Ders Notu tanimlarve kavramlar

Joan Woodward

Woodward üç temel teknoloji tipi tanımlamıştır ve bunları emek süreçleriyle ilişkilendirmiştir. Küçük parti ve birimi üretim teknolojileri belirli bir zamanda, az sayıda ve ürünü sipariş edenlerin sayısına göre birim üretim yapar.Teknolojinin bu türü bir işçinin baştan sona kadar üretimin her aşamasında yer aldığı bir emek süreciyle ilgilidir. Bu teknoloji aynı zamanda en alt düzeyde teknolojik çapraşıklık düzeyi olarak görülür.

Büyük birim ve kitle üretim teknolojileri aynı zamanda, çok sayıda aynı kalemleri farklılaştırılmamış kitlesel Pazar için üretirler. Bu teknolojideki emek süreci tipik olarak Fordist montaj hattındaki gibi çok katı bir işbölümünü kapsar. Bu örnekteki çapraşıklık orta düzeydedir.

Kesintisiz süreç üretimi hammadde ve malzemeleri ayrı işlemlere bölünemeyen sürekli bir dönüşüm sürecine alan bir teknolojidir. Örneğin, bir kimya fabrikası üretim sürecinin başlangıcından sonuna kadar malzemelerin hareketi olarak, akan bir sıvının içine kimyasal malzemeleri yükleyecek ve farklı fiziksel koşulları uygulayacaktır (karıştırma, ısıtma ve soğutma gibi). Emek faaliyeti üretim sürecini otomatik olarak düzenleyen ve gözleyen, teknolojinin yönetimini kapsar. Üretilen malzemelerle insanın fiziksel bir teması yoktur. Teknolojinin bu biçimi en yüksek çapraşıklık düzeyindedir.

Woodward bu örgütsel teknolojilerle farklı yönetim yapıları arasında ilişki kurmuştur. Kitle üretim teknolojilerinin yönetimin daha merkezi ve bürokratik biçimleri ilişkilendirildiği; buna karşılık küçük birim ve kesintisiz süreç teknolojilerinin de merkezleşmemiş yönetim yapılarıyla ilişkili olduğu zaman daha başarılı oldukları sonucuna varmıştır.

Yönetim sistemleriyle teknoloji bağlantısı konusunda Woodward’ın analizi kullanılan teknolojinin işçilerin özerkliği ve tolerans derecesini belirlediğini ileri sürer. Woodward tarafından tanımlanan teknoloji tiplerinden özerkliği en yüksek olanlar sürekli süreç teknolojisi ve birim üretim teknolojisidir. Diğer yandan kitle üretiminde işçilerin özerkliğini kısıtlayan bir emek süreci vardır.

Robert Blauner

Blauner’in Yabancılaşma ve Özgürlük adlı çalışması mantıksal olarak Woodward’ın analizine dayanan bir hipotez geliştirir. Teknoloji tipi ve işçilerin yabancılaşma derecesi(güçsüzlük, anlamsızlık, yalıtılma ve soğuma) arasındaki ilişkileri incelemesinde yukarıdaki tabloda da görülen bir eğri çizmiştir. Farklı endüstrilerdeki araştırması matbaa endüstrisinde kullanılan basit zanaat teknolojisinde düşük yabancılaşma düzeyi olduğuna, işçilerin makineler olarak görüldüğü tekstil endüstrisinde yüksek yabancılaşma düzeyi olduğuna, montaj hattı teknolojisini kullanan otomotiv endüstrisinde en yüksek yabancılaşma düzeyi olduğuna ve kesintisiz süreç teknolojisini kullanan kimya endüstrisinde de düşük yabancılaşma düzeyi olduğuna işaret eder. Woodward ve Blauner bir örgüt tarafından kullanılan temel teknolojilerin yönetim ve otorite yapısını tayin ettiğini ve biçimlendirdiğini ileri sürmüşlerdir.

Teknoloji Tipleri ve Örgütsel Özellikler Üzerine Bakış Açıları

A.Woodward’ın Modeli

Teknoloji tipleri İlişkili Örgütsel Özellikler

Birim ve parti üretimi Merkezleşmemiş karar verme yapısı

Büyük parti ve kitle üretimi Merkezleşmiş bürokratik karar verme yapısı

Kesintisiz süreç Merkezleşmemiş karar verme yapısı

B. Blauner’in Modeli

Yabancılaşma

Teknoloji: zanaatkar makine montaj hattı süreç

Endüstri: matbaa tekstil otomobil kimya

C. Tompson’ın Modeli

Teknoloji Tipi İlişkili Örgütsel Özellikler

Bağlı teknoloji Standartlaştırılmış ardışık olarak karşılıklı bağımlı doğrusal süreç

Aracı teknoloji İşlemlere aracılık eden standartlaştırılmış prosedürler

Yoğun teknoloji Makineler ve bilginin standartlaştırılmamış uygulamaları

D. Perrow’un Modeli

Teknoloji Tipi İlişkili Örgütsel Özellikler

Rutin teknolojiler Düşük görev değişkenliği-yüksek görev analiz edilebilirliği

Zanaatkar teknolojileri Düşük görev değişkenliği-düşük görev analiz edilebilirliği

Mühendislik teknolojileri Yüksek görev değişkenliği-yüksek görev analiz edilebilirliği

Rutin olmayan teknolojiler Yüksek görev değişkenliği-düşük görev analiz edilebilirliği

James Thompson

Thompson hem üretim, hem de hizmet örgütlerinde kullanılan teknoloji tiplerini sınıflandırmak için bir yöntem önermiştir. Bağlı teknolojiler üretimde çok yaygındırlar ve hammaddeden başlayan ve bitmiş ürüne doğru akan doğrusal bir süreci kapsarlar. Hem kitle üretimi, hem de kesintisiz süreç üretimi bağlı teknolojiler olarak nitelenirler.

Aracı teknolojiler bir işlemle uğraşmakla ilgili müşterileri birbirine bağlayan örgütler tarafından kullanılırlar. Örneğin, istihdam kuruluşları (iş ve işçi bulma gibi) işverenlerle iş arayanları bir araya getirir; bankalar yatırımcılarla borç verenleri bir araya getirir. Bu örgütler üreticiler ve müşterilerin ihtiyaçları için süreç bilgileri hakkında prosedürler geliştirirler. Küresel bir bilgisayar ağı olarak bu teknolojinin rolünün genişleten internet, internet kullanıcıları ile müşterileri birbirine bağlayan giriş noktaları ya da portallar oluşturur.

Thompson’un üçüncü teknoloji tipi olan yoğun teknoloji belirli nesneleri değiştirmek için kullanılan bilgi ve donanım biçimleridir. Örneğin, tıbbi teknoloji hastanın hastalığını teşhis ve tedavi etmek için kullanılır; laboratuar teknolojisi deneyleri yürütmek için kullanılır; yazılım insanları eğitmek ve yetiştirmek için bilgisayara dayalı eğitimde kullanılır.

Charles Perrow

Örgütsel teknolojinin analizi için yaygın kullanılan diğer bir çerçeve de Charles Perrow tarafından önerilmiştir. Onun modeli temel teknolojilerin ötesinde, çok değişik görev ve faaliyetlere uygulanabilir olma avantajına sahiptir. Perrow örgütsel teknolojiyi sınıflandırmak için iki boyut-görev değişkenliği ve görev analiz edilebilirliğini- kullanmıştır. Görev değişkenliği emek sürecinin rutin, standartlaştırılmış prosedürlere tabi olma derecesini ya da yönetilmesi gereken çok sayıda istisnanın (değişkenlik) olup olmadığını ifade eder. Görev analiz edilebilirliği standart olmayan istisnaları (analiz edilebilirlik) halletmek için biçimsel prosedürlere gerek duyma derecesini ya da istisnaların işçilerin doğaçlama yapmasını (analiz edilemezlik) gerektirip gerektirmediğini ifade eder. Bu teknoloji biçiminde, bu iki boyut örgütsel teknolojinin dört türünü ortaya çıkarır.

Rutin teknolojiler istisnalarla uğraşmak için sistematik prosedürleri bir araya getiren standart işlem prosedürlerini kapsar; bu nedenle düşük değişkenlik ve yüksek analiz edilebilirliğe sahiptir. Montaj hattı üretimi bu modele uyar.

Rutin olmayan teknolojiler ters özelliklere sahiptirler. Standartlaştırılmış rutinleri (yüksek değişkenlik) ve belirsizlikle uğraşmak için biçimsel prosedürleri (düşük analiz edilebilirlik) yoktur. Araştırma ve geliştirme departmanı bu modele uyar.

Zanaat teknolojileri birçok görev için standart prosedürleri gerektirir, ancak istisnalar ve problemler ortaya çıktığı zaman, işçiler tüm olası koşulları biçimsel hale getirememe nedeniyle yenilikler yapmak ve çözümler yaratmak zorundadırlar. Marangozluk bu modele uyar.

Sonuncusu, mühendislik teknolojisi yüksek değişkenlikle nitelendirilir; çünkü iş standart bir protokole indirgenemez, ancak her problemin önceden tayin edilmiş ve biçimsel hale getirilmiş çözümleri vardır (yüksek analiz edilebilirlik). Finansal muhasebe bu modele uyar. Karşılaşılan çeşitli olaylar belirli kurallar, prosedürler ve formlarla yönetilir.

Perrow’un modeli rasyonel bürokratik ilkeler bağlamında, görevle ilgili teknolojileri kavramlaştırır. Yüksek derecede bürokratikleşmiş örgütler faaliyetlerini standartlaştırmaya çalışır. Öyle ki, biçimselleşmiş prosedürlerle yönetilebilsin ve hatta istisnai durumlarla ilgili bir biçimsel protokole de sahip olabilsin. Örgüt teknolojilerinin bu türü insani akıl yürütmeyi ortadan kaldırmak ya da azaltmak için düzenlenmiştir. Üst düzeyde bürokratik kontrol sunar.

Örgütler tahmin edilebilir, standart girdi ve taleplere sahip olmayı tercih ederken, çoğu zaman belirsizliklerle karşı karşıya kalırlar. Bu nedenle, görev değişkenliği ve istisnaların olduğu tayfın diğer ucunda, formal bürokratik kontrol yetersiz kalacaktır. Yüksek değişkenlik ve düşük analiz edilebilirliğe sahip olan teknolojiler informal eylemleri ve yenilikçiliği gerektirir. Perrow profesyonellerin rolünü, rolü oynayanların sahip olduğu çapraşık kurallar olarak tanımlamıştır. Perrow’un teknoloji çerçevesinin gücü tek bir örgütün içindeki farklı görevlere uygulanabilmesinden ve formalleşme, karar verme, sosyal kontrol, çevresel baskılar gibi örgütsel ilkelerle bağlantısından gelir.