Dərs vəSAİTİ baki 2023 TƏRTİb edəN: elmi redaktor: RƏYÇİLƏR: Ön söZ

Yeniyetmələrin deviant davranışını şərtləndirən amillər: bioloji, psixoloji, sosial-pedaqoji, sosial-iqtisadi və əxlaqi-etik.
1. Bioloji amillər uşağın orqanizmində onun sosial uyğunlaşmasını çətinləşdirən əlverişsiz fizioloji və ya anatomik xüsusiyyətlərin mövcudluğu ilə ifadə edilir:


a) genetik, psixi inkişafın pozulması, eşitmə və görmə qüsurları, bədən qüsurlarının olması, sinir sisteminin zədələnməsi və s.
b) psixofizioloji stressin, konfliktli vəziyyətlərin, insan orqanizminə yeni enerji növlərinin təsiri ilə əlaqəli, somatik, allergik, zəhərli xəstəliklərə səbəb olan psixofizioloji;
c) başqalarının mənfi münasibətinə səbəb olan fizioloji, o cümlədən nitq qüsurları, xarici cəlbedicilik.
2. Psixoloji amillər uşaqda psixopatologiyanın olması və ya fərdi xarakter xüsusiyyətlərinin vurğulanması ilə xarakterizə olunur. Bu nüanslar sinir sisteminin həyəcanını artıran və yeniyetmənin qeyri-adekvat reaksiyalarına səbəb olan xəstəliklər psixopatiyada ifadə edilir.
3. Sosial-pedaqoji amillər uşaqların cinsi, yaş və fərdi inkişafının xüsusiyyətlərinə əsaslanan məktəb və ailə tərbiyəsindəki qüsurlarda ifadə olunur. Belə uşaqlar məktəbə zəif hazırlaşır, ev tapşırıqlarına mənfi münasibət bəsləyir, qiymətlərə biganə yanaşırlar.
4. Sosial-iqtisadi amillərə sosial bərabərsizlik, cəmiyyətin varlı və kasıb təbəqələşməsi, yoxsullaşma, işsizlik, inflyasiya və bunun nəticəsində yaranan sosial gərginlik daxildir.
5. Əxlaqi amillər müasir cəmiyyətin əxlaqi səviyyəsinin aşağı olmasında, mənəvi dəyərlərin məhv edilməsində, əxlaqın tənəzzülündə, eləcə də, cəmiyyətin deviant davranış təzahürlərinə neytral münasibətində özünü göstərir.
Deviant davranışın çoxsaylı anlayışları məlumdur. Müxtəlif müəlliflər onun səbəbləri haqqında fərqli fikirlər söyləyirlər. Bəziləri iddia edirlər ki, antisosial davranışın bütün səbəblərini insan biologiyasında, cinayətin xüsusi genetik strukturlarında axtarmaq lazımdır.
Genetikanın kəşfləri göstərir ki, insanın əsas psixi xüsusiyyətləri insanın təbiətinə xasdır və onun taleyini müəyyən edir. Ancaq müasir elmdə insanın sosial davranışının fitri proqramlarının mövcudluğu haqqında məlumat yoxdur. Üstəlik, sosial həyatın özü daimi amillər sistemini təmsil etmir. O, insanların nəsillərinin bir-birini əvəz etməsindən daha tez dəyişir. Həmçinin deviant davranış psixoloji təsirlərin nəticəsi kimi qəbul edilir, çox vaxt uşaqlıq təcrübələrindən qaynaqlanır və ya əksinə. Tədqiqat yanaşmaları davranış pozğunluqlarının xarici səbəbləri - öyrənmənin nəticəsi, sosial problemlər, disfunksiyalı ailələr üzərində cəmlənir.