Dərs vəsaiti kimi tövsiyyə edilib. 3-cü nəşr Moskva: Akademik Layihə

Alkoqollu və alkoqol-psixoz, narkotik asılılığı, toksikomaniya xəstəlikləri ilə qeydə alınmış əhali göstəricisi

	1997	1998	1999	2000	2001	2002
Alkoqolizm və alkoqol-psixoz diaqnozu ilə ilk dəfə tibbi nəzarətə götürülən xəstələr cəmi.(min nəfər)	173.2	161.6	156.7	188.7	202.0	221.3
Əhalinin hər 100 min nəfərinə	118.5	110.9	108.0	130.6	140.5	154.8
Narkomaniya, cəmi. (min nəfər)	41.6	51.6	60.9	73.3	62.8	27.3
Əhalinin hər 100 min nəfərinə	28.5	35.4	41.9	50.7	43.07	19.1
Toksikomaniya, cəmi. (min nəfər)	3.7	3.6	1.6	1.4	1.7	2.2
Əhalinin hər 100 min nəfərinə	2.5	2.5	1.1	1.0	1.2	1.6
Alkoqolizm və alkoqol-psixoz diaqnozu ilə müalicə-profilaktika müəssisələrində qeydiyyatda olan xəstələrin sayı,	2328.3	2261.6	2209.2	2190.9	2192.3	2199.6
Əhalinin hər 100 min nəfərinə olan narkomaniya göstəricisi	1595.3	1553.9	1525.8	1519.2	1529.3	1543.8
Cəmi, min nəfər	120.6	160.0	209.1	269.1	317.2	322.9
Əhalinin hər 100 min nəfərinə	82.6	109.9	144.4	186.6	221.3	226.7
Əhalinin hər 100 min nəfərinə olan toksikomaniya göstəricisi	11.4	13.1	12.8	12.2	12.0	12.7
Əhalinin hər 100 min nəfərinə	7.8	9.0	8.9	8.4	8.3	8.9

Sosioloji nəzəriyyələr

Anomiya nəzəriyyəsi

Anomiya — qanunsuzluq, normanın yoxluğu deməkdir. Anomiya nəzəriyyəsini, sosiologiyaya E. Dyurkheym daxil etmişdir. Burada cəmiyyət qaydaları, inqilabi motivasiya və azad bazarın daim dəyişən xarakteriylə əlaqəlı ciddi həyat normalarının olmaması başa düşülür.İnsan davranışını xarakterizə edərək, Dyurkqeym burada insanın cəmiyyətdən təcrid edilməsini və qeytri-müəyyənliyini aydınlaşdırır. Merton, anomiya nəzəriyyəsinin ənənələrini davam etdirərək, onun sonrakı inkişafını ictimai müvəffəqiyyət problemləri kontekstində cəmiyyətə zidd davranış kimi müəyyən edir. Bu yanaşmalar narkotik preparatların istifadəsinin kutləvi meydana çıxma səviyyəsi səbəblərini qismən izah edir.

Dalbek nəzəriyyəsi

Belə cıxır ki, müasir cəmiyyətdə risk, sosial cəhətdən əhəmiyyətli hadisənin əlamətini təşkil edir. Prestij, yüksək məqam o kəslərdə olur ki, o, özünü ictimai riskə məruz qoyur və məhz belə insan müsbət qiymətləndirilir.Riskli davranış gənclik üçün daha  tipikdir, buradan belə  nəticəyə  gəlinir  ki, narkotik maddələrin istifadəsində sosial mühitin şəxs üzərində proyeksiyası (əks-əməli) vardır.

Zuterland nəzəriyyəsi

Güman edir ki, kiçik refarat qrupların müəyyən dəyərləriylə təyin olunmuş davranış, hər bir fərd üzərində qarşılıqlı olaraq təsirə malikdir. Bu yanaşma ilə narkotikadan sui-istifadədə, belə qrupları diferensial assosiasiyalar adlandırmaq olar və özünü təsdiq və özünü qiymətləndirmə avtonomiyası və şəxsi müstəqilliklə kimi qəbul olunur.

Psixoloji nəzəriyyələr

Psixoloji nəzəriyyələr sosial konteksti nəzərə alaraq şəxsiyyətin yayınma təzahürlərinə baxır və narkotik maddələrin istifadəsinə təhlükəli davranışın müəyyən “kənarda tapilma” növü kimi baxır.

Psixo-sosial Linqa modeli

Cəmiyyətdə bir sıra fəaliyyətin növləri var ki, onlar fərdin şəxsi saglamlığı və imkanlarını təcübədən keçirməklə təhkükəyə atır.Bunlardan biri “hədd də” olmaqdir ki, bu zaman belə insanlar vəziyyəti nəzarətdə saxlaya bilirlər, və bu onlara özünü tapmaq imkanı verir ki, yekunda onların özünü qiymətləndirməsi yaxşılaşdırır.Linq qeyd etdiyi kimi, nə qədər ki fərdlər xarici sosial risklərdən qorxurlar, o qədər də onlar yaşam üçün təhlükəli vəziyyətlərə düşməyə çalışırlar (yəni nədən qorxursansa başa gəlir).Bu baxımdan narkotikdən istifadəyə, fərdə xarici təzyiq şəraitində özünü tapmağa icazə verən təcrübə kimi sosiallaşmaya hazırlıq olaraq baxmaq olar.İlkin mərhələdə belə fakir yaranır ki, ərtaf mühütin dominatlığı və nəzarəti imkan yaradır ki, narkotik maddələrin təsiri sayəsində fərdlər sanki qüdrətlərini sınayırlar.

Çukermannın psixoloji modeli

"Təhlükəli davranış"da  Sukerman "hisslərin axtarışı" fenomenini seçir. Onun nəzəriyyəsinə  əsasən, mürəkkəb hislərlə təcrübə aparmaq tələb olunur. Bu fenomen qeyri-adi emosional kəskin vəziyyətləri müəyyən etməyə imkan verir. Kəskin hislərin axtarışını həyata keçirərkən tolerantlığa və müxtəlif təsirlərə malik olmaqla, öz imkanlarından ustalıqla istifadə etməyi bacarmalısan.

Cinayət

Cinayət, qanunvericilikdə  müəyyən olunmuş qaydalara uyğun olaraq ictimai təhlükə dərəcəsinə görə, sosial hadisəni anlamağa kömək edir. XX yüzillikdə qeyd etmək olar ki, ictimai-iqtisadi və ictimai-siyasi transformasiyalar nəticəsində cinayətin struktur və dinamikası dəyişmişdir.

SSRİ-də olan əsas cinayətlətlərin stukturu aşağıda təqdim olunmuşdur: qəsdən öldürmə, bədənə ağır xəsarət, zorlama, xuliqanlıq, mübahisə, oğurluq, soyğunçuluq, ictimai və dövlət vəsaitinə ziyan, rüşvətxorluq, narkotika ilə bağlı cinayətlər.1990-ci ildən sonra yeni tendensiya nəzərə alaraq, təşkil olunmuş cinayətlərin arasında reket, silahlı hücüm növləri də yer ayrılır.

Tədqiqatçılar qeyd edirlər ki, "kölgə iqtisadiyyatı" iqtisadi cinayətlərin inkişafına üçün  impuls verdi. İlkin  kapital yığımı, müəssisələrin səhmləşdirilməsi və dövlət mülkiyyətinin manipulyasiya olunması ilə bağlı vəzifəli şəxsləri və dövlət məmurlarını sui-istifadələrə təhrik edirdi. Son illərin tendensiyaları siyasi və hakim elitanın kriminallaşması ilə bağlıdır ki, bu da bank fəaliyyəti sahəsində cinayətlərlər artırıb.