Dr. Recep Albayrak Türklerin İranı

16.Gülistan Bölge Valiliği

استان گلستان

Merkezi: Gürgân گرگان
İran’da Türkmenler, yoğun olarak İran’ın kuzeydoğusundaki Gülistan Bölge Valiliği’nde oturmaktadır. Bölge valiliği, Ş. 1383/ 2004 yılında gerçekleştirilen mülki taksimat sonucu kurulmuştur. Gülistan Bölge Valiliği toprakları, daha önce Mazenderan Bölge Valiliği sınırları içerisindeydi. Hazar denizi kıyısında ve Türkmenistan ile sınırdaş olan Gülistan’ın kurulma çalışmaları, Ş. 1379/ 1997 yılında Muhammed Hatemi’nin cumhurbaşkanlığı döneminde başlamış, 2004 yılında sonuçlanmıştır. Türkmen bölge valiliğinin adı, daha önce “Gürgân Bölge Valiliği” olarak düşünülmüş, “Gülistan Bölge Valiliği” adında karar kılınmıştır.

Gülistan Bölge Valiliği’nin doğusunda Kuzey Horasan BV, batısında Hazar denizi ve Mazenderan BV, kuzeyinde Türkmenistan Cumhuriyeti, güneyinde ise Simnan BV yer almaktadır. (Mansur Ak, Teşkîl-i Otsân-ı Gülistan Nevîdî…, FasılName-i Yaprak, Sayı:1, s.88; Saîd Bahtiyari, Atlas-ı GîTaşiNaSi Ostanhâ-yı İran, s.25)

Ramiyan

Ramiyan, Mazenderan Bölge Valiliği’nin kadim şehirlerinden biridir. Halen yeni oluşturulan Gülistan Bölge Valiliği merkezi Künbed-i Kavus’a bağlı şehirlerdendir. Ramiyan, dağ eteğinde kurulmuştur. Havası güzel, suyu boldur. Halkın geçim kaynağı olan ipekçilik ve ipek dokumaları revaçtadır. İpekçilik, bölge Türklerinin geleneklerinde, sözlü ve yazılı edebiyatında geniş ye bulmuştur. İpekçilik, Türkmenistan’da da yaygındır. Boldumsaz ipekleri oldukça tanınmıştır. Türkmenistan pazarlarında, yerli ipek dokumaların satıldığı özel bölümler vardır.

Ramiyan Türkleri’nin evlenme geleneği konusunda, yazar Ali Yazırlu ve üniversite öğrencileri tarafından araştırma ve derlemeler yapılmaktadır. Türkmen kültürel yapısına katkı amacıyla yapılan bu araştırmalardan Mehran Bahari’nin bir düzenlemesi şöyledir:

Ramiyanlı Türkmen delikanlısı kız beğendiğinde, konuyu ailesine açar. Oğlanın ailesi, kız evine giderek, kızlarına talip olduklarını bildirir. Kız evi de onaylarsa, “gəl-get/ belə-burun böyle buyurun بله برون” merasimi düzenlenir. Bir akşam, aksakal denen ileri gelen zevatla birlikte kız evine gidilir. Buna “qənd sındırma” adı verilir. Taraflar karşılıklı olarak şartlarını dile getirir. Daha sonra oğlan evinden bir kişi kelle-şeker kəlləqənd (bu şekek koni şeklindedir ve en küçüğü takriben üç kg kadardır ve çok serttir) kırarak, misafirlere dağıtır. Ağırlık/ şirbəha başlık parası miktarı belirlenir. İpek mendil içerisine konulan para kızın babasına takdim edilir. Kızın ailesi geleneğe uygun olarak bu paranın bir miktarını alır, kalanı iade eder. Buna “Kesenin dibi/ Kisə-tiyə كيسه تيه / kisə-təki/ tih-kisə” adı verilir.

Aşiret erkeklerinin yürüttüğü bu teşrifattan sonraki işleri hanımlar yürütür. “Kişmiş yemə” merasimini oğlan evinin ailesi düzenler. Gelinkız için elbise ve gerekli eşyaları satın alır. Büyük bir sini üzerine ipek kumaşlar ve diğer hediyeler konularak, damat adayı ile birlikte gelinkız görmeye gidilir. Nişan takılır. Düğüne kadar geçen süre içerisinde Ramazan ve Nevruz bayramlarında kız evine hediyeler gönderilir. Kurban’da ise, hediye koç gönderilir. Düğün günü genellikle bayramlardan sonraya alınır. Üç gün devam eder.

Birinci gün akraba ve davetliler kız veya oğlan evine giderler. Gece kına yakma merasimi düzenlenir. Kına yakıldıktan sonra eğlence safhasına geçilir. İkinci gün misafirlere akşam yemeği şöleni tertip edilir. Üçüncü gün misafirler öğle yemeğine davet edilir. Yemekten sonra düğün sahiplerine yardım amacıyla ortaya konulan siniye para bırakılır.

Damat, yemekten sonra arkadaşları tarafından hamama götürülür. Hamamdan çıkınca damatlığı giydirilir. Kızın babası, bahtının açık olması için kızının belindeki kuşağa ipek mendil içerisine sarılmış ekmek ve peynir çıkını bağlar.

Damat, gelin eve geldikten sonra nar, elma gibi meyvelerin yanı sıra, çeşitli renklere boyanmış yumurtaları geline eşlik eden yengelere dağıtır. Gençler, meyve ve renkli yumurtaları almak için birbirleri ile yarış eder. Damadın anası, gelinin başına pirinç ve şeker saçar. Bu gelin kızın eve bereket getirdiğinin sembolüdür.

Ertesi sabah hem kız evi, hem de oğlan evinin akrabaları çeşitli hediyelerle gelirler. Bu merasime “Gelin görme “ denir.

Kına gecesi, karşılıklı söylenen deyişlere örnekler:

Gəlin xınaña qurban

Qəd balıñqa qurban (Boyuna posuna kurban)

Xalına qurvanəm mən

Həft rəng yüpək mingzədim (Yedi renk ipek bezedim)

Telləriñ qurvanəm mən
Əllərə xınalıde

Gözləri sürməlide

Bə qız kiming qızıde

Bə qız Türk’ün qızıde

Xalına qurvanəm mən

...

Kına yakma sırasında, damat ve gelinkızın etrafında halka yapılarak, şu deyiş okunur:
Bi(r) köynək va, dizinnən

Damad, xınaña qurban

Sürməsə yitməz gözünnən (Sürmesi yitmez gözünden)

Damad, xınaña qurban

Alladıb öpəm üzünnən

Damad, xınaña qurban

Qəd balıñqa qurban

Avçe gözlər, maral gəlde (Avcı gözler, maral geldi)

Bir köynək ba əbrişəm

Damad, xınaña qurban

Dodağına dəyde dişim

Damad, xınaña qurban

Nə cür olar meniñq işim

Damad xınaña qurban

Qəd balıñqa qurban

Avçe gözlər, maral gəlde

(http/mazandaran-turk.blogspot.com, Mehran Bahari, 17 Kasım 2005)
Ramiyan Kızılbaş Türkleri
Gülistan Bölge Valiliği şehirlerinden Ramiyan Kızılbaşları, ilk defa bir şenlik düzenledi. Kızılbaşların temsilcisi Ramazan Yazırlu, bunun İran genelinde birbirinden habersiz yaşayan Kızılbaşların tanışmasına vesile olacağını belirtti. (http/mazandaran-turk.blogspot.com, Mehran BahaRi, 01 Kasım 2005)

Ramiyan kentinde Geraylı iline mensup Türkler de oturmaktadır. (09 Haziran 2005) Bkz.→ Türkmenler