Dərslik Azərbaycan Dillər Universiteti Elmi Şurasının

3.2.3. Dini mətnlər 
Xristianlığın dini mətnlər toplusu “Bibliya” və ya “Müqəddəs Kitab” 
adlanır “Bibliya” yunan dilində “kitab” mənasına gəlir. – Red.). Bu dini kitablar 
toplusu Əhdi-Ətiq və Əhdi-Cədid adlı iki böyük hissəyə bölünür. Əhdi-Ətiq və 
Əhdi-Cədidin özləri də çoxsaylı dini kitablardan ibarətdir. 
Xristianların inancına görə, Əhdi-Ətiq Tanrı tərəfindən vəhy olunub və 
buraya Tövrat, Zəbur və digər yəhudi müqəddəs mətnləri daxildir. Ümulikdə 39 
kitabdan ibarət olan Əhdi-Ətiq qədim yəhudi dilində e.ə. XIII-V əsrlərdə qələmə 
alınmışdır. Yalnız Daniel peyğəmbərin və Ezranın kitablarının bəzi hissələri 
arami dilində yazılmışdır.
“Bibliya”nın ikinci hissəsini Əhdi-Cədid təşkil edir. Xristianlıqda 
Əhdi-Cədid Əhdi-Ətiqlə müqayisədə daha mühüm məqama malikdir. Adətən 
Əhdi-Cədid dedikdə, “İncil” başa düşülür. Halbuki Əhdi-Cədidə daxil olan 27 
kitabdan yalnız ilk dördü, daha dəqiq desək, bu dörd kitabdan hər biri İncil və 
ya Yevangeliya (yunan dilində “xoş xəbər”, “müjdə” deməkdir) adlanır. Həmin 
yevangeliyalar bunlardır: “Matfeyin İncili”, “Markın İncili”, “Lukanın İncili”, 
“Yəhyanın (İohannın) İncili”. Qeyd edək ki, Müqəddəs Kitabın Azərbaycan 
dilinə tərcüməsində həmin dörd İncilin adı Mattanın, Markın, Lukanın və 
Yəhyanın nəql etdiyi müjdələr kimi verilmişdir. 
Bu dörd “İncil”də İsa Məsihin doğulması, həyatı, moizələri, möcüzələri, 
xaça çəkilməsi, dirilməsi və göyə qalxması haqqında bəhs edilir. Xristianlar 
inanırlar ki, Əhdi-Cədidə daxil olan 27 kitabın hər biri tanrı tərəfindən İsa Məsihin 
şagirdlərinə və onların davamçılarına vəhy olunub. Bu səbəbdən xristianlıqda 
həmin 27 kitab kanonik, yəni kilsə tərəfindən tanınmış sayılır. Əhdi-Cədidə dörd 

---

MULTİKULTURALİZMƏ GİRİŞ
84
“İncil”lə yanaşı, bu kanonik dini mətnlər də daxildir: “Həvarilərin işləri” kitabı, 
Həvarilərin 21 məktubu və “Vəhy kitabı” (“Yəhyaya nazil olan vəhy”).
Bir çox tədqiqatçının fikrincə, Əhdi-Cədidə daxil olan dini mətnlərin əsl 
müəllifləri bilinmir. Bu mətnlər qədim yunan dilində qələmə alınmışdır. Əhdi-
Cədidin günümüzədək gəlib çıxmış ən qədim əlyazma fraqmenti (Matta İncilinin 
26-cı fəslinin bir hissəsi) bizim eranın 66-cı ilinə aid edilir. Bununla yanaşı, 
dünyanın müxtəlif muzeylərində Əhdi-Cədidin II-III əsrə aid olan əlyazma 
parçaları saxlanılır. Əhdi-Cədidin ən qədim tam əlyazma nüsxəsinin yaşı isə IV 
əsrə gedib çıxır.
Kanonik Əhdi-Cədidlə yanaşı, çoxsaylı qədim apokrifik, yəni kilsə 
tərəfindən tanınmayan və rədd edilən “İncil” nüsxələri mövcuddur. Apokrifik 
“İncil”lər arasında bunların adlarının çəkmək mümkündür: “Həqiqət İncili” (II 
əsr), “Məryəmin İncili” (II əsr), “Filippin İncili” (III əsr), “Yəhudanın İncili” 
(III-IV əsrlər).