Dərslik «Çİnar-çAP»

Millot песо tarac olur olsun, no işim var?! Düşmonləro möhtac olur olsun, no işim var?! Qoy mon tox olum, özgələr ilo nədir kanm, Dünyavü cahan ac olur olsun, nə işim var?!
Bu tipli eqoist insanlann psixologiyasi belədir:

Mon salim olum, cümlə cahan batsa da batsın... Ancaq mənim avazcyi-şənim ucalsın... milloto, xalqa,

Vətənin taleyinə belo biganəlik xiisusi sosial-psixoloji şoraitlə, insanin mənəviyyatı vo xarakteri ilə bağlıdır.

Deməli, hor kəsin emosiya və hissləri onun özünə, ətraf alomə boslədiyi vo məxsusi səciyyə daşıyan şəxsi münasibətdir. İnsanın emosiya vo hisslor aləmi çox rongarong vo mürəkkəbdir.

Təkamül prosesindo emosiyalar canlı varlığın, orqanizmin və-ziyyətini vo xarici təsirlorin bioloji ohomiyyotini müəyyənloşdir-mək toləbatı ilə bağlı olmuşdur. Bu nöqteyi-nəzərdon emosiyalar öz monşəyinə göro növün təcrübəsini oks etdirir: homin tocrübəyə istinad edorok hor bir ford zəruri hərokətlori yerinə yetirir (tohlü-kədən uzaqlaşır, nəslini davam etdirir). Həmin hərəkətlərin məq-sədəuyğunluğu fordin özü üçün gizlin qalır.

Emosiyalar fordi tocrübə üçün do çox böyük ohomiyyoto ma­likdir. İnsan emosiyaları ictimai-tarixi inkişafın mohsulu olub dav-ranışı daxilən tənzim edon proseslərə aiddir: onlar tolobatlann tə-zahürünün subyektiv fonnası kimi çıxış edir. Emosiyaların inkişafı-nın ali səviyyəsi insanin davamh hissloridir.

Başqa psixi hadisolor kimi hisslor do beynin mohsuludur. 'Hisslorin omolo gəlməsində qabıqaltı sahəlordo baş vcron sinir proscsləri çox miihiim rol oynayır (şəkil 25, 26). Homin saholor iiroyin, tonoffus vo hozm orqanlannin, daxili ifrazat vozilorinin fo-aliyyotini tonzim edir. Buna goro do miioyyon hissin baş vermosi homin iizvlorin foaliyyotindo hor hansi dəyişikliyin omolo golmo-sino sobob olur. Bunu hisslorin xarici ifadosi aydin surotdo göstə-rir. Miioyyon hissi halətdən asılı olaraq insanda ürək döyünməsi ar-

154

IB bilir, üzün rəngi qızarır, sarahr, tonoffiis dəyişir vo s. Hotta baş-beyin qabığı çıxanlmış hcyvanlarda da cmosiyalann xarici toza-hürlərinə rast golinir. An­caq emosiya vo hissin mii­oyyon xarici təzahürü holo onun həqiqətən baş vcrdi-\mi sübut ctmir. Çünki hisslorin omolo golmosi iiciin sinir proseslorinin yalniz miihiti sinir siste­mindo, eloco do qabıqaltı .ıholərdə oyanma omolo

mərkəzlərlə yanaşı, beyin qabığma da çatmalı və orada müvafıq sa-həni tutmalıdır.

Oyanma isə qabıqaltı mərkəzdən beyin qabığına ve ya da əksi-nə, keçə bilər. Əlbəttə, emosıyalarla olaqodar olan bədən reaksiya-larının mərkozlori qabıqaltı sahədə yerləşmişdir. Lakin baş beyin qabığı qabıqaltı mərkəzlərə ləngedici təsir edir. Onları nozarot al­tinda saxlayır. Bunun nəticosində insan reaksiyalan nizama salınır, tənzim edilir. Ancaq baş-beyin qabığında əmələ gələn sinir proses­lorinin (oyanma vo ləngimənin) bir-birini asanlıqla əvəz edib-et-məməsi do miioyyon hisslorin əmələ gəlməsinə səbəb olur. Bəzən miioyyon xoşagəlməz hissin əməlo gəlməsi qıcıqlayıcınm dəyiş-məsi ilo olaqodar olur. Yoni miioyyon qıcıqlandırıcının yaratdığı oyanma sahosi ləngiyir, başqa prosesə keçid iso çətinləşir. demoli, yeni şəraitin tosiri ilo beyindo miivafiq optimal oyanma sahosi omolo golo bilmir. Buna goro do bizim holo hazırlaşmadığımız, gözləmədiyimiz yeni şəraitə keçid bəzən mənfı hisslor doğurur. Böyük yarımkiirəlorin ləngimo vəziyyətinə keçməsi qorxaqlıq, çə-kinmək vo s. kimi hisslorin, donubqalma, tutulma halətlərinin omı lə gəlməsinin əsasını toşkil edir

Hisslorin əməlo gəlməsində dinamik stereotipin yaranması v ya pozulması halı miihiim rol oynayır. Həyat tərzindən asılı olamq əgər qıcıqlayıcılar müəyyən ardicıllıqla, sistemlo tosir edorsə, bey-nimizdə həmin ardıcıllıq və ya sistemə uyğun gəlon miivəqqoti ra-bitələr əmələ gəlib möhkomlənir. Belə möhkomlənmiş müvəqq ti rabitələr insamn cisim və hadisolərə bəslədiyi davamh müna bətin, yanaşma tərzinin əsasını toşkil edir. Əgər homin sistem hər hansı doyişiklik baş verirsə, bizdə hisslor: sevinc. kədər, iimi sizlik, şənlik vo s. omolo gotirir. Demoli, miioyyon dinamik ster otipin əmələ gəlməsi və ya pozulması ilo olaqodar olan sinir p^-sesləri hisslorin fızioloji əsasını təşkil edir. İ. P. Pavlov göstərir ki, hoyat tərzinin doyişməsi, adət etdiyimiz məşğələlərin dayandırıl-ması, yaxın adamlann itirilməsi zamanı özünü göstoron ağır toəs-süratın fızioloji əsasını keçmiş dinamik stereotipin pozulması və yeninin isə çətinliklə əmələ gəlməsi təşkil edir.

Retikıılyar formasiyanm (törəməli şaxənin) tədqiqindən aydın olur ki, qabıqaltı sahələr insanin emosiyalarına ciddi təsir göstərir. Molumdur ki, reseptorlarda əmələ gələn oyanmalar analizatorun miivafiq sahosinə moxsusi yolla gedir. Elekırofızioloji todqiqatlar göstərir ki, homin oyanmalar başqa yolla da, yəni törəməli şaxo \ a-

156 sitəsilə do miivafiq sahəyo çata bilir: miixtolif hiss üzvlərindən tö-rəməli şaxəyo sinir impulsları golir. Homin impulslar təhlil edildik-dən sonra baş-beyin yarımkürələrinə ötürülür. Törəməlı şaxə ener-ji mənbəyi kimi çıxış cdərok beynin fəallığını hom artira, hom də azalda bilir, yoni beynin xaricdən gələn qıcıqlayıcıya cavabını ya gücləndirə, ya da zəiflədə bilir. Demoli. insanin emosional tonusu xeyli dorocədo törəmoli şaxənin vəziyyotindon asılı ola bilər.

İnsan hisslorinin yaranmasında və tənzim edilməsində ikinci siqnal sistemi xiisusi rol oynayır. Bu iso insan hisslorinin qabıqaltı mərkəzlərdon çox, beyin qabığının foaliyyoti ilo olaqodar olduğu-nu siibut edir. Beyin qabığı iso bədəndo baş veron biitiin proseslori öz nəzarəti altmda saxlayır. Odur ki, söz qıcıqlandırıcıları, yoni sözləri hansi monada vo hansı ahonglo işlotmək vasitosilo başqa şəxslərin daxili aləminə tosir etmok, onlarda miixtolif emosional voziyyot, hisslor yaratmaq miimkiin olur. Bununla da hisslor hey-vanlardaki bioloji proses soviyyosindo qalmir, ictimai xarakter kosb edir, insan şüuru ilo olaqolonir. Yoni insanda daha ali oxlaqi, zehni, estetik hisslorin omolo gəlməsi üçün zomin yaranir.

Miixtolif hisslorin baş vermosi ilo olaqodar olaraq bodondo miioyyon üzvi doyişikliklər omolo golir. Belo dəyişikliklər hisslorin xarici ifadosi adlanir. Homin xarici ifa-doyo goro insanda bu vo ya digor hissin baş verdiyini toyin etmok mümkündiir. Miioyyon hisslorin omolo golmosi ilo olaqodar olaraq insanin tənoffüs süroti doyişir^Qan damarları ya genişlənir (iiz qi-zanr), ya da büziilür (rəngi aganr), qan təzyiqi artib-azala bilir. Nobzin vurmasi artir, mosolon, qorxu zamani nobz 60 - 70 dofodon 80 - 90-a qalxir. Hotta imtahanlarin yaxınlaşdığım xatırlamaqla to-löbonin qan tozyiqi nonnadan 15 - 30 mm qodor artiq ola bilir;

Hisslor daha çox ifadoli hərəkətl.ərdə toza­hiir edir. Insamn mımikasına (iiziin ifadoli horokotlorino), pantomi-mikasina (bodon iizvlorinin ifadoli horokotino), sosin intonasiya vo tembrino osason onun no kimi hisslor kcçirdiyini toyin etmok mümkündür.

Təsadüfı deyildir ki, böyiik sonotkarlar surotin daxili alomi ilo onun mimikası arasındakı miinasıbətə ciddi diqqot yetirir, bunu in­sanin daxili aləmini, hisslərini nümayiş etdiron miihiim vasito sa-yirlar. Mosolon, L. N. Tolstoy hissi vəziyyotdən asılı olaraq gözlə-rin ifadosinin 85, gülüşün iso 97 çalarının tosvirini vermişdir. Lco-

157 nardo da Vinçi göstərirdi ki, ağlamağın səbəbindən asılı olaraq in­sanin qaşlarının vo dodaqlannm ifadosi başqa euro doyişilir.

Qaşların, gözlərin vo dodaqlann miixtolif vəziyyətə düşməsi-nə osason insanin no kimi hisslor kecirdiyini daha asanliqla miioy­yon etmok olar (şəkil 27).

Qorxu, ağrı vo s. ilo olaqodar olan ifadoli horokotlor anadan-gəlmə olduğu halda, ali hisslorlo olaqodar olan ifadoli horokotlor tarixi inkişaf nəticəsində meydana çıxmışdır.

Hisslor insanin nitqindo do ifado olunur. Doğrudur, bəzən de-yirlor ki, mon öz hisslorimi ifado etmok üçün miivafiq söz tapa bil-mirom. Ancaq bu, insanin hoyat təcrübəsindən, başqa adamlann daxili alomini bilmosindon, dil zonginliyino malik olmasından çox asılıdır. Hissi nitqdo ifado etmoyi bacarmaq lazimdir. Hotta on do­rin hisslor belo miivafiq torzdo ifado edilməsə, heç kəsə çatmaz. Odur ki, nitqin ifadoliliyino fikir verilmolidir. Bunun üçün ifadolo-rin düzgün seçilməsi, hissləri doğuran şəraitin obrazlı tosviri, sözlərin xususi şəkildə tələffüzü, mimikanın, pantomimikanın nit­qin məzmununa, ahənginə uyğun gəlmosi do vacibdir. Buraya into-nasiya, danışıq sürəti, vurğunun yerində işlədilməsi, sözlər ara-sındakı fasilonin artıq-əskikliyi vo s. daxildir. Hisslorin nitqdo ifadosi üçün danışığın ifadoli hə-rəkətlərlə müşayiət edilmosi zə-ruridir. Çünki bəzon elo hisslor olur ki, onları, песо deyərlər, yal-nız çılpaq sözlorin kömoyilə ifa­do etmok çətin olur. Bu zaman insanin üzünün, gözünün ifadosi onun imdadına çatır. Yaxşı de-yiblor ki, hor şeyi sözlə ifado et­mok mümkün olsaydı, onda tos­viri incosonoto, musiqiyo ehtiyac qalmazdi.

İnsan hisslori tolobatla şortlənir, lakin bu, bozon bilava­sito olmur, aydin surotdo nozoro çarpmır. Mosolon, insan gözəl bir

158

mənzərəni əks etdirən incəsənət əsərinə baxır, onun gözəlliyinə lıeyran olur, bu zaman onda miixtolif hisslor omolo golir. Halbuki bu hisslorin baş qaldınnası elo insanin monovi təlobatı ilo bilavasi­to əlaqədardır. Buna goro do ictimai varliq olan insanda maddi, iiz-vi tolobatlarla (yemoyo, monzilo vo s. olan tolobatla) yanaşı, mo-novi tolobat da vardir. Bu tolobat həmişə insam bu vo ya digor fo­aliyyoto tohrik edir. Homin foaliyyotin insan tələbatını odoyib-ödəməməsindən asılı olaraq onda miixtolif hisslor omolo golir.

Demoli, insan tolobatinin inkişafı vo dəyişilməsi onun hisslori-n miihiim tosir göstərir. Hisslor do dəyişib, yeni mozmun kosb •ilir. Modoni tolobatlann inkişafı noinki insan hisslorinin mozmu-nuna, hom do onlann tozahiir xususiyyotlorino tosir göstərir.

İnsan hisslori iiciin onun keçmiş təcrübəsi, ictimai-siyasi hoyat terzi, adot etdiyi rəftar vo davranışı da miihiim rol oynayir. Forqli hoyat torzino, davranış vo roftara alışmış insanlarda eyni obyekto boslonon hisslorin mozmunu tamamilo başqa-başqa olur. Əgər biri öz xoşbəxtliyini başqasının bədbəxtliyi üzərində qurursa, bu huma­nist təbiətli adamlarda monfı hisslor doğurur, qəddar adamlar toro­findon iso adi hal kimi qavranılır.

Odur ki, hisslorin osas mozmununu insanin obyektiv gercokli-yin cisim vo hadisolorino boslodiyi subyektiv münasibət təşkil edir. i eni insan emosiyalannda ifado olunan münasibət homişə şəxsi, subyektiv xarakter daşıyır. Mosolon, yağışın yağması iki adama miixtolif cür tosir edor. Biri buna sevinər, şadlanar ki, mohsul bol olacaqdir; digori iso kodorlonor ki, ayaqqabısı vo ya paltan islanar, \arab olar. Demoli, eyni bir hadiso birinə xoş golir, başqasına iso bu da cismo vo ya hadisoyo boslonon subyektiv münasibətdən asılıdır.

insanda eyni bir hiss, mosolon, sevinc hissi miixtolif qiivvodo tozahur edo bilor. İnsan axtardığı bir cismi tapdıqda, yaxin dostunu .'uliikdo, on illərlə gönnədiyi qardaşına vo ya bacısına qovuşduq-da, ciddi bir elmi koşf etdikdə, böyük bir sonot əsəri yazdiqda se-.mir. Biitiin bu hallarda insan eyni bir hissi keçirir, sevinir, lakin homin sevincin mozmunu, davamlılığı, qiivvosi, ifado torzi eyni ol­mur.

Bozon do hisslor, песо deyərlər, insanin özündən asılı olmur, insan istoso belo, bir hissi əvvəlki soviyyodo eyni bir qiivvodo sax-luya bilmir. Molumdur ki, miioyyon bilik və vərdişlər unudulur. Miioyyon hisslor do sönüb gedir. Mosolon, əziz adamin itirilmosi

159 ilə əlaqədar olan dorin kədər, zaman keçdikcə zəifləyir. Biz unu-dulmuş biliyi təkrar vasitosilo hafızəmizdə canlandırmağa çalısdı-ğımız kimi, hisslorin sönməsinin qarşısını almağa da cəhd göstəre bilorik. lakin bu ciddi-cohd cox zaman heç bir notico vermir, insan homin hissi olduğu kimi mtihafizo edo bilmir.

insanda hisslor yaşın artması. göriiş dairəsinin genişlənmosi, hoyat təcrübəsinin zənginləşmosi ilo olaqodar olaraq da dəyişilir Mosolon, uşaq vaxtı qüwəli olan miixtolif hisslor aradan çıxr onun yerini yeni hisslor tutur.

İnsan hisslərinin başqa xiisusiyyoti do vardir. Əvvola hisslo do, biitiin psixi proseslor kimi, varlığı oks etdirir. Bu monada deyi-lir ki, hisslor, emosiyalar olmadan insanların həqiqət axtannasi ha­ll olmamış, yoxdur vo ola biimoz. Demoli. hisslor do varlığın inika-sıdır. Yoni onlann monboyi obyektiv alom, otraf varlıqdır. Lakin idrak proseslərində varlığın cisim vo hadisələri müxtolif şəkild oks etdirilirso, hisslor insanin homin dork etdiyi cisim vo hadisolo-ro boslodiyi miinasibotin ifadosidir.

ikinci torofdon, insan hisslori ictimai-tarixi xarakter daşıyır. Yoni insan hisslorinin osas monboyi ictimai hoyatdir, insanlar ara-sındakı qarşılıqlı miinasibotdir, comiyyot miqyasında mövcud olan birgəyaşayış qaydalarının gözlonməsidir. Bu monada insan hisslori heyvanlarda sadoco olaraq iizvi tolobatlann ödənilməsi ilo bağlı olan «hcyvani hisslordon» tamamilo forqlonir. Hotta insanin iizvi tolobatinin ödənilməsi ilo olaqodar olan sado hisslori belo (bunu emosiyalar da adlandırırlar) heyvanlann emosiyalanndan xeyli do-rocodo forqlonir.

Emosiya daha sado hissi hal olub, osason iizvi tolobatlann, mo­solon, yemoyo, tomiz havaya, suya vo s. olan ehtiyaclann ödonil-mosi ilo əlaqədardır. Bu cohotdon emosiya heyvanlarda da vardir. Çünki heyvanlarda da iizvi tobii tələbatın ödonilməsi ilo olaqodar olaraq miioyyon emosiyalar baş qaldınr. Hotta nisboton ali heyvan­larda qəmginlik, şadlıq (gülmək, ağlamaq) vo s. kimi emosiyalara tosadiif edilir. Bozon belo emosiyalar tokco iizvi təlobatın ödonil-mosi ilo olaqodar olmur. Heyvan öz balasını itirdikdo qomgin olur, ağlayır. Bu monada emosiya hom insanda, hom do hcyvanlarda var­dir. Əlbəttə, insanin iizvi tolobatinin ödənilib-ödonilmoməsi ilo olaqodar olan sado emosiyalar belo, heyvanda nozoro çarpan emo-siyalardan mahiyyot etibarilo tamamilo forqlonir. Çünki insan icti­mai varlıqdır. Hisslor iso osason insanin ali tolobatlan, miirokkob

160 ictimai miinasibotlori ilo bağlı olduğıına göro yalniz insana тех-susdur.

Molumdur ki, insan heyvandan yalnız ağlı. iradosi ilo deyil, ey­ni zamanda hissi ilo do forqlonir. K.Marksin tobirinco deyilso, in­san, yalniz təfokkürii ilo deyil, bolko biitiin hisslori ilo şeylər diin-yasında öziinün insanlığını tosdiq cdir. Buna görə do insanin iizvi toləbatın ödonilməsi ilo olaqodar olan nisboton sado hisslori belo, ictimai xarakter daşıyır. Odur ki, ictimai şəraitin dəyişilməsi ilo in-sanlarda bir sira yeni hisslor omolo golir, köhnoləri iso söniib gedir. Hotta ictimai varlığın doyişilməsilə insanin eyni cismo olan tniina-siboti do tamamilo dəyişir.

F. Engels insan hisslorinin tarixən doyişilmosini mohobbot his-sinin timsalinda aydin surotdo göstərmişdir: «Müasir cinsi mohob­bot sadoco cinsi meyldon, qodim insanlann erosundan olduqea forqlidir. Əvvəlon, bu mohobbot sevilən şəxsdo qaışılıqlı mohob­bot olmasını tolob edir; bu cohotdon qadın kişi ilo borabor voziy-yotdodir, halbuki antik eros üçün qadınm razılığı hcç do homişə to­lob olunmurdu. İkincisi, cinsi mohobbot о qodor şiddətli vo davam-li olur ki, kam almamaq vo hicran dordi hor iki tərəf üçün böyük, bolko do on böyük bodboxtlik kimi görünür; onlar bir-birino mox­sus olmaq üçün çox qorxulıı addım atirlar, hotta öz hoyatlannı toh-liikoyo sahrlar, bu iso qodim dövrdo yalniz or-arvad sodaqoti po-zulduğu hallarda olurdu. Nohayot, cinsi olaqoni pislomok vo ona haqq qazandirmaq iiciin yeni monovi meyar meydana çıxır: cmsi əlaqonin noinki yalniz nikahli vo ya nikahsız olduğunu soruşurlar, homçini bunu da soruşurlar ki, bu olaqo qarşılıqlı məhəbbətdən meydana gəlmişdir, ya уох».

Demoli, insanin varlığı ictimai mahiyyot kosb etdikco, hoyat tərzi, şiiur soviyyəsi dəyişildikcə, onun hisslori do doyişilir, yeni oxlaqi mozmun kosb edir. Belo hisslor iso heyvanlara yaddir.

Hisslor insanin foaliyyoti ilo iizvi surotdo bağlıdır. Əvvola, in­san hisslori miioyyon foaliyyot prosesindo töroyib coroyan edir. ikincisi, hisslor foaliyyotin miihiim motivi kimi insam bu vo ya di­gor foaliyyoto tohrik edo, yaxud fəaliyyətdən cokindiro bilor. Bu .əhətdon hisslor foal (stenik) vo qeyri-foal (astenik) ol-maqla iki qrupa aynhr.

/Stenik, yaxud foal hisslor/ orqanizmin hoyat foaliyyotini yiik-soldir, onun qiivvosini artinr, foaliyyoto tohrik edir.

Mosolon, sevinc hissi zamam kiçik qan damarları genişlonir.

bir sira üzvlər, xüsusən bcyin qanla daha yaxşı tomin olunur. Belə adam yorğunluq hiss etmir, miixtolif horokotlor cdir, scvincindon atılıb-düşür, çalıb-oynayır, giiliir vo s. Beynin qanla yaxşı tochiz olunmasi onun zehni vo fiziki omok qabiliyyotini do yuksoldir.

Astenik hisslor iso, oksino, orqanizmin hoyat foaliyyotini zoif-lədir, enerjisini azaldir. Mosolon, insan kodorlondikdo onun qan damarlan büzülür, sifəti ağarır, beyino qan az gedir, bodonin hora-rəti aşağı düşür, insan üşüyür, tənoffüs çətinləşir (elo bil adamı bo-ğurlar), horokotlor ağır və sönük olur, insan özünü ozgin hiss edir, onun zehni foaliyyoti zəifləyir vo s.

Ancaq, iimumiyyotlo hisslori «stenik» vo «astenik» deyo iki qrupa bölmək vo onlar arasinda qəti sodd çəkmək doğru deyildir. Çünki eyni bir hiss şəraitdən, adamın fordi xüsusiyyətindən asılı olaraq, gah stenik, gah da astenik olur. Mosolon, qorxu hissi birmin ol-qolunu bağlayır. Başqası iso homin hissin tosirilo hotta igidlik do göstorə bilir vo s.

insan bu vo ya digor cismo, hadisoyo ya musbot, ya da monfl miinasibot bosloyo bilor. Bu cohotdon insan hisslori həmişə bir-bi-rinin oksi olur. Bu, hisslorin qütbülüyü adlanır. Mosolon, giimrahhq - yorgunluq, scvinc - kodor, mohobbot - nif-rot vo s.

Hisslor insan hoyatinda miihiim rol oynayir. Belo ki, hisslor in­sanin psixi həyatını zənginləşdirir. Halbuki hisslori yoxsul olan adam iso osl yaradıcı soviyyosino yiiksolo bilmir. Çünki о, yaradı-cılığın biitiin scvinc vo iztirablanm duya bilmir. Belo adamlar hor hansi yiiksok moqsod uğrunda mübarizo aparmağa çətinlik çokor-lər. Əgər insan uğrunda miibarizə etdiyi şeyi dorindon sevmosə, onun çotinlik vo iztirablarına dözo bilmoz.

İnsanın keçirdiyi hisslor zəif vo qüvvətli do ola bilər. Adotən hissin qüvvosi onu törodən obycktin insan iiçiin no kimi ohomiyyo­to malik olmasi ilo toyin edilir. «Çox sevindim», «bir о qodor do kədərlonmədim», «çox kədərləndim» və s. ifadələr hissin no doro-codo qiivvotli vo ya zoif olmasını göstorir. Hissin qüvvəsi hazırkı anda hisslorin insam no dərocədo biiriimosi, onun horokot vo dav-ranışında, mimikasinda aydin surotdo ifado olunmasi ilo toyin edi­lir. Mosolon, həddən artıq şadlıq, kodor qiivvotli hissdir.

Hisslorinin dorinliyi iso, birinci növbədə, onlann insan iiciin ohomiyyoti ilo miioyyon olunur. Hor hansi bir obyekto dorin hiss (mosolon, mohobbot) boslondikdo homin obyektin itirilmosi insana

162 cox ciddi surotdo tosir edir, onun ohvah uzun zaman pozulur. Do­rin hisslor uzun miiddot davam edir, insanin roftanna vo davranışı-na tosir göstərir.