Dərslik Azərbaycan Dillər Universiteti Elmi Şurasının
Yüklə 16,97 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Abstraktlaşdırma
Abstraktlaşdırma ( latın dilindən tərcümədə- uzaqlaşdırma, kənar etmə, rədd etmə, təmizləmə ) - tədqiq olunan obyektdən onun bir sıra əlamətlərinin xəyalən kənarlaşdırılması metodudur. Adətən, obyektdən xəyalən ayrılan və kənarlaşdırılan ikinci dərəcəli, vacib olmayan, mahiyyəti əks etdirməyən əlamətlər olur. Dərketmə prosesində bu cür əlamətlərdən azad olan tədqiqatçı obyektin mahiyyətinə asanlıqla yaxınlaşır. Abstraktlaşdırma analiz metodu ilə sıx bağlıdır. Daha konkret desək, abstraktlaşdırma metodu analiz metodunun məntiqi davamıdır. Belə ki, obyektin vacib olan, mahiyyətini əks etdirən əlamətlərini onun vacib olmayan, mahiyyətini əks etdirməyən əlamətlərindən ayırmazdan əvvəl sözügedən obyekti analiz etmək, yəni tərkib hissələrə bölmək lazımdır. Elmin bütün sahələrində istifadə olunan məfhumların (elm, kino, dostluq və s.) yaranması abstraktlaşdırmanın nəticəsi kimi özünü göstərir. Məsələn, insan məfhumunun məzmununu, yəni insanın mahiyyətini təşkil edən əlaməti müəyyən etmək üçün əvvəlcə analiz metodu vasitəsilə insanın müxtəlif əlamətləri (görmək, hərəkət etmək, üzmək, fikirləşmək, yatmaq, abstrakt təfəkkürə malik olmaq və s.) aşkar edilir, sonra bu əlamətlər arasında yalnız insana xas olan, yəni onu digər canlılardan fərqləndirən 31 “MULTİKULTURALİZMƏ GİRİŞ” FƏNNİNİN PREDMETİ VƏ ƏHƏMİYYƏTİ əlamət (abstrakt təfəkkürə malik olmaq) götürülür və nəhayət abstraktlaşdırma metodu vasitəsilə insanın digər canlılarda da müşahidə olunan əlamətləri kənara qoyulur. Ümumiləşdirmə Ümumiləşdirmə elə bir metoddur ki, onun vasitəsilə bir neçə obyektin ümumi cəhətləri bir məfhumda birləşdirilir. Məsələn, “udi xalqı”, “ingiloy xalqı” və “xınalıq xalqı” məfhumları “alban xalqları” məfhumunda ümumiləşdirilir. Obyektlərin ümumi cəhətləri onların analiz və müqayisə olunması nəticəsində əldə olunur. Ümumiləşdirmə metodu xüsusi məfhumdan ümumi məfhuma doğru yönəlmişdir. Məfhumun ümumiləşdirilməsi bir məntiqi əməliyyat kimi onun həcminin genişlənməsi, məzmununun isə daralması ilə xarakterizə olunur. Bu əməliyyat eyni zamanda məfhumun konkretliyinin azalmasına da səbəb olur. Məsələn, “müasir dövrdə Qərb ölkələrində multikulturalizm siyasəti vasitəsilə cəmiyyətdəki etnik-mədəni müxtəlifliyin tənzimlənməsi” məhfumunun ümumiləşdirməsindən alınan “Qərb ölkələrində multikulturalizm siyasəti vasitəsilə cəmiyyətdəki etnik-mədəni müxtəlifliyin tənzimlənməsi”, “ multikulturalizm siyasəti vasitəsilə cəmiyyətdəki etnik-mədəni müxtəlifliyin tənzimlənməsi” və s. məhfumlar məzmun və konkretlik baxımından verilmiş məfhumdan kiçikdir. Lakin buna baxmayaraq yeni alınmış məfhumlar tədqiq olunan obyektin mahiyyətinin aşkarlanması istiqamətində atılan mühüm bir addımdır. Çünki yeni bir məfhumun mahiyyətini müəyyən edərkən atılan ilk addım onun ümumiləşdirməsidir, yəni verilmiş məfhumun həcm baxımından daha geniş məfhumun həcminə daxil edilməsidir. Məsələn, “multikultural təhlükəsizlik” məfhumunu dərk etmək üçün biz ilk növbədə onu ümumiləşdirmə metodu vasitəsilə həcm baxımından daha geniş məfhum olan “təhlükəsizlik” məfhumunun həcminə daxil edirik. Bu isə bizdə “multikultural təhlükəsizlik” məfhumu haqqında müəyyən fikrin yaranmasına səbəb olur. Ümumiləşdirmə metoduna əks olan metoda məhdudlaşdırma deyilir. Məhdudlaşdırma – ümumi məfhumdan konkret məfhuma keçidə səbəb olan məntiqi əməliyyatdır. Bu keçid verilmiş məfhuma müəyyən əlamətləri əlavə etməklə reallaşır. Məsələn, “cəmiyyətdəki etnik-mədəni müxtəlifliyin tənzimlənməsi”, “Qərb ölkələrində multikulturalizm siyasəti vasitəsilə MULTİKULTURALİZMƏ GİRİŞ 32 cəmiyyətdəki etnik-mədəni müxtəlifliyin tənzimlənməsi”, “Kanadada multikulturalizm siyasəti vasitəsilə cəmiyyətdəki etnik-mədəni müxtəlifliyin tənzimlənməsi”. Yüklə 16,97 Mb. Dostları ilə paylaş:
|