċ l-metru kubu. Meta tqis li l-kontenut ta’ l-ilma bħala materja prima fl-ibbottiljar huwa tabilħaqq minimu, ma nistenniex li għandu jkun hemm impatt fuq il-prezzijiet għall-konsumatur. Sadattant, inkunu bdejna nindirizzaw qagħda oħra li żgur ma tiġix maħlula billi sempliċement nibqgħu ninjorawha.
F’dan il-qasam sibt ukoll li l-banek, l-Air Malta, xi korporazzjonijiet parastatali u xi awtoritajiet pubbliċi jieħdu l-ilma bit-tariffa sussidjata ta’ 4ċ5 il-metru kubu, minkejja li l-Gvern stess beda jħallas bl-ogħla rata ta’ 75ċ. Minn din is-sena, ir-rata għal dawn kollha se titla’ wkoll għal 75ċ. B’hekk, fost aspetti oħra, għandu jkun hemm anki f’dawn l-oqsma konoxxenza aħjar tal-kost u b’hekk użu iżjed ekonomiku ta’ dal-prodott hekk essenzjali.
Tajjeb li nfakkar li l-produzzjoni ta’ l-ilma għax-xorb tqum ħafna iżjed minn din it-tariffa ta’ 75ċ u li ank3 hawn, apparti problemi ta’ distribuzzjoni, hawn ħafna ħala, u ġieli agħar. Ikun xieraq li kulħadd jagħraf li, waqt li l-ilma għandu kontenut soċjali, min jabbuża fl-użu tiegħu altru li ma jkunx iqiegħed liċ-ċittadin l-ewwel jew jgħin biex noħorġu bil-galbu mill-qagħda li sibna f’dan is-settur ukoll.
Diġa' tkellimt dwar il-Posta Ltd. Din il-kumpannija kienet qed titħalla wkoll f’qagħda finanzjarja fejn hu meħtieġ li jittieħdu miżuri korrettivi. Infatti kienu diġa' saru proposti lill-amministrazzjoni ta’ qabel biex tirrevedi r-rati tal-posta. Kien sar pass u issa jrid isir ieħor. Filwaqt li Posta Ltd xorta trid tfittex kif tirrazzjonaliżża iżjed is-servizzi tagħha u kif tikseb l-aħjar għal dak li tonfoq, ir-rati tas-servizzi postali se jiġu riveduti mill-1 ta’ Frar 1997 billi l-pustaġġ lokali se jiżdied b’1ċ u dak għal barra b’2ċ.

Impatt fuq l-GĦoli tal-Ħajja
Dan il-pakkett ta’ miżuri fiskali li ħabbart għandu jirrendi madwar Lm14-il miljun f’sena sħiħa. Billi wħud mill-miżuri ma jkunux għal 12-il xahar, u minħabba li jaf ikun hemm tnaqqis fil-konsum fejn jolqtu, għall-finijiet ta’ Dħul qed nieħu in konsiderazzjoni somma ta’ Lm12-il miljun. B’hekk jibda jixxellef l-iżbilanċ għal din is-sena. Dawn il-miżuri ftit li xejn jolqtu l-konsum essenzjali. Għalhekk huma mistennija jkollhom impatt negliġibbli fuq l-Indiċi tal-Prezzijiet bl-Imnut. Lanqas ma għandhom jgħollu l-ispiża tal-produzzjoni.
Dwar l-impatt pożittiv li dawn il-miżuri għandu jkollhom fuq l-ambjent, naħseb li hu ċar biżżejjed li pajjiżna ma jistax jibqa’ jżid in-numru ta’ karozzi fit-triq bil-mod li għamel f’dawn l-aħħar snin. Id-dritt ta’ l-għażla ta’ dak li jkun, waqt li nisħqu li għandu jkun hemm, irid ikun bilanċjat mad-dritt taċ-ċittadini kollha li t-tniġġiż ta’ l-ambjent jibda jiġi mrażżan, li l-pressjoni fuq it-triqat tagħna u l-konġestjoni fl-ibliet u l-irħula tibda tiġi indirizzata.
Jekk dan l-għarfien ikun hemm u d-dħul tal-gvern ikun anqas minn dak proġettat, il-kost għall-gvern ikun benefiċċju għas-soċjeta'.

L-istess ngħid dwar is-sigaretti, jekk l-effett taż-żieda fil-prezz tagħhom twassal biex ikun hemm inqas tipjip, u b’hekk inqas mid-dħul mistenni. Għax b’hekk ikun hemm gwadann personali għal dawk li jnaqqsu mit-tipjip jew jitħajru ma jpejpux. Dan ikun ta’ ġid għall-individwu u, fl-aħħar mill-aħħar, għas-saħħa tas-soċjeta' kollha.

Tisħiħ tan-Nefqa Pubblika
Bħala parti mill-programm li jrid isir biex nissanaw il-qagħda finanzjarja, ma rridux nistrieħu fuq id-Dħul biss. Irridu nagħmlu minn kollox biex inrażżnu b’mod sensibbli u ma nħallux tibqa’ taħrab in-Nefqa Pubblika. Waqt li m’għandniex inwaqqfu dak li għandu jitkompla, u ma rridux noqogħdu lura milli nikkonsidraw u nibdew inizjattivi meħtieġa, irridu naraw li n-Nefqa tibda, b’mod meqjus u marbut mar-ritmu ekonomiku, issir iżjed konsonanti ma’ dak li jiflaħ jiffinanzja d-dħul tas-settur pubbliku.
Dan se jkun megħjun aħjar bit-twaqqif ta’ Forum għal Ekonomija Aħjar, li se jieħu post il-Kunsill għall-Iżvilupp Ekonomiku. Wasal iż-żmien li, f’dik li hi gwida ekonomika, nersqu lejn mudell ġdid, anki billi nitgħallmu minn kif mexa 'l fuq il-Kunsill innifsu.
Din ma tkunx biss bidla fl-isem iżda wkoll fil-funzjonijiet li jeħtieġ il-pajjiż. Il-Gvern Laburista jtenni li jixtieq u jħeġġeġ li s-settur privat ikun hu l-mutur dinamiku ta’ l-ekonomija tagħna u t-tiġdid kontinwu tagħha, bil-Gvern joffri l-gwida u għajnuna meħtieġa minnu.
Il-Forum ikollu chairperson mis-settur privat u segretarjat eżekuttiv, rappreżentanti ta’ l-operaturi ekonomiċi, tat-trejdunjins, tal-konsumaturi, ta’ edukaturi, ta’ għaqdiet professjonali u oħrajn, u tas-settur pubbliku. Huwa jkun jista’, permezz ta’ konsultazzjonijiet u djalogu kontinwu u flessibbli, jikkontribwixxi b’mod ewlieni għall-ħarsien serju ta’ l-ekonomija. Ikun jista’ jirsisti biex il-problemi - bħall-Welfare Gap illum u iżjed u iżjed għal li ġej - kemm jista’ jkun jiġu antiċipati u mhux jilħqu jiġu fuqna u jkollna nirreaġixxu għalihom.
Il-Forum ikun ukoll inkarigat jieħu sehem sħiħ fit-tfassil ta’ Pjan għal Ekonomija Aħjar, li jista’ jkun strument ewlieni għal din il-linja makro-ekonomika (indirizzata lejn l-ekonomija s-sħiħa), li f’pajjiżna għadha tiddependi ħafna fuq Nefqa Pubblika sana u koordinata. Il-Forum ikun jista’ jiffoka wkoll fuq prijoritajiet mikro-ekonomiċi fid-diversi setturi ta’ dik l-ekonomija.
Skond l-għan primarju li nistabbilizzaw u nissanaw il-finanzi pubbliċi, mhux l-inqas biex inħarsu l-livell tal-prezzijiet, il-ministri qegħdin jintalbu jieħdu passi gradwali biex itejbu l-effiċjenza ta’ l-operati responsabbli minnhom bħala parti mill-pjan ta’ stabbilizzazzjoni.
Anki biex dan ikun jista’ jseħħ, in-Nefqa Pubblika trid tibda ssir b’mod iżjed trasparenti u b’kontabilita' sħiħa mill-ministeri li jonfqu. Se ssir reviżjoni mill-ġdid tar-Regolamenti ta’ l-Akkwist, fuq bażi ta’ pariri tekniċi, u se jiġu estiżi għas-settur pubbliku kollu. Se jkun hemm tisħiħ ta’ kontrolli interni fil-livelli ta’ fejn isir l-infiq, u wkoll - kif ġa għidt - sorveljanza minn Unit apposta fil-Ministeru responsabbli mill-Finanzi.

Dawn l-isforzi min-naħa ta’ l-Eżekuttiv għandhom ikunu kontrapuntati mit-tisħiħ ta’ l-indipendenza u r-riżorsi ta’ l-Awditur Pubbliku u l-Uffiċċju tiegħu, u tal-Kumitat Parlamentari dwar il-Kontijiet Pubbliċi biex is-sorveljanza u kontroll tal-Parlament ikunu iżjed qawwija u diretti.

Iċ-ċittadin, bħala l-konsumatur ta’ dak li tiffinanzja din in-Nefqa, għandu jagħmel sehmu wkoll, mhux l-inqas billi jiddomanda u jara li jkun moqdi tajjeb.
Għal Dħul Iżjed Serju
Mill-banda l-oħra, id-Dħul dovut lill-gvern u l-bqija tas-settur pubbliku, ħalli jkunu jistgħu jaqdu liċ-ċittadin, irid jinġabar. B’mod dixxiplinat, fejn min għandu jagħti, jagħti. Dan jgħin ukoll ħalli min għandu jieħu mingħand il-gvern, ikun jista’ jiġi mħallas.
Id-Dħul sħiħ tal-gvern irid jinġabar aħjar fost kollox bit-tnissil tal-kultura tal-Moralita' Fiskali. Barra minn hekk, id-Dħul dovut irid jinġabar sewwa b’infurzar aħjar.

Il-ġbir ta’ dak li hu dovut lill-gvern, għandu jiġi sostnut mill-ħolqien ta’ kultura ta’ Moralita' Fiskali jekk ilkoll nikkontribwixxu bis-serjeta' għaliha. Bħala mezz biex tinkoraġġixxi dan se nwaqqfu Kummissjoni għall-Moralita' Fiskali. Din tkun mekkaniżmu ta’ ħarsien miċ-ċittadin, permezz ta’ nies l-iżjed mill-Media, il-unions u s-sidien, biex teduka u tfiehem li l-ħlas tat-taxxi hu dmir li jrid jitwettaq fl-interess ta’ kulħadd. Intenni illi jekk tikber il-Moralita' Fiskali jfisser li, fl-aħħar mill-aħħar, għandu jkun possibbli li jiffranka ċ-ċittadin, billi jiġi żmien meta l-piż ġenerali tat-taxxi jkun jista’ jitħaffef b’responsabbilta'.

Waqt li nfittxu li noħolqu din il-kultura, il-ġbir ta’ dak dovut lill-gvern irid ikun sostnut ukoll b’infurzar iżjed qawwi, iktar iffokat.
Dan irid isir minn kull ministeru responsabbli minn xi Dħul tal-gvern, kemm ta’ taxxi, ħlasijiet, multi u penali. Dak li hu legalment dovut, irid jinġabar, u fejn hemm arretrati - bħal fuq l-Income Tax u l-kontijiet tad-dawl u l-ilma - irid isir sforz partikolari. Ikun hemm ukoll sorveljanza minn Unit ieħor apposta fil-Ministeru responsabbli mill-Finanzi.
GĦidt diġa' wkoll li 'l quddiem nesploraw it-twaqqif ta’ Aġenzija Fiskali li tista’ tkun il-mekkaniżmu fokali li jikkoordina d-Dħul u l-Ħruġ pubbliku, waqt li dejjem tibqa’ s-sorveljanza sovrana tal-Parlament bil-mekkaniżmi tiegħu.
Barra minn hekk se nikkonsidraw tibdiliet leġislattivi biex l-evażjoni tat-taxxa - li hi serq soċjali - tkun meqjusa reat kriminali, u għalhekk punibbli hi wkoll bil-penalijiet kollha taħt il-liġi kriminali. Għal dan l-għan isiru emendi jew leġislazzjoni neċessarji.
Il-ħsieb ta’ dawn it-tibdiliet ikunu li, l-ewwel inħallu perijodu xieraq biex il-gvern, il-Kummissjoni għall-Moralita` Fiskali u kull min jixtieq jikkontribwixxi għal din il-mira, jgħinu u jaħdmu biex joħolqu kuxjenza u jissensibilizzaw iżjed nies dwar il-ħtieġa ta’ Moralita' Fiskali. Imbagħad it-tibdiliet leġislattivi jkunu jistgħu jidħlu in vigore bħala deterrent mill-iżjed ċar għal min jibqa’ jrid jevadi t-taxxi.
Dan kollu għandu jgħin biex, fuq firxa ta’ ftit snin, jibda jidher effett ċar fid-Dħul u, flimkien ma’ Nefqa Pubblika iżjed serja, effiċjenti u effettiva, jimpattja fuq l-iżbilanċ finanzjarju ħalli l-problema tinħall b’mod sensibbli li jgħin ukoll biex il-pajjiż jimxi aħjar.

Kumpens għall-GĦoli tal-Ħajja
Fit-12-il xahar sa Settembru, skond kif jirriżulta lill-Kunsill għall-Iżvilupp Ekonomiku bil-metodi stabbiliti tiegħu, l-Indiċi tal-Prezzijiet bl-Imnut indika żieda b’kumpens għall-għoli tal-ħajja ta’ Lm1.50 fil-ġimgħa. Din se tkun iż-żieda statutorja b’effett mill-1 ta’ dan ix-xahar. Fl-istess ħin il-unions komplew isostnu n-nuqqas ta’ sodisfazzjon tagħhom dwar kif l-Indiċi tal-Prezzijiet bl-Imnut taħt is-sistema ta’ issa jirrifletti l-għoli tal-ħajja.
B’għarfien ta’ dan il-punt, iż-żieda b’kumpens għall-għoli tal-ħajja se tkun awmentata fuq dak li rrifletta l-Indiċi, b’żieda statutorja oħra ta’ 25c fil-ġimgħa, b’effett mill-bidu ta’ April li ġej.
Dan l-awment se jsir fil-kontest waqt li diġa' nbeda l-proċess għal bidla f’dan il-qasam, kif ilna nipproponu u kif ippronew ukoll il-unions. Waqqaft Task Unit tekniku li beda jgħarbel dwar kif għandu jkollna Istitut ta’ l-Istatistika li jaħdem b’mod indipendenti mill-gvern tal-ġurnata fil-ġbir ta’ l-Istatistika u l-kejl ta’ l-Indiċi tal-Prezzijiet bl-Imnut. Fost kollox it-twaqqif ta’ dan l-Istitut għandu jgħin ukoll biex ikun hemm għarfien ċar li dan ix-xogħol ikun qed isir bl-iżjed mod oġġettiv u trasparenti possibbli. L-għan hu li dan l-Istitut ikun jirrapporta direttament lill-Parlament, permezz ta’ l-iSpeaker. 'Il quddiem l-imsieħba soċjali jiġu mgħarrfa iżjed bix-xogħol tat-Task Unit ħalli jibdew il-konsultazzjonijiet meħtieġa dwar kif l-aħjar niżviluppaw iżjed u nimplimentaw din l-idea. Waqt li tibqa’ l-ħtieġa li jkun hemm żieda statutorja b’kumpens għall-għoli tal-ħajja, din tkun skond kif joħroġ mill-Indiċi tal-Prezzijiet bl-Imnut maħruġ minn dan l-Istitut.
Fl-istess ħin, għandu jkun intensifikat bl-akbar serjeta' l-isforz biex għoli bħal dan ikun imrażżan kemm jista’ jkun mill-forzi tas-suq permezz ta’ kompetizzjoni vera u ġusta. Irrid ngħid f’dan il-kontest li għal din is-sena l-indikazzjonijiet s’issa huma li l-prezzijiet fl-Unjoni Ewropea, mnejn nimportaw il-biċċa l-kbira tal-prodotti għall-konsum tagħna, mistennija jkunu stabbli. Jekk tassew ikun hawn kompetizzjoni ħielsa, vera u ġusta fis-swieq tagħna, jekk ir-riforma li rridu nagħmlu fit-taxxi indiretti matul is-sena jkollha l-effetti mistennija, dan għandu jnissel ċertu rażan fuq l-għoli tal-ħajja matul l-1997.
Ikun xieraq, fil-kontest ta’ dan kollu, fil-kontest tal-qagħda tal-pajjiż, tal-ħtieġa fundamentali li nżommu l-kompetittivita' internazzjonali, li kulħadd juri għaqal meta jkun hemm negozjar għal ftehim kollettivi ġodda, u fil-produzzjoni ta’ kuljum tal-prodotti u s-servizzi li bihom, bħala poplu u bħala pajjiż, irridu naqilgħu l-għajxien tagħna fis-swieq internazzjonali fejn il-kwalita' u l-kompetittivita' huma kollox. Il-produttivita' miksuba b’teknoloġija, riżorsi umani mħarrġa u stmati u management tajjeb, hi fl-aħħar mill-aħħar il-bażi fuqiex irridu nibnu.
Miżuri Soċjali
Jinftiehem mill-ewwel li l-ispazju għal miżuri fil-qasam soċjali hu ristrett mill-qagħda finanzjarja. Dak li mhux possibbli, ma għandux jiġi moħbi, inkella nkunu qegħdin sempliċiment nirrepetu l-iżbalji ta’ l-imgħoddi u nsostnu l-kultura stabbilita flok infittxu li nibdluha.
Fl-istess ħin, anki fil-kontest tar-rassa tal-qagħda finanzjarja, ser inħabbar xi miżuri, waqt li nirsistu biex jaslu kmieni kemm jista’ jkun il-kondizzjonijiet li jħalluna ntejbu iżjed il-qagħda, ngħidu aħna, tal-pensjonanti fir-rigward ta’ kumpens meta togħla l-ħajja.
Sadanittant, iż-żidiet li semmejt b’kumpens għall-għoli tal-ħajja ser ikunu riflessi bi proporzjon stabbilit fil-liġi tas-Sigurta' Soċjali fuq il-pensjonijiet u l-għajnuna soċjali.
Mill-1 ta’ Ottubru ta’ din is-sena se nibdew l-ewwel fażi biex nies li, għax igawdu minn pensjoni tas-Servizzi Ingliżi, isirilhom tnaqqis mill-pensjoni dovuta lilhom skond il-Liġi dwar is-Sigurta’ Soċjali, jibdew jieħdu din il-pensjoni sħiħa. Miżuri oħra diġa' mibdija biex ċerti pensjonijiet ikunu miżjudin gradatament, ikomplu.
Il-gvern se jiffinalizza inizjattiva mibdija taħt l-amministrazzjoni ta’ qabel biex jinxtara post fin-naħa t’isfel ta’ Malta ħalli jservi ta’ Ċentru ta’ Taħriġ għall-Adulti, maħsub biex jiftaħ l-ispazju għal nies b’diżabilita', f’kontest ta’ iżjed enfasi tal-ħtieġa li dawn ħutna li jistgħu jaħdmu jkollhom spazju biex jagħmlu dan. F’dan il-l-qasam, irridu wkoll nagħtu ħarsa iżjed wiesa’ b’żieda ma’ xogħol fejjiedi li diġa' sar.
Skond rikmandazzjoni tal-Kummissjoni Nazzjonali Persuni b’Diżabilita' qed nagħmel ukoll allokazzjoni kapitali biex jitwaqqaf Accessability Unit - li jaħdem ħalli dipartimenti pubbliċi li jintużaw ħafna mill-pubbliku jsiru iżjed aċċessibbli għal persuni li għandhom problemi ta’ mobilita'. Skond l-istess rikmandazzjoni, il-Ministeru ta’ l-Edukazzjoni wkoll se jibda xogħol simili fl-iskejjel tal-Gvern.
Se nipproponi wkoll allokazzjoni ħalli minnha jkunu jistgħu jiġu megħjuna djar jew istituzzjonijiet speċjali mmexxija mhux fuq bażi kummerċjali minn organizzazzjonijiet mhux governattivi. Nixtieq nagħmilha ċara li b’hekk il-gvern mhux beħsiebu jidħol minflok dawk li jieħdu ħsieb it-tmexxija u l-iffinanzjar ta’ dawn l-oqsma, u li dan l-ammont ma għandux jiġi meqjus bħala wieħed li jibda kulma jmur jiżdied. L-għan hu għajnuna limitata, u mhux it-twarrib tal-volontarjat jew servizzi mogħtija barra l-qasam governattiv, li hu tajjeb li jibqa’ jkun kumplimentat minn inizjattivi minn setturi b’kuxjenza soċjali.
Inizjattivi
Din is-sena wkoll se ninizjaw it-twettiq ta’ proposti oħra fil-programm Laburista.
Se jingħata bidu biex il-maġistratura tissaħħaħ b’poteri investigattivi u b’riżorsi meħtieġa li jkunu indipendenti mill-Pulizija. Dan biex tkun tista’ tgħasses is-settur pubbliku u l-partiti politiċi, u każi fejn ikun hemm ħjiel jew rapporti ta’ abbuż, jew nuqqas apposta, mill-pulizija.
Biex ikun hemm verifika ta’ kif ikunu qegħdin jitmexxew u jingħataw is-servizzi soċjali, jitwaqqaf Unit għall-Awditjar Soċjali. Isiru wkoll tħejjijiet għat-twaqqif ta’ Kummissjoni biex tistħarreġ id-drittijiet soċjali ta’ nies impjegati għal rashom.
F’kontest ta’ attenzjoni għar-riżorsi li nikkommettu, u b’mod li mill-bidunett ikun hemm għarfien tal-ħtieġa li niksbu valur ta’ li nonfqu, qiegħed nipproponi wkoll allokazzjonijiet biex jinbdew inizjattivi li, waqt li mhux għal kollox ekonomiċi jew soċjali, għandhom rabtiet intrinsiċi maż-żewġ setturi u jistgħu anki jissejħu investiment nazzjonali.
Biex tingħata iżjed tifsira lill-mandat li ċ-Ċittadin ikun l-Ewwel, hu meħtieġ li ċ-ċittadin ikun jaf x’inhuma d-drittijiet tiegħu fir-rigward tal-gvern u kif jista’ jiksibhom. Għal dan l-għan se jibda t-twaqqif ta’ Aġenzija għaċ-Ċittadin. Din l-Aġenzija jkollha l-inkarigu li twettaq il-prinċipju li jrid iniedi l-Gvern Laburista ta’ tfassil ta’ Charter jew Charters taċ-Cittadin li, b’mod kemm jista’ jkun ċar, ikun gwida għal kulħadd, kemm għaċ-ċittadin innifsu, kif ukoll għal kull min hu obbligat li jaqdih fis-settur pubbliku.
Fil-kontest ta’ kulma qegħdin nagħmlu l-identita' tagħna tibqa’ valur essenzjali li għandna dejjem infittxu li nħarsuh u nkabbruh. Forsi l-aqwa turija ta’ l-identita' tagħna bħala Maltin hi l-wirt kulturali tagħna, imsejjes fuq l-Ilsien Malti. Bħala kontribut għal din il-mira se nipprovdu biex nibdew naħsbu ħalli nwaqqfu Fondazzjoni Wirt Malta, bħala organu mhux statali, biex barra li tikkoordina l-ħidma li qiegħda ssir fil-qasam kulturali tniedi strateġiji ġodda ħalli jkabbruh u jtejbuh. Din tifrex ukoll lejn dawk il-Maltin li għal raġuni jew oħra emigraw minn pajjiżna, li jibqgħu ħutna u għandu jinżamm kuntatt organiku magħhom, bil-għan li tippromwovi l-aspirazzjonijiet u l-inizjattivi li jkunu ta’ interess għall-iżvilupp taċ-ċivilta' Maltija fil-komunitajiet barranin.
Wieħed mill-mezzi moderni biex il-kultura tagħna tespandi billi jkollna poplu mgħarraf oġġettivament, offrut kontributi u divertiment ta’ kwalita', hu x-xandir. F’era ta’ pluraliżmu f’dan il-qasam, hu iżjed u iżjed importanti li l-mezzi li s-sid tagħhom hu l-poplu kollu permezz tal-PBS Ltd, joffru lil dak il-poplu l-aħjar servizz possibbli, f’kompetizzjoni pożittiva u dinamika mal-mezzi l-oħra. Kif hu magħruf, dan l-aħħar fil-PBS Ltd saru tibdiliet maħsuba biex isaħħuha. Biex il-kumpannija tkun tista' u tibda era ġdida b’kuraġġ, pendenzi li huma dovuti lill-gvern se jiġu kapitalizzati (isiru ishma). B’hekk il-PBS ikollha bażi aħjar fuqhiex taħdem, bil-għan li tagħti l-aħjar servizz professjonali possibbli.
Bħalissa għandna qagħda fejn, fost l-attivitajiet li ilhom isiru f’artna b’mod illegali hemm il-logħob hekk imsejjaħ tal-pools. Se nitlob lid-Direttur tal-Lottu Pubbliku biex, b’konsultazzjoni xierqa, jeżamina hux il-każ li għandha tidħol forma ta’ pools taħt l-awspiċi tal-gvern. Jekk issir, ma jkunx l-għan li l-introjtu nett eventwali jmur kollu għand il-gvern. Il-ħsieb ikun li jiġi megħjun aħjar l-isport f’Malta, anki b’mod li ninċentivaw iżjed żgħażagħ għalih.