Dr. Recep Albayrak Türklerin İranı

tAbisTan/ tabisTanî: Yaz/ Yayla, yaylak.

Tahran: Kentin eski unvanı “Darül-Hilâfe”dir. (Kacar dönemi)

tahta kapu/ tahtakapu: Türkçe bir ıstılah olup, aşiretlerin köy ve şehirlere yerleşmesini/ yerleştirilmesini ifade etmektedir. İran’da aşiretlerin iskânı konusunda yürütülen devlet politikasına “SiYaset-i Tahta Kapu/ Tahta Kapı Politikası” adı verilmektedir. Aşiretlerin çadırlardan çıkartılıp, köy ve şehirlerde tahta kapılı evlere iskânı kastedilmektedir. Caferoğlu dâhil, Türkiye’de yayınlanmış bazı kitaplarda, bu ıstılah anlaşılamadığı için, “Tahtakapu” kelimesi aşiret adı gibi algılanmış ve kayıtlara bu yanlış haliyle, yani “Tahta-Kapu aşireti” şekliyle geçmiştir. Türk Aleminde “Tahta-Kapu” isimli bir tayfa veya cemaat adı ne duyulmuş, ne de görülmüştür.

İran’da, il/ ulus yapılanmasının yanı sıra, askerî ve idari terminolojisinin büyük bölümü Türkçe’den geçmiştir. Tarih, coğrafya, Etnoloji, antropoloji vb. hususların konu edildiği kitapların anlaşılabilmesi için bu sözcüklerin karşılıklarının bilinmesi gerekmektedir. Türkçe’den geçmiş olan kelimelerin büyük bölümü sözlüklerde bulunmamaktadır.

Taht-ı Tavus: Nadir Şah Afşar’ın Hindistan seferinden getirdiği elmas, yakut, zümrüt gibi kıymetli taşların hakkedildiği tahttır. Sekiz ayaklı olan taht üzerinde tavus heykeli olduğu için bu adla anılmıştır. Bu taht, Şah Cihan zamanında yapılmıştır. Ağa Muhammed Han Kacar’ın taht üzerindeki kıymetli taşları çıkartıp sattığı rivayet edilir.

Günümüzdeki Taht-ı Tavus adıyla anılan taht, Feth-Ali Şah Kacar’ın fermanı ile Isfahan valisinin nezaretinde yapıldığı ifade edilmektedir. Bu tahtın üzerinde altın ve elmastan yapılma güneş bulunduğu için bir ara “Taht-ı Hurşîd” adıyla anılmıştır. Ancak Feth-Ali Şah, yeni evliliğini “Tavus Tac’üd-Dövle” ile yapınca, bu tahta “Taht-ı Tavus” adını vermiştir. Bazı araştırmacılar, bu tahtın Nadir Şah tarafından ganimet olarak Hindistan’dan getirilen ünlü Tavus kuşlu taht olduğunu iddia etse de, üzerinde 1798-1834 yılları arasında yaşayan Fath-Ali Şah dönemine ait olduğunu gösteren izler vardır. Tahtın üzerindeki yazılar, altın zemin üzerine mavi mine ile işlenmiştir. Bu tahtın gerçekte Taht-ı Tavus olduğu, Fath-Ali Şah zamanında restorasyon gördüğü konusuna ise, kimse karşı çıkmamaktadır. Taht 1881 yılında Gülistan Sarayı’nda teşhir edilmiştir. 1927 yılından itibaren Bank-ı Millî’nin Mücevherler Müzesi’nde sergilenmektedir. Muhammed Rıza Şah, tac giyme töreninde bu tahtı kullanmıştır.

Topkapı Sarayı’nda, yanlış olarak “Şah İsmail’in Tahtı” olarak takdim edilen bir taht vardır. Bunu Nadir Şah Afşar’ın, Osmanlı Padişahı I.Mahmut’a Hindistan seferinden zaferle dönüşünün anısı olarak gönderdiğini kaydetmekte yarar vardır.