Dərslik Azərbaycan Dillər Universiteti Elmi Şurasının

10.4.6.Almaniyada etnik-mədəni müxtəlifliyin 
tənzimlənməsi
Almaniya Federativ Respublikası əhalisinin sayına və iqdisadi inkişafına 
görə Avropa İttifaqının lider ölkərindən biridir. Almaniya birlik ölkələri içərisində 
ən çox miqrant qəbul edən ölkədir. Əhalisinin təxminən 12 faizini immiqrantlar 
təşkil edir və onlar əsasən, Türkiyə, Rusiya, Polşa və İtalyadan köç ediblər. 
Almaniyada etnik-mədəni müxtəlifliyin formalaşmasında miqrantlarla 
yanaşı yerli milli azlıqlar da mühüm rol oynayır. Onlardan aşağıdakıları göstərmək 
olar: frizlər
7
, romalılar (qaraçılar. – Red.), sintiləri (qaraçıların Qərb qoluna aid 
olan xalq – Red.) və sorblar
8
. Əhalisinin 95 faizi xristiandır, onlardan 29,9 faizi 
Roma katolik və ya protestant, 1,3 faizi isə pravoslav hesab olunur. Almanların 
34 faizi isə heç bir dinə etiqad etmir (ateist və aqnostiklər). “Dinsizlər” əsasən 
şərqi Almaniyada yaşayır. Buna səbəb vaxtilə Almanayanın şərqində kommunist 
rejiminin hakim olmasıdır. Xristianlıqdan sonra isə ikinci yerdə İslam dini gəlir. 
2017-ci ildə “Pyu Tədqiqatlar Mərkəzi” tərəfindən aparılan rəy sorğusuna əsasən, 
bu ölkədə 5 milyona yaxın müsəlman yaşayır. Milli azlıqlar və immiqrantlar 
liqvistik müxtəlifliyin formalaşmasında aparıcı rol oynayır. 
7
İngilis dilində “Frisians”, Rus dilində isə “
Фризы
” kimi yazılır. Bu xalqın nümayəndələri bu gün Hollandiya 
və Almaniyada yaşayırlar.
8 Sorblar- Şərqi Almaniyada yaşayan slavyan etnik azlıqlardır. Onlar “Vend”lər kimi də adlanırlar. Dini etiqad 
baxımından kaltolikdir və latın əlifbasından istifadə edirlər. 

---

MÜASİR DÖVRDƏ QƏRB ÖLKƏLƏRİNDƏ 
ETNİK-MƏDƏNİ MÜXTƏLİFLİK VƏ ONUN TƏNZİMLƏNMƏSİ
379
Almanyada rəsmi dil alman dilidir. Bununla yanaşı azlıqların danışdıqları 
dillər də məskunlaşdıqları ərazilərdə rəsmi şəkildə tanınır. Məktəblərdə xarici 
dil kimi daha çox ingilis dili tədris olunur. Qeyd edildiyi kimi, Almaniya həm 
etnik tərkib, həm din, həm də dil baxımından çoxmədəniyyətli ölkədir. Buraya 
miqrantların, eləcə də yerli milli azlıqların mədəniyyətləri daxil olsa da, Al
-
maniyada multikulturalizm siyasətinin əsasında miqrant əhali dayanır. Ch. Cob
-
ke “Liberal dövlətlərdə multikulturalizmin geriləməsi” adlı məqaləsində qeyd 
edir ki, əgər Kanada və ya Avstraliyada multikulturalizm bütün cəmiyyət üçün 
kimlik seçimidirsə, Avropada multikulturalizm yalnız immiqrantlara yönəlib. 
Bu yanaşmanı daha çox Almaniya nümunəsinə aid etmək mümkündür. Milli 
azlıqlarla bağlı federal hökumət tərəfindən aparılan siyasət həm ittifaq səvi
-
yyəsində, həm də ştat səviyyəsində dəstəklənir. Daha dəqiq desək, Almaniya Av
-
ropa İttifaqına üzv dövlət kimi milli azlıqların hüquqlarının qorunması, onların 
müdafiə və tanınması üçün multikultural ölkə kimi öz üzərinə öhdəlik götürür. 
Bu baxımdan, 1 fevral 1995-ci il tarixli Avropa Şuransının Milli Azlıqların Qo
-
runması ilə bağlı Çərçivə Konvensiyası, həmçinin, 5 noyabr 1992-ci il tarixində 
Avropa Şurası tərəfindən qəbul edilən Regional və ya Milli Azlıqların Dilləri 
ilə bağlı Avropa Xartiyası milli azlıqların hüquqlarının tanınması ilə bağlı əsas 
hüquqi çərçivə hesab olunur. Miqrantlarla müqayisədə milli azlıqlarla bağlı Al
-
maniyada birmənalı münasibətin formalaşmasında onların yerli mədəniyyətlə 
qaynayıb qarışması mühüm rol oynayır. Daxili İşlər, İnşaat və İcma üzrə Federal 
Nazirlik milli azlıqların aşağıdakı xüsusiyyətlərini qeyd edir:
• 
Onlar almandır;
• 
Özlərinə məxsus dil, mədəniyyət, tarix və fərdi milli kimlikləri var;
• 
Milli kimliklərini qorumaq arzusundadırlar;
• 
Əsrlər boyu Almaniyada məskunlaşmışlar;
• 
Ənənəvi olaraq məşkunlaşdıqları ərazilərdə yaşayırlar. 
Qeyd edilən təsnifləndirməyə nəzər saldıqda milli azlıqların həm alman 
cəmiyyəti, həm də hökuməti tərəfindən almaniyalı kimi qəbul olunduğunu 
görürük. Çünki onlar ölkəni quran icmalar hesab olunurlar. 
Azlıqlarla müqayisədə immiqrantlar İkinci Dünya müharibəsindən sonra 
kütləvi şəkildə Almaniyada məskunlaşmağa başlayıb, yerli mədəniyyətlə paralel 
yaşamağa üstünlük vermişlər. İmmiqrantların multikulturalizm siyasətinin 
mərkəzində dayanmasının əsas səbəbi onların yerli mədəniyyətlə paralel (yəni 

---

MULTİKULTURALİZMƏ GİRİŞ
380
onların yerli mədəniyyətə inteqrasiya etməmələri) mövcudluğu oldu. Buna görə 
də Almanyanın kansleri Angela Merkel 2010-cu ilin 17 oktaybrında Xristian 
Demokratlar İttifaqı partiyasının gəncləri ilə görüşü zamanı bildirdi ki, 
“Müxtəlif 
mədəniyyətlərdən gələn insanların bir-biri ilə xoşbəxt yanaşı yaşaması ideyası 
uğurlu olmadı. Almaniyada multikulturalizm tamamilə uğursuz oldu”.
Beləliklə, ictimai rəydə müzakirə olunan fikirlər diskursiv səviyyədə 
dövlət siyasətinə transformasiya edildi. A.Merkel multikulturalizmin iflası ilə 
bağlı bəyanatında müsəlmanların cəmiyyətə inteqrasiyasının uğursuzluğunu 
nəzərdə tuturdu. Çünki ictimai rəydə immiqrant deyəndə əsasən müsəlmanlar 
nəzərdə tutulurdu. Keçirilmiş rəy sorğuları anti-müsəlman əhval ruhiyyəsinin 
yüksək olduğunu təsdiq edir. 2016-cı ildə “Pyu Tədqiqat Mərkəzi” tərəfindən 
aparılan “Almaniyada Müsəlman Əhalinin Artması” adlı sorğuda iştirak edən 
hər 10 nəfərdən 7-si bildirir ki, 
“Suriya və İraqdan gələn qaçqınlar cəmiyyət 
üçün əsas təhlükədir”.
Əlbəttə, faktlar həmin ölkədə gedən siyasi prosesləri 
göstərir. Federativ Respublikada etnik-mədəni müxtəlifliklə bağlı siyasətin 
əsasını immiqrantların formalaşdırdığı mədəni mühit təşkil edir. Bu səbəbdən 
immiqrantlarla bağlı məsələlərin tənzimlənməsində həm hüquqi baza, həm də 
institusional çərçivənin burada qeyd edilməsi vacibdir. 
İkinci Dünya müharibəsindən sonra immiqrantlara ucuz işçi qüvvəsi 
kimi baxılırdı, eyni zamanda onların özləri ilə gətirdikləri mədəniyyətin yerli 
mədəniyyətə təsirinə, gəlmələrlə yerli əhali arasındakı münasibətlərə önəm 
verilmirdi. Müharibədə məğlub olmuş, infrastrukturu, iqdisadiyyatı dağılmış 
Almaniya üçün qeyd olunan mədəniyyətlərarası münasibətlər arxa planda idi. 
Lakin bir müddət keçdikdən sonra almanların immiqrantlara münasibəti dəyişdi. 
İndi almanlar immiqrantlara “işlərini əlindən alan”, “cinayətkarlığın artmasına 
səbəb olan”, “maaşlarını azaldan” və “sosial rifahdan” sui-istifadə edən 
təbəqə kimi baxır. Cəmiyyətdə hökm sürən anti-miqrant əhval-ruhiyyəsinin 
azaldılması məqsədilə 2000-ci ildən sonra Almaniya federal hökuməti tərəfindən 
immiqrantların vəziyyətinin yaxşılaşdırılması və onların inteqrasiya prosesinin 
sürətləndirilməsi məqsədilə miqrasiya siyasəti haqqında islahatlar paketi 
hazırlandı. Misal kimi, 2005-ci ildə İmmiqrasiya, Məskunlaşma və Sığınacaq 
haqqında Qanunları, eləcə də məşğulluq və inteqrasiya haqqında qəbul edilmiş 
müvafiq sərəncamları göstərmək olar. Aparılan islahatlar nəticəsində gəlmələrin 
cəmiyyətə inteqrasiya edilməsinə, onlara dil kurslarının keçirilməsinin federal 

---

MÜASİR DÖVRDƏ QƏRB ÖLKƏLƏRİNDƏ 
ETNİK-MƏDƏNİ MÜXTƏLİFLİK VƏ ONUN TƏNZİMLƏNMƏSİ
381
hökumət tərəfindən təşkilinə və maliyyələşməsinə, immiqrantlar, xüsusilə 
xarici tələbələr üçün viza sisteminin təkmilləşdirilməsinə start verildi. Əlbəttə 
ki, bunların arxasında gəlmələrin yeni sistemə inteqrasiyasını sürətləndirmək, 
Almaniyanın yerli hüquqi və sosial sistemini tez bir zamanda mənimsənilməsinə 
nail olmaq idi. Qəbul edilən qanun və qərarların icrasına nəzarəti Daxili İşlər, 
İnşaat və İcma üzrə Federal Nazirlik həyata keçirir. Eyni zamanda aidiyyəti üzrə 
işlərin yerinə yetirilməsi üçün həmin nazirliyin müvafiq agentlikləri və idarələri 
mövcuddur. 
Almaniyada etnik-mədəni müxtəlifliyin tənzimlənməsi siyasətinin 
əsasında gəlmələrin assimilyasiyası dayanır. Məhz bu səbəbdən son zamanlar 
irqçi və millətçi şüarlar həm siyasi alman diskursunda, həm də ictimai rəyində 
aktuallaşmağa başlamışdır.