Dr. Recep Albayrak Türklerin İranı



Yüklə 8,05 Mb.
səhifə141/411
tarix01.01.2022
ölçüsü8,05 Mb.
#105928
1   ...   137   138   139   140   141   142   143   144   ...   411
40.Merkezî Bölge Valiliği

استان مركزى

Merkezi: Erak اراك

Merkezî Bölge Valiliği, tarihi Azerbaycan ülkesinin bir parçasıdır. Hemedan, Kum, Tahran ve Elburz bölge valilikleri ile birlikte Cibal Azerbaycan topraklarına dâhildir. Cibal Azerbaycan’a, Azerbaycan Irakı (Irak-ı Azerbaycan) veya (Irak-ı Acem/ Acem Irakı) da denmektedir. Merkezî Bölge Valiliği’nin doğusunda Tahran, Kum ve Isfahan, batısında Hemedan ve Loristan, Kuzeyinde Kazvin, Elburz ve Tahran, güneyinde Isfahan ve Loristan bölge valilikleri bulunmaktadır.


Oruhlu Tayfası
Oruhlu Aşireti Tire ve Cemaatleri: -Kelvend, -Ağıl, -Musullu, -Sulduz, -Kasımlu, -Hüseyin-hanlu

Yaylak ve kışlakları, Save’nin doğusundaki Demiryolu 6.İstasyonu civarı, Kum/ Qum Gölü kenarı ve Save’in güneyindeki Karasu nehri sahilidir.


İnanlu Tayfası

İnanlu Aşireti Tire ve Cemaatleri:

Bu aşiret, Neygicik ve Gökler olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Tire ve cemaatleri: -Rahatlu, -Şuluklu, -Karacalu, -Kongurlu, -Aksaçlu, -Şahverenlu, -Çarhılu (Çarıhlu) چارخى لو

İnanlu aşiretinin yaylakları Sekizabad, Save, Zerend ve Hamse çevresidir. Kışlakları Şehriyar ve İştihâ-rûd’tur. Nüfusu Ş. 1311/ 1932 yılında 10 bin aile idi. (İrec Afşar, Îlhâ, Çâdurnişînan…, 2.cilt, s.1114-1115; Mecmua-i Suhanrânîhâ-yı Duvvumîn Konre-i Tahkîkât-ı İrani, 2.cilt, s.133-138; Coğrafya-yı Keyhan 2.cilt, s.112)

*


Merkezî Bölge Valiliği’nde Yaşayan Azınlıklar (Şemsi / Miladî)


Azınlıklar

1335/ 1958

1345/ 1966

1355/ 1976


Zerdüştler

4.992

10.029

13.652

Hıristiyanlar

68.810

100.693

121.982

Yahudiler

35.942

41.717

44.554

(Lina Malkomyan, BerreSi Cem’iyetşiNaSi Egalliyethâ-yı mezhebi der-İran)
Dr.Ali Kemalî
Ai Kemalî, Ş. 1323/ 1944 yılı Mart ayında Save kenti, Harekân/ Haregân nahiyesi Bend-Emir köyünde dünyaya geldi. İlk tahsilini köyde eski usulle idare edilen medresede gördü. Bu medresede, dini bilgilerin yanı sıra Gülistan, Kelile ve Dimne gibi Şark klâsiklerini de okudu. On yaşında okulu bitirdi. Eğitimine devam etmek için Tahran’a dayısının yanına gitti. Beşinci sınıfı yeni usulle dayısının yanında okudu. Save’ye dönerek altıncı sınıfa devam etti. Orta tahsilinin bir bölümünü Save’de okuduktan sonra tekrar Tahran’a gitti ve orada tamamladı.

Ş.1341-1345/ 1962-1966 yıllarında Tahran Üniversitesi Hukuk Fakültesini bitirmiş, Askerliği döneminde Harp Okulu hukuk derslerine girmiştir. Ş. 1349/ 1970 yılında lisansüstü eğitimini tamamalayarak avukatlığa başlamıştır.

Duygu yüklü bir ruhsal yapıya sahip olan Kemalî, soyal ve kültürel alanda unutulmaz eser ve hizmetlere imza atmıştır.

Ermenistan’ın, “Büyük Ermenistan” ideali doğrultusunda Karabağ’daki Azerbaycan Türkleri’ne uyguladığı katliam ve bunun sonucu meydana gelen kaça-kaç sırasında, Gızıl-Aypara/ Kızılay Cemiyeti aracılığı ile yardım kampanyasını organize etmiş ve Azerbaycan’a intikalini sağlamıştır.

Avukatlığın yanı sıra, yoğun edebi çalışmalarda bulunmuş, insanüstü gayretle Türk kültürüne unutulmaz hizmetler vermiş ve eserler ortaya koymuştur. Türkçe, Farsça, Arapça ve İngilizce bilen Kemalî, “Télim Han ﭠﺋﻠﻡ خان / Teylim Han”ın şiirlerini Türk Alemine tanıtmıştır. Hemedan, Kum, Halacistan, Erak, Melayir ve diğer bölgeleri köy köy, oba oba, oymak oymak dolaşarak Kaşkayı illerine kadar ulaşmıştır. Isfahan’da yaşayan Türk illerini bir bir dolaşmıştır. Kirman Bölge Valiliği’nde yaşayan Afşar tayfalarını bulmuştur. Isfahan çevresindeki Türk dilli toplulukları ziyaret ederek, Türkçe edebi ve kültürel şifahî/ sözlü materyalleri toplayıp yazıya geçirmiştir. Bu derlemeler, bir iki yıl değil, otuz yıldan fazla sürmüştür. Télim Han’ın yanı sıra, kaybolma aşamasındaki onlarca Türk şairini ve ve folklor eserlerini kayda geçirmiştir. Kemalî, Türk kültürüne unutulmaz, hazine değerinde eserler kazandırmıştır. Derlemelerinin büyük bölümü Orta İran Türklüğü ve Kaşkayı illeri ile ilgilidir. Gezdiği Türk şehir, kasaba, köy, oba ve oymakları hakkında derlediği bilgilerin kitaplaşması hâlinde büyük değer ifade edecek, bilinmeyen Türk yurtları üzerindeki sisli perde ortadan kalkacaktır. Kemalî, İran ikliminde Türk dilini tekrar ayağa kaldıran unutulmaz şahsiyetlerden biri olarak tarihe geçmiştir. Orta İran’daki Türk yurtları üzerindeki bilinmezliği ortadan kaldıran değerli bir kişiliktir. Türk Aleminin son dönemde yetiştirdiği ender saha araştırmacılarından biridir.

Ali Kemalî zahmetli, çileli, ancak Türk kültürü açısından çok verimli bir yaşam sürdü. 11 Mordâd 1375/ 01 Ağustos 1996’da Türk edebiyat tarihinde silinmez izler bırakarak 52 yaşında erkenden hayata gözlerini yumdu. Beheşt-i Zehra Mezarlığı’nda 32 numaralı parsele defnedildi.

KemAli, önce Télim Han’ın eserlerini toplamayı amaç edinmişse de; Türkmen Mahmut, Hasta Kasım, Aşık Rezeali رضهعلى ve diğer eserleri de ele geçirmiştir. Bununla birlikte, faaliyet sahasını daha da genişletmiştir. Büyük bölümü kaybolma riski altında olan eserleri toplamaya başladı. Bu eserlerin sayısı 110’a ulaştı. Onların bir bölümü eksik ve derlemeye devam edilmeye muhtaçtır. Eksikliklerin giderilmesinden sonra kitaplaştırılıp ilim Alemine sunulacaktır.

Save, Hemedan, Kazvin, Esedabad, Melayir, Takistan, Buin-Zehra, Şehriyar, Érak, Kum, Tefriş, Feriden ve Kaşkayı Türkleri’nin Tuharganlı Abbas rivayetlerini tespit etmiştir. Buralarda “Tufarganlı Abbas” da denmektedir. Duhargan, Tuharhan ve Dehharganlı Abbas versiyonları da kullanılmaktadır. Farsça’da, “Dehhargan” olarak yazılıp okunmaktadır.

Derlenip toparlanan eserlerin 40’ı sözlü halk edebiyatına aittir. Bunların içerisinde “Atalar Sözleri”, “Tapmacalar”, “Yırlar/ Bayatılar” ve “Sülçekler/ Nağıllar” mecmuaları vardır. Atasözleri, bayatılar, bulmacalar ve masalların bazısı Azerbaycan’da mevcut örneklere benzer ve ortak olsa da, birçoğu farklıdır.

Diğer yandan 30’dan fazla âşık destanının bir bölümü, özellikle Orta İran Türkleri’ne aittir. Bazıları ad ve unvan yönünden Azerbaycan, Türkmen ve Türk toplulukları aşık destanlarına benzerlik arzeder. Tema bakımından da ruh benzerliği bulunmaktadır. Ali Kemalî sayesinde Orta İran Türkleri şifahi edebiyat varyantları, sözlü halk edebiyatının farklı bir kolu olarak ortaya çıkmış, kültür tarihindeki yerini sağlamlaştırmıştır.

Aşık destanlarının iki küçük derlemesini merhum Ali Kemalî bizzat düzenlemiştir. 19’unu, son döneminde Dr. Hüseyin MuhammedHani/ Güneyli, kasetler ve muhtelif el yazmalarından istifadeyle düzenledikten sonra, Kemalî Bey’in sekreteri bayan Habibe Mehdipenah tape etmiştir. Kalan dokümanların bir bölümü düzenlemeye muhtaçtır. Diğerleri Na-tamam ve eksiktir.

Âşık destanlarını toplamada, “Melayirli Aşıq Abbas”, “Aşık Ekber” ve diğer âşıklar ile yakın geçmişte vefat eden “Afşar” adlı bir şair ve adı bilinmeyen diğer şahıslarla birlikte çalışmıştır.

KemAli’nin düşüncesi, her destanın önsözünde destanı anlatan, yazan, düzenleyen ve diğer çalışanlar hakkında bilgi verip, kadir ve kıymetlerini bilim Alemine sunmaktı.

Ali KêMali ve çalışmaları hakkında, Dr. Hüseyin MuhammedHani/ Güneyli tarafından Ş. 1375/ 1996 yılında Türkiye’de gerçekleştirilen “Türk Dünyası Kongresi”nde sunulan “Ali Kemalî’nin Hayat ve Yaratıcılı” başlığı ile sunulan metinden bilgi edilEbilir. (http://merkezi.az.blogspot.com, Lâtin alfabesinden Arap-Fars alfabesine aktaran: Hüseyin Karakanlı, 10 Mayıs 2009 ﭠﺋﻠﻡ خان حكيم ; Ali Kemalî, “Tuharganlı Abbas, Orta İran Türkleri’nin Rivayeti, Varlıq, Mordâd ve ŞehRiver 1363/1984, s.84-85)





Ali KêMali’nin Derlemelerinden Bazıları


Şah İsmail

Mahmud ile Nigar

Aşıq Garib-Şahsenem

Abbas-Gülgez

Kelbi-Gülizar

Ma’sum-Efruz

Han Asker-MahBub

Hemrah-Servinaz(Sanaz)

Tahàr Mirza-Zöhre

Muhammed-PeRi

Aslı-Kerem

Behram-Gülendam

Seydî-PeRi

Sayad-Sâdâd

Ferhad-GülŞad

Elvir

Gurbânî-PeRi

Necef-MahceMal

Varaga(Verege)-Gülşen

Vanlı Göyçek

Hasret

Esad Nizam

Velioğlu

Selim-Şemsi

Siyâmek-Susen

Şirin-Birçek

Behmen-Küçik

Leylî-Mecnun

Heyf Sene Memmed Hasan Han

Hüsrov-Sanem

Fağfur Beg

Esed Beg

Köroğlu

Garaçay

Tapmacalar

Atalar Sözleri

Yırlar(Bayatılar)

Sülçekler(Nağıllar)

Gergerli Memmed

Türkmen Mahmut

Ekber Han RezZagî

Mîrza Memmedeli

Meddah


DâveRi

Deregezinli Molla Ahmed

Ağdaşlı Mehdi Refii

Sengekli Aşıq Rezeali

Seyyid Ahmed TefRişî “Kevser”

Fânî

Bend-Emirli Şeyh

Memmed Hasan



Abbasali Yakînî

Ağdaşlı Müznib

Garagânlı/Karakânlı Geybali

Me’zun Kaşkayılı/ Kaşkai

Baydaroğlu

Kaşkayılı Yusuf Hüsrov

Almas

Ándelîb

Hâkî

Saveli Zakir

Riza ريضا

Kudsi Halac

Ali Reza

Ali Ekber Kudsi

Behîm

Saveli ŞehAb

PeNahî

Sânıî

Gulam Hüseyin Hüryânî هريانى

Ferhunde

Muhlis

ÂSi

Âsim

Nobranlı Zelîl

Semender

Muhsin Memmed Hüseyni

Muhammed-Muhsin

Muhammedî



Şeydâ

Guzveynli Fakîr قزوينلى

Hasan

Mehdi Han Kurdabadî

Necefî (Ağdaşlı)

Türkmen Fettah

Mîrza Memmed Hoşnüvis(t)

Mahmud BagıRi

Kâzım

Ağdaşlı NecCar

İsmeli Türk ايسمهلى ترك

Afşar

Hüseyin Türkî

İftihâRiyân

Gargabadlı Şevkî

Şeyh Mehdi Muntazır

MîrZa Nusretullah Edîb

SâLar Nasir

Hasta Kasım

SehAbüs-Saadet سهاب السعادت

Ta’ziye-hanlık تعزيه خوانليق

Bıçakçı Éli/ Bıçakçı İli

Türkhâ ve Seferhâ

Save ve TevAbı’

Gülçîn

Dağınak Türklerin Asar ve NiŞaneleri

Dr. Ali Kemalî’nin Mezar Taşı


Türk dilinin büyük hadimi Halac Türkü Av.Dr.Ali Kemalî, 11 Mordâd 1375/ 01 Ağustos 1996 tarihinde Tahran’da kalp rahatsızlığından vefat etmiş, Beheşt-i Zehra kabristanında 32. parsele defnedilmiştir. Mezar taşında şöyle yazmaktadır:

“Şair ve muhakkik, Birinci Dereceli Adliye Vekili Ali Kemalî, rehmetlik Ekber Kemalî’nin büyük oğlunun son evi


Ölmeyen Tanrı’dır
Men élin derdlerin bir be-bir duydum

Élinen ağladım, élinen güldüm

Çalışdım ki, yapam ana dilimi

Men, élin derdiynen saraldım soldum

Tapdım Télim Han’ın hazinesini

Bununla Şad oldu bu hazin gönlüm

YetirEbilmedim onu halqıma

Goymayın saralsın solsun bu gülüm

Çoh nisgiller galdı bu üregimde

Hamısından artıq Télimdir dilim

Yazın baş daşıma bu mısraı siz

KeMalin ebedî yaşadar Télim


Doğum: 11.01.1323

Ölüm : 11.05.1375”




Yüklə 8,05 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   137   138   139   140   141   142   143   144   ...   411




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©muhaz.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin