Dərs vəsaiti kimi tövsiyyə edilib. 3-cü nəşr Moskva: Akademik Layihə

Deviasiya nəzəriyyəsi

Sosial elmdə cinayətə, deviant davranış növlərindən biri kimi baxılır. Hazırki cəmiyyətdə qoyulmuş nümünə və normalara uyqun gəlməyən insanın hərəkət və davranışları, deviant davranış kimi başa düşülür. Klientlə aparılan sosial işdə deviant davranışını izah edən sosioloji və psixoloji nəzəriyyələrdən istifadə olunur.

Sosioloji nəzəriyyələr

XIX— XX əsrdə klassik və neoklassik sosioloji məktəblər, deviant davranışını cinayətkarın hedonist psixologiyasından yarandığını əsaslandırırdılar.

Klassik nəzəriyyə iddia edirdi ki, subyekt cinayət fəaliyyətində iştikat edib və etmək qərarını özü müəyyən edir, ağrı və rahatlığın əldə olunmasında gözlənilən balansını alinmasına diqqət edir.Bu konsepsiyaya əsasən, iradəli hər bir insan bu gözləmələr əsasında xüsusi hərəkətlər edir.Hedonistik yanaşma insanın iradə və hərəkətləri arasında səbəbiyyət əlaqəsini tam və dolgun izahını verir.Tədqiqatçılar bunları  islah  fəaliyyətinə  tətbiq  edərək hesab edirdilər ki, hər bir qayda pozuntusuna uyğun olaraq müəyyən olunmuş cərimə məbləgı, potensial cinayətkara onu gözləyən sonrakı cəriməylə alinacaq ləzzətin ölçüsünü müqaisə etməyə  imkan verir.Təyin edilmiş cəza daha ciddi olmalıdır ki, baş verə biləcək cinayətkar fəaliyyətin qarşısı alınsın.

Neoklassik məktəb bu vəziyyətləri əsas silah tutaraq, diqqəti o fakta yetirdi ki, subyekt həmişə müvafiq olaraq həzzi və ağrını əlaqələndirə bilmir.Tez-tez hərəkətlər affektiv  xarakter daşıyır, məsələn, qəsdsiz qətl vəziyyətində.

Hərçənd ki, müasir dövrdə, keçən əsrin penitensiar sistemi əhəmiyyətli dəyişikliklərə məruz qaldı, bununla belə, xarici və yerli məhkəmə sistemində, belə yanaşmalar cinayətin artmasının dayandırmaq üçün istifadə olunur.XX əsrdə bu nəzəriyyəyə tənqidi yanaşılırdı belə ki, o agrı və həzzə münasibətdə, hedonist davranışdan başqa cinayətin başqa motivlərini nəzərə almırdı.

Marksizm yanaşmaları proletariatın istismarıyla yaranmış  mövcud bərabərsizliyə əsaslanaraq, cəmiyyətdə cinayətin mövcudluq hallarına baxırdı.Neomarksistlərə yanaşmalara əsasən, nə vaxt ki, cəmiyyət "sinifsiz" vəziyyətə nail olacaq o zaman cinayət olmayacaq."Hər kəsdən qabiliyyətinə görə, hər kəsə əməyinə görə" prinsipi belə münasibətlər qurmağa  icazə verəcək, hansı ki, cəmiyyətin hər üzvünü qorumaqla, ictimai təcrübədən cinayətkar fəaliyyəti sıxışdıracaq.

Müasir sosioloji konsepsiyalar, daxili deviant davranışına interaktiv və struktur yanaşma çərçivəsində baxır.