Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin

13.2. Təlim sisteminin spesifik invariantları

və onlardan irəli gələn prinsiplər

• 
  Təlim prosesində təhsil, tərbiyə və inkişafın vəhdəti nə qə­dər düz­­gün təmin olunarsa, onda səmərə hökmən bir o qədər yük­səl­miş olar.
  

Buradan təlimin hərtərəfli inkişafa xidmət etməsi prinsipi irəli gə­­lir.

• 
  Təlim prosesi ilə elmin inkişaf səviyyəsi və məntiqi arasında əla­­qə vardır. Təlimin məzmunu və gedişi elmi cəhətdən nə qədər zən­­gin və əsaslı olarsa, mənimsəmənin səviyyəsi hökmən bir o qə­dər yüksələr. Buradan elmiliyin və elmin məntiqinin gözlənilməsi prin­sipi irəli gəlir.
  
• 
  Təlim prosesində zəruri materialın mənimsənilməsinə zaman va­hidi nə qədər səmərəli şəkildə sərf olunarsa, onda təlimin nəticəsi bir o qədər yüksək olar.
  

Həmin invariant asılılıqdan aşağıdakı prinsiplər irəli gəlir:

a) möhkəmləndirmə ilə təlimin zəruri sürəti arasında vəhdətin göz­lənilməsi;

b) şagirdlərin gücüçatan səviyyədə nəzəri müddəaların, apa­rıcı ideyaların öyrənilməsinə, onların tətbiqinə üstünlük verilməsi və şagirdlərin yüklənməsinin qarşısının alınması.

• 
  Təlim prosesində müəllim şagirdin əyani faktlar üzərin­də­ki mü­şahidələrini ümumiləşdirmə ilə nə qədər çox əlaqələndirərsə və ümu­miləşdirməni əyanilik vasitəsi ilə düzgün konkretləşdirərsə, şa­­gird cisim və hadisələrin mahiyyətini hökmən bir o qədər yaxşı dərk edər.Bu asılılqdan təlim prosesində konkretləşdirmə ilə ümu­mi­ləş­dir­mə arasındakı daxili əlaqənin gözlənilməsi prinsipi irəli gəlir.
  
• 
  Təlim prosesində müəllim biliklərin əldə olunması ilə onun tət­biqi arasındakı daxili əlaqəni nə qədər çox nəzərə alarsa, on­da sə­mə­rə hökmən bir o qədər üstün olar. Bu asılılıqdan təlim pro­sesində bi­lik, bacarıq və vərdişlər arasındakı əlaqənin gözlənil­məsi prinsipi irə­li gəlir.
  
• 
  Təlim prosesində müəllim altsistemlər arasındakı əlaqəni nə qə­dər çox nəzərə alarsa, onda əldə edilən nəticə hökmən bir o qə­dər yük­sək olar.
  

Buradan təlim sistemində altsistemlərin optimal uzlaşdırılmsı prin­sipi irəli gəlir.

• 
  Təlim sistemində ehtiva olunan altsistemlərin təkmilləş­mə­­­si­nə, onların uzlaşmasına elmin və praktikanın tələbatından ya­ranan tə­lim texnologiyaları (layihələr) nə qədər məqsədəmüvafiq yö­nəl­miş olarsa, əldə olunan nəticə hökmən bir o qədər yüksək olar.
  

Buradan texnologiyaların təlimin altsistemlərinin tək­mil­ləş­di­ril­məsinə və onların optimal uzlşdırılmasına xidmət etməsi prinsipi irə­li gəlir.

• 
  Təlimin hərəkətverici qüvvəsi olan ziddiyyətlərin şagirdlər tə­­rə­findən duyulması, qəbul edilməsi və dəf olunmasına nə qədər səy göstərilərsə, mənimsəmənin və inkişafın səviyyəsi hökmən bir o qə­dər artar.
  

Göstərilən asılılıqdan ziddiyyətin şagirdlər tərəfindən du­yul­ması, qəbul edilməsi və aradan qaldırılmasının zəruriliyi prinsipi irə­li gəlir.