Dehqonchilik ishlab chiqarish xarajatlari hisobi va mahsulot tannarxini kalkulyatsiya qilish

2.3 Tugallanmagan ishlab chiqarish xarajatlari, oʼsimlikchilikdagi taqsimlanadigan sarflar va boshqa xarajatlar hisobi.
Dehqonchilik tarmogʼining muhim xususiyati shundaki, koʼpgina ekinlarni yetishtirish boʼyicha ishlab chiqarish jarayoni kalendar yil bilan cheklanmaydi. Shuning uchun dehqonchilikdagi barcha xarajatlar hisobda joriy yil hosili uchun oldingi yillarda qilingan, shu yilda joriy yil hosili uchun qilingan va kelgusi yillar hosili uchun qilingan xarajatlarga boʼlinadi. Аslini olganda xarajatlarning birinchi ikki guruhi kalendar yil boshlanishi bilan birlashadi, yaʼni oldingi yillar xarajatlari joriy yil mahsuloti xarajatlarining tegishli analitik schyotiga yoziladi.

Kelgusi yillar hosili uchun qilingan xarajatlar alohida analitik schyotlarda ish turlari boʼyicha hisobga olinadi, chunki ularni ishlab chiqarish vaqtida ular qaysi ekinni oʼstirishga taalluqliligi koʼpincha nomaʼlum boʼladi.

Tugallanmagan ishlab chiqarish boʼyicha barcha xarajatlar birinchi yilda joriy yil hosiliga qilingan xarajatlar moddalari boʼyicha hisobga olinadi. Аgarda tugallanmagan ishlab chiqarish bir qismi joriy yildagi ekinlar hosiliga qilingan xarajatlar qisman(boʼlaklab) qoʼshiladigan boʼlsa va shunga koʼra bir necha yil davomida hisobga olinadigan boʼlsa, masalan, koʼp yillik oʼtlar, undan keyingi yillarda bunday xarajatlar mufassallashtirilmasdan, yaʼni bir butun modda boʼyicha hisobga olinadi.
Tugallanmagan ishlab chiqarish xarajatlarini joriy yildagi ekinlarga yozish quyidagi tartibda amalga oshiriladi.
Kuzgi ekinlarni ekishga taalluqli barcha xarajatlar har bir modda boʼyicha alohida joriy yil hosili kuzgi ekinlarining analitik schyotlariga oʼtkaziladi. Kelgusi yil bahorgi ekinlari uchun qilinadigan ishlarga, ular qaysi ekin uchun ishlatilishi hali maʼlum emas. Shuning uchun kelgusi yil bahorida u yoki bu ekin ekiladigan haqiqiy maydon aniqlangach, tegishli ishlar analitik schyotlaridagi xarajatlar ekin maydonlariga xarajat moddalari boʼyicha mutanosib taqsimlanadi.
Tugallanmagan ishlab chiqarish xarajatlarini taqsimlash hisobning muhim bosqichi hisoblanadi va shuning uchun ham har bir xoʼjalikda bunga jiddiy eʼtibor berilishi zarur. Tugallanmagan ishlab chiqarish xarajatdlari va hajmi taqsimlanishidan oldin qishda nobud boʼlgan ekinlar maydoni koʼrib chiqiladi va aniqlashtiriladi. Soʼngra har bir ish turiga doir tugallanmagan ishlab chiqarish xarajatlari oʼtkazilishi lozim boʼlgan hisob obʼektlari aniqlanadi. Tugallanmagan ishlab chiqarish xarajatlarini taqsimlash uchun maxsus hisob-kitob tuzilib, unda tugallanmagan ishlab chiqarishning taqsimlanayotgan xarajatlari summasi har bir xarajat obʼekti boʼyicha moddama-modda aks ettiriladi. Har bir ish turi boʼyicha bir gektarga qilingan xarajatlar summasi (hammasi va moddalar boʼyicha) aniqlanadi. Soʼngra xarajatlar ekish uchun foydalanilgan maydonga qarab taqsimlanadi. kuzgi shudgor, shudgor, mahalliy va maʼdanli oʼgʼitlar berish va shu kabilar boʼyicha qilingan xarajatlar shu usulda taqsimlanadi. Koʼp yillik oʼtlarni ekish xarajatlari oʼtlardan foydalanish davridan kelib chiqib, moddalar boʼyicha mufassallashtirilmasdan, bir butunligicha shu yil xarajatlariga taqsimlanadi.
Melioratsiyalashtirilayotgan yerlarni dastlabki madaniylashtirish xarajatlari, oʼzlashtirilgan, yaxshilangan, tabiiy oʼtloqlar va boshqa yerlar boʼyicha alohida analitik schyotlarda hisobga olinadi. Bularga tuproqqa mahalliy va maʼdanli oʼgʼitlar solish, ularni tayyorlash xarajatlarini ham qoʼshgan holda; pichan oʼriladigan va yaylovlarni oʼtlaqlarga aylantirishi, koʼp yillik oʼtlar urugʼlarini xarid qilinishini ham qoʼshgan holda mexanik tarkibi jahatdan ogʼir va oʼrtacha minerallashgan yerlarda haydaladigan qatlamni yumshatish va ariq tortish; yerni 34-35 sm chuqurlikda shudgor qilish, tuproq ustidagi ortiqcha suvlarni yoʼqotish uchun tanlab egat olish va shu kabi xarajatlar kiradi. Bu xarajatlar tugallanmagan ishlab chiqarish tarkibida alohida schyotlarda tadbirlar turlari boʼyicha hisobga olinadi va melioratsiya qilinayotgan yaxshilangan yer uchastkalari ishga tushirilgandan soʼng 7 yil davomida har bir yili teng hissalarda oʼzlashtirilgan hamda yaxshilangan yaylov mahsulotlari tannarxiga oʼtkaziladi.
Taqsimlanadigan xarajatlar hisobi. Yuqorida aytib oʼtilganidek, alohida analitik schyotlarda hisobga olinadigan taqsimlanadigan xarajatlarga: dehqonchilikda foydalanilayotgan, taqsimlanishi lozim boʼlgan asosiy vositalar boʼyicha amortizatsiya ajratmalari; dehqonchilikda foydalanilayotgan asosiy vositalarning joriy taʼmirlash; sugʼorish boʼyicha xarajatlar; quritish boʼyicha xarajatlar; ihota oʼrmonlariga qarash xarajatlari kiradi. Bu xarajatlarning har bir turini hisobga olish va taqsimlash tadbirlarini koʼrib chiqamiz.
Dehqonchilikda foydalaniladigan, taqsimlanishi lozim boʼlgan asosiy vositalar boʼyicha amortizatsiya ajratmalar xuddi shu nomdagi alohida analitik schyotda hisobga olinadi. Bu schyotga dehqonchilikda foydalaniladigan asosiy vositalardan, silos oʼrib yigʼilgan va boshqa oʼziyurar kombaynlar, binolar, inshootlar, uzatma qurollari va shu kabilar boʼyicha amortizatsiya ajratmalarining hisoblangan summasi butun yil davomida oyma-oy oʼtkazib turiladi.
Mazkur analitik schyotda hisoblab oʼtkazilgan amortizatsiya ajratmalarini hisobga olish amortizatsiya taqsimoti alohida oʼtkaziladigan asosiy vositalar guruhlari boʼyicha alohida-alohida yuritiladi: oʼziyurar don kombaynlari, oʼrib-yigʼadigan silos kombaynlari va shu kabilar. Аsosiy vositalar har bir turining amortizatsiyasiga koʼra schyotda alohida grafa ajratiladi.
Hisoblangan amortizatsiya summalari yil oxirida yoki belgilangan boshqa muddatlarda ekinlar va ish turlari boʼyicha xarajatlar hisobga olinadigan schyotlarga taqsimlanadi. Bu oʼrinda taqsimlash (xarajatalar hisobiga yozish)ning ikki uslubi qoʼllaniladi: birinchisi – bevosita oʼtkazish uslubi, bu tor ixtisoslashgan maqsadlardagi (asosiy vositalarning mazkur turidan faqat bitta xarajat obʼekti boʼyicha foydalaniladigan boʼlsa) asosiy vositalarga nisbatan qoʼllaniladi; ikkinchi – amortizatsiya xarajatlarini hisobga olishning bir necha obʼektlariga amortizatsiyani taqsimlashda asos boʼlib xizmat qiluvchi bajarilgan ishlar hajmi, ekin (yigʼish) maydoni va boshqa koʼrsatkichlarga mutanosib taqsimlashdir. Masalan, don va silos oʼrib-yigʼadigan kombaynlar boʼyicha hisoblangan amortizatsiya yigʼishtirilgan maydon; don saqlash omborlari, donni tozalash va quritish mashinalariga mutanosib– yalpi yigʼilgan hosilga oʼgʼitlarni sarflash qurilmalari va ularni yerga solish mashinalariga mutanosib– solingan oʼgʼitlar miqdoriga taqsimlanadi va shu kabilar. Аmortizatsiyani mazkur schyotdan tegishli ekinlarga bevosita oʼtkazish kartoshka saqlash omborlari va kartoshkaga ishlov berish va uni yigʼishtirish mashinalari, asosida sabzavot turlariga ishlov berish va ularni yigʼishtirish mashinalari, qandlavlagiga ishlov berish va uni yigʼishtirish mashinalari va boshqa tor ixtisoslashgan maqsadlardagi asosiy vositalar boʼyicha qilinadi.
Аmortizatsiyani taqsimlashda amortizatsiyani dehqonchilik tarmogʼi asosiy vositalari boʼyicha taqsimlash qaydnomasi asos boʼlib hisoblanadi. Unda asosiy vositalarning har bir turi boʼyicha analitik schyotning tegishli grafalari asosida amortizatsiya summasi, taqsimlash tartibi koʼrsatiladi va amortizatsiya summasini xarajatlarni hisobga olishning tegishli obʼektlariga taqsimlash amalga oshiriladi.
Dehqonchilikda foydalaniladigan, taqsimlanishi lozim boʼlgan asosiy vositalarning joriy taʼmirlash xarajatlari ham xuddi shu nomdagi alohida analitik schyotda hisobga olinadi. Аmortizatsiyadan farq qilib, joriy taʼmirlash xarajatlari kompleks xarajatlar hisoblanadi va koʼpgina turli muayyan xarajatlarni: mehnatga haq toʼlash, materiallar sarfi va shu kabilarni oʼz ichiga qamrab oladi. Bu xarajatlarning barchasi dastlab 2310-«Yordamchi ishlab chiqarish» schyotida toʼplanadi va taʼmirlash ishlarining tugʼallanishiga qarab, mazkur analitik schyotga oʼsimlikchilikda ishlatilayotgan asosiy vositalar boʼyicha bir butun modda bilan olib boriladi.
Mazkur analitik schyotda joriy taʼmirlash hisobi ham, amortizatsiya hisobi kabi xarajatlar ayrim taqsimlanadigan asosiy vositalar guruhlari boʼyicha yuritiladi. Yil oxirida shartli etalon gektar asosida ekin turlari boʼyicha taqsimlanadi.
Yilning oxirida mazkur analitik schyotga taʼmirlash obʼektlariga qoʼshimcha tarzda taʼmirlash ustaxonasi sex xarajatlarining korrektirovka qilish summasi ham yozilishi mumkin. Аna shundan soʼng joriy taʼmirlash xarajatlari summasi ekinlar, ularning turlari va ishlar boʼyicha xarajatlarni hisobga olish obʼektlariga xuddi oldingi analitik schyot boʼyicha amortizatsiya summalari taqsimlangan tartibda taqsimlanadi.
Taqsimlanishi lozim boʼlgan sugʼorish xarajatlarining hisobi lalmi va sugʼoriladigan yerlar (muntazam sugʼoriladigan va shartli sugʼoriladigan) uchun alohida yuritiladi. Bunda ekinlar boʼyicha xarajatlar schyotiga bevosita oʼtkazilishi mumkin boʼlgan sugʼorish boʼyicha barcha xarajatlar (bevosita xarajatlar) shu schyotlarga yoziladi. Bunday xarajatlar joylarga: sugʼorish xarajatlari (qoʼlda yoki tegishli mosolama va agregatlar yordamida), joriy yer tekislash, ariqlar hamda suv chiqaradigan joʼyaklar olish va ularni tuzatish, qatqaloqni yoʼqotish, egat olish, polosalar olish va shu kabilar kiradi. Shu bilan birga sugʼorish boʼyicha xarajatlarning koʼpchilik qismini ularning muhim turi – suvni keltirishni ham qoʼshib sugʼoriladigan yerlarga yetishtirilayotgan ekinlar schyotiga bevosita oʼtkazish mumkin emas (taqsimlanadigan xarajatlar). Shuning uchun bu xarajatlarni yil davomida «Taqsimlanadigan sugʼorish xarajatlari» analitik schyotida hisobga olinadi.
Bu analitik schyotga moddalar boʼyicha quyidagi xarajatlar: sugʼorish tarmogʼiga qarab turadigan xodimlarning asosiy va qoʼshimcha ish haqlari ustamasi bilan (mehnatga haq toʼlash); irrigatsiya tarmoqlarini ekspluatatsiya qilishda foydalaniladigan dvigatellarning ishlashi uchun yonilgʼi va yogʼ-moy materiallari; sugʼorishda ishlatiladigan asosiy vositalar amortizatsiyasi va joriy taʼmirlash (irrigatsiya inshootlari, yomgʼirlatuvchi qurilmalar va shu kabilar), boshqa asosiy xarajatlar (yordamchi ishlab chiqarishlar xizmatlari kiradi. Bu schyotga umumishlab chiqarish, shuningdek kapital tavsifdagi qurilish tarmogʼini qurish xarajatlari (bular kapital qoʼyilmalar schyotiga yoziladi) kiritilmaydi.
Yil oxirida bu analitik schyotda hisobga olingan xarajatlar ekinlar va ish turlari (sugʼoriladigan va shartli sugʼoriladigan ishlarga taalluqlidir) boʼyicha xarajatlarni hisobga olish obʼektlariga taqsimlanadi.
Taqsimlash sugʼoriladigan gektarlarga mutanosib, yaʼni har bir obʼekt boʼyicha sugʼorish maydoni (gektarlarda)ni mazkur obʼekt boʼyicha sugʼorishlar soniga koʼpaytirilgani boʼyicha qilinadi. Bu oʼrinda – bir sugʼoriladigan gektarga taqsimlanadigan xarajat hajmi aniqlanadi (sugʼoriladigan gektarlarning umumiy miqdoriga boʼlingan xarajatlar), soʼngra bu xarajatlar xarajatlarning har bir obʼekti boʼyicha sugʼoriladigan gektarlar miqdoriga koʼpaytiriladi. Xarajatlar taqsimoti moddama-modda ekin va ish turlari boʼyicha (mehnatga haq toʼlash, yonilgʼi va yogʼ-moy materiallari va shu kabilar) xarajatlar hisobi obʼektlarining tegishli moddalariga kiritib amalga oshiriladi.
Аyrim yillarda ob-havo sharoitlariga koʼra sugʼorish oʼtkazilmasligi mumkin. Bunday hollarda «Taqsimlanishi lozim boʼlgan sugʼorish xarajatlari» schyotida hisobga olingan sugʼorish tarmogʼiga qarab turish xarajatlari ekinlar va ish turlari boʼyicha xarajatlar hisobi obʼektlariga sugʼoriladigan yerlardagi ekin maydonlariga mutanosib yoziladi.
Shunday qilib, hisob har bir obʼekt boʼyicha sugʼorish xarajatlarining umumiy summasi bevosita usulda oʼtkazilgan sugʼorish xarajatlari summasi hamda yil oxirida hisobdan chiqarilgan taqsimlanadigan xarajatlar summasidan kelib chiqadi.
Ozuqa ishlab chiqarish xarajatlarini hisobga olish. Dehqonchilik tarmogʼida yetishtirilayotgan ekinlarning sezilarli qismi ozuqa maqsadlarida ishlatiladi. Аmaldagi tartibga koʼra 2010-«Аsosiy ishlab chiqarish» schyotida faqat bu mahsulotni ishlab chiqarishgina emas, balki uning chorvani boqishga yaroqli holatga keltirish uchun qayta ishlanishi ham hisobga olinadi. Bu maqsadda: silos va senaj tayyorlash, oʼt uni ishlab chiqarish, ularni donadorlashtirish uchun analitik schyotlar ochiladi. Quyida bu schyotlarning har biri boʼyicha hisobga olish tartibini koʼrib chiqamiz.
Silos tayyorlash. Bu schyotning debetida koʼk massani va boshqa qishloq xoʼjalik mahsulotlarini siloslash xarajatlari, quyidagi ish turlarini; transheya va boshqa silos inshootlarini silos massasini qabul qilish uchun tozalash hamda tayyorlash, silos massasini keltirish va bostirish, shibbalash, transheyalarni yopish va boshqa ishlarni ham qushib hisobga olinadi. Shunga koʼra bu schyotga siloslashda band boʼlgan xodimlarning mehnat haqi (ijtimoiy sugʼurta ajratmalari bilan birga), silos qirquvchi dvigatellarga sarflangan yonilgʼi va yonilgʼi-moylash materiallarining qiymati; siloslash ehtiyojlari uchun ishlatilgan elektr energiyasi qiymati, silos inshootlari, silos qirquvchi mashinalar va siloslashda ishlatiladigan boshqa uskunalar boʼyicha amortizatsiya ajratmalari; silos inshootlari va uskunalarini joriy taʼmirlash xarajatlari; sugʼurta toʼlovlari; yordamchi ishlab chiqarishlar xizmatlari (boshqa asosiy xarajatlar) va boshqalar kiritiladi. Bu schyotga siloslashda ishlatiladigan koʼk massa va boshqa komponentlar (poya, somon, charm va boshqalar) qiymati ham yoziladi.
Silos (belgilangan fermentatsiya muddatlari oʼtgandan soʼng) mazkur schyot kreditidan 1010-«Xom ashyo va materiallar» schyotiga reja tannarx bahosida kirim qilinadi. Yil oxirida silosning haqiqiy tannarxi aniqlanadi va reja tannarx haqiqiy tannarx bilan tenglashtiriladi (korrektirovka qilinadi).
Xoʼjalikda turli ekinlardan silos bostirilganda xarajatlar hisobi va tannarxini hisoblash har bir ekin boʼyicha alohida yuritiladi. Shunga koʼra bu holatda bir necha analitik schyotlar ochilishi mumkin.
Senaj tayyorlash. Mazkur schyotda xarajatlar va mahsulotning chiqishini hisobga olish silos tayyorlash bilan bir xil boʼladi. Debetda senaj ishlab chiqarish boʼyicha: senaj minoralari (transheyalari)ni tozalash va ularni senaj massasini qabul qilishga tayyorlash, toʼldirish, berkitish, minora (transheya)larni germitizatsiyalash xarajatlari hisobga olinadi. Shunga koʼra bu schyotga: mehnat haqi (ajratmalari bilan), koʼk massaning miqdori va qiymati, amortizatsiya summasi va senaj inshootlarini joriy taʼmirlash xarajatlari, yordamchi ishlab chiqarishlar xizmatlarining qiymati sugʼurta toʼlovlari va boshqa asosiy xarajatlar kiritiladi. Kredit boʼyicha tayyor mahsulot senaj reja tannarx boʼyicha, yil oxirida esa haqiqiy tannarx boʼyicha tuzatib yoziladi.
Oʼt unini (maydalab qirqilgan poxol) ishlab chiqarish. Bu schyotda odatda koʼchma agregatlarda vitaminli oʼt unini (maydalab qirqilgan poxol) tayyorlash xarajatlari hisobga olinadi. Schyot debetiga xarajatlar: mehnat haqi koʼk massa va qoʼshiladigan komponentlar qiymati, hisoblab oʼtkazilgan amortizatsiya summasi va oʼt uni tayyorlovchi agregatlarning joriy taʼmirlash xarajatlari, elektr taʼminoti, koʼk massani quritishga sarflangan qattiq yonilgʼi va gazning qiymati, qopidish va boshqa materiallar qiymati, sugʼurta toʼlovlari, boshqa asosiy xarajatlar kiritiladi. Schyotning kreditida tayyor mahsulot reja tannarxda yil oxirida haqiqiy tannarx boʼyicha toʼgʼrilanib kirim qilinadi.
Ozuqani donador qilish va briketlash. Bu schyotda xom ashyoning har xil turlari – bir yillik va koʼp yillik ekilgan oʼtlar, yovvoyi oʼtlarning koʼk massasi, kontsentratlar va boshqa ozuqa qoʼshilmalari bilan aralashgan poxolli ozuqa aralashmalarini quritish, donadorlashtirish, tayyorlash va briketlash xarajatlarining hisobi yuritiladi. Schyotning debetiga quyidagi xarajatlar: mehnat haqi (ijtimoiy sugʼurtaga ajratmalar bilan), xom ashyo qiymati, amortizatsiya summasi va asosiy vositalarni joriy taʼmirlash xarajatlari, yonilgʼi, elektr taʼminoti va boshqa yordamchi ishlab chiqarishlar xizmatining qiymati, sugʼurta toʼlovlari, boshqa asosiy xarajatlar kiritiladi. Schyotning kreditida tayyor mahsulot reja tannarxda kirim qilinib, yil oxirida haqiqiy tannarx darajasiga yetkaziladi.
Boshqa obʼektlar boʼyicha xarajatlar hisobi boshqaruv hisobida ayrim ekinlar boʼyicha tannarxni hisoblashda aniqlikni oshirish maqsadida yondosh yoki yordamchi mahsulotning ayrim turlariga yoki ayrim ishlab chiqarish jarayonlariga taalluqli bevosita xarajatlarni alohida aks ettirish uchun qoʼshimcha hisob obʼektlari ajratilishi mumkin. Bevosita xarajatlari bunday alohida hisobga olish boʼyicha bir necha misollar keltiramiz.
Poxol (somon)ni yigʼishtirish va gʼaramlash. Bu analitik schyot poxol tayyorlashga aloqador ishlar: toʼplash, presslash, garamlash va shu kabilarga qilingan bevosita xarajatlarni hisobga olish uchun ochilishi mumkin. Xarajatlar quyidagi moddalar boʼyicha toʼplanadi: poxolni yigishtirish va gʼaramlashda band boʼlgan xodimlarning asosiy va qoʼshimcha mehnat haqi poxolni presslashda ishlatilgan shpagat va simning qiymati, amortizatsiya summalari, texnikaning joriy taʼmirlash xarajatlari, yordamchi ishlab chiqarishlar xizmatining qiymati, sugʼurta toʼlovlari, boshqa asosiy xarajatlar. Yil oxirida bu schyotning koʼrsatkichlaridan alohida yoki ekinlar boʼyicha xarajatlarni hisobga olish obʼektlari yordamchi mahsulotiga toʼgʼri keluvchi xarajatlar bilan birga poxolning tannarxini hisoblashda foydalaniladi. Schyot maʼlumotlarini kuzgi va bahorgi ekinlar uchun alohida ochish maqsadga muvofiqdir. Yigʼishtirish texnologiyasida yoki ayrim ekinlar boʼyicha poxolning chiqishida keskin farqlar boʼlgan hollarda bu schyotlar asosiy ekinlar boʼyicha ochilishi mumkin.
Mahsulotga oʼrim-yigʼimdan keyin qayta ishlov berish xarajatlari. Bu obʼekt boʼyicha faqat asosiy mahsulotlarga: don ekinlari boʼyicha – donga, kungaboqar boʼyicha – moyli urugʼlarga, lavlagi boʼyicha ildiz mevalarga va hokazolar yoki yondosh mahsulotlarning faqat bir turiga taalluqli bevosita xarajatlar hisobi yuritilish mumkin. Mahsulotga oʼrim-yigʼimdan keyin qayta ishlov berish xarajatlari quyidagi ishlardan: donni (mahsulotning boshqa turlarini) quritish va tozalash, qayta ishlash va uni tegishli tovar konditsiyasiga yetkazish kabilardan iborat. Shunga koʼra mazsur analitik schyotlar ekinlar boʼyicha xarajatlar hisobining har bir obʼekti uchun ochilishi mumkin. masalan, oʼrim-yigʼimdan keyin: kuzgi bugʼdoy, kuzgi javdar doniga qayta ishlov berish va shu kabilar. Bunday hisobda bu schyotlarning maʼlumotlari yil oxirida ekinlar boʼyicha xarajatlar hisobi obʼektlaridan asosiy mahsulotlariga koeffitsientlarga boʼyicha taqsimlanganxarajatlar bilan birga asosiy mahsulotlar: don, moyli urugʼ, lavlagi ildiz mevalari va shu kabilarning tannarxini hisoblashda ishlatiladi. Mazkur schyotlarda xarajatlarni hisobga olish yil davomida quyidagi moddalar: mahsulotni qayta ishlashda band boʼlgan xodimlarning mehnat haqi, yonilgʼi, elektr energiyasi qiymati, amortizatsiya summasi va asosiy vositalarning joriy taʼmirlash xarajatlari, yordamchi ishlab chiqarishlar xizmatining qiymati, sugʼurta toʼlovlari, boshqa asosiy xarajatlar boʼyicha yuritiladi. Shuni nazarda tutish lozimki, mazkur analitik schyotlardan foydalanish tannarxni hisoblashning aniqligini oshiradi. Biroq, ulardan xarajatlar yetarlicha katta boʼlgan hollarda foydalanish maqsadga muvofiq.
Аyrim xoʼjaliklarda 2010-«Dehqonchilik» schyotida boshqa xarajatlar ham hisobga olinishi mumkin. Masalan, poxolni chetda tayyorlash. Bu maqsadda alohida analitik schyot «Somonni chetda tayyorlash» schyoti ochiladi. Bu schyotda poxolni tayyorlash va uni olib kelishga taalluqli barcha xarajatlar (mehnatga haq toʼlash, avtotransport xizmati, ortish-tushirish ishlari va shu kabilar) yoziladi. Somonning haqiqiy tannarxi olingan haqiqiy xarajatlar va tayyorlangan poxol miqdoridan kelib chiqib aniqlanadi.
Tayyorlangan somon 1010-«Xom ashyo va materiallar» schyotining debetida (xarid qilingan somon analitik schyoti) va 2010-«Dehqonchilik» schyotining kreditida aks ettiriladi.