Dr. Recep Albayrak Türklerin İranı
Yüklə 9,25 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2. Arasbaran Havzası ve Karadağ İlleri
Afşar Nahiyesi Afşar nahiyesi, Zencan Bölge Valiliği’nin Hüdabende ilçesine bağlıdır. Nüfusu 3.298’dir. Bölgedeki Afşarların mescidlerinde ezan “Allah böyükdür, Allah böyükdür” şeklinde Türkçe okunmaktadır. Zencan’ın batısında Afşar oymaklarından Areşluların adını taşıyan “Hacı-Areşlu” isimli bir yerleşim birimi bulunmaktadır. Afşarlar hakkında bkz.→ Batı Azerbaycan Bölge Valiliği/ Urumiye Afşarları; Hamse İlleri/ İnallu İli, Hamse İli içerisindeki Afşarlar; Hemedan BV/ Afşarlar; Horasan BV/ Afşar İli; Huzistan BV/ Huzistan Afşarları; Sistan ve Beluçistan BV/ Sistan Afşarları; Kirman BV/ Kirman Afşarları 2. Arasbaran Havzası ve Karadağ İlleri حوضهٔ ارسباران Arasbaran Bölgesi Arasbaran, Azerbaycan’ın önemli mıntıklarından biridir. Kendine mahsus doğası, iklimi, ekonomisi, insan yapısı, il ve aşiretleri, kültürü, dini gelenek ve görenekleri ile özel bir yere sahiptir. Arasbaran; doğuda Mişginşehr, batıda Merend, kuzeyde Aras nehri, dolayısıyla Azerbaycan sınırı, güneyde Tebriz/ Heris nahiyesi ile sınırlıdır. Arasbaran veya Karadağ, Azerbaycan’ın Hindistan’ıdır. Diğer bir ifadeyle Aras sahili, yazları sıcak, kışları ılıman bir iklime sahiptir. Dağlık kesimlerinde, hava kışları çok sert ve yoğun karlı, yazları mutedildir. Kuzey ve kuzeydoğu Arasbaran, Hazar’ın yağmur bulutu taşıyan rüzgârlarına açıktır. Yeterli yağmurla beslendiğinden dere yatakları, dağ etekleri ve dağlar orman ve otlak bakımından zengindir. Karadağ bölgesi, Arasbaran’dadır. Arasbaran’a Talış da denir. Bölgede Aras’a dökülen Eherçay, Karasu, Duzal, Keleyber, Selin, Elgana Kecrud, Kuruçay, Serend Melikçay gibi derin ve bol sulu çaylar vardır. Azerbaycanlıların manevi merkezi Babek Kalesi/ Kale-i Cumhur da buradadır. “Yağmurlu Aras” anlamını taşıyan Arasbaran, bitki ve ağaç örtüsü bakımından çeşitliliğe sahiptir. Kuzeydoğu ve güneyi pelit, memrez ve ulas da denen gürgen, ceviz, yabani nar, kiraz, armut ve kızılcık ağacı bakımından zengindir. Bölgede çok geniş yabani nar ormanları bulunmaktadır. Narı çok seven ayılar, gübreleriyle nar ağaçlarının çoğalmasınına katkı sağlamaktadır. Kuzeybatısı, seyrek ve az ağaçlıktır. Azerbaycan’ın yükseklikleri çok berketlidir. Deşt-i Muğan/ Mugan Çayırlığı, Karadağ il ve aşiretlerin yayalağıdır. Arasbaran illeri, daha çok dağlık ve ormanlık bölgelerde yaşamaktadır. Onlardan bir grup Mugan Çayırlığı/ Mugan Düzlüğü batısındaki Tebriz’e bağlı Eher (Arasbaran/ Karacadağ) kenti civarındaki Arasbaran havzasında oturur. (Behruz Hamaçî, s.185-186)
Hamdullah Mustovfi, kent hakkında; “Küçük bir şehir olan Eher’in havası serttir. Suyu, Eşkenber dağlarından gelmektedir. Kaynak suları, dağdan kehrizlerle taşınmıştır. Tarımla meşguldürler. Bir miktar meyve da yetişir. Halkı Şafii mezhebine mensuptur. Divan hukuku, damga sistemi olup, hasılı onbin dinardır. (Nühzetül GuLub, s.83) Yakut Hamavi, Hicri 220/ 835 yılında Araplarla Azerbaycanlılar arasında cereyan eden savaşta yapılan ittifaktan bahsederek, Eherlilerin savaşta gösterdikleri fedakârlıktan övgü ile bahsetmiştir. H/K. III/ IX. yüzyılın evvellerinde, Babek-i Hürremdin’in Araplarla yirmi yıl sürdürdüğü savaşlar burada cereyan etmiştir. Babek-i Hürremdin, Azerbaycan Türkleri’nin hürriyet sembolüdür. Kacar hanedanı döneminde, Ruslarla yapılan savaşta Abbas Mirza’nın komuta merkezi buradaydı. Eher kentinin Ş. 1355/ 1976 yılı sayımına göre nüfusu 296.997 olup, bunun 32.098’i şehir merkezinde, 264.899’u ise köylerde yaşamaktadır. Toplam nüfusun 152.588’i erkek, 144.409’u kadındır. Eher’in 1360/ 1981 tarihindeki nüfusu 305.193’tür. 2006 yılındaki kent merkezi nüfusu 85.782’dir. Kentin sınırda bulunması nedeniyle siyasi ve askerî önemi vardır. Daha önce Verzégân ve Keleyber nahiyeleri Eher’e bağlıydı. Bunlar ilçe merkezi olunca Eher’in nüfusunda düşüş meydana gelmiştir. (Coğrafya-yı Ostan-ı Azerbaycan-ı Şarki, s.20; SerşuMari-yi UMumî Nüfus ve Mesken 1355/ 1976 Küllü Kişver, s.53) Adı ve Tarihi Arasbaran illerinin yaşam sahası, Arasbaran ve Karadağ mıntıkasıdır. Bu tayfaların “Arasbaran Aşiretleri” adını alması, yaşam sürdükleri Doğu Azerbaycan bölgesi sınırları içerisinde yer alan ve Aras nehri güneyindeki Arasbaran mıntıkasından kaynaklanmıştır. Bu bölgede yaşayan Türk uluslarına “Arasbaran İlleri” denir. Arasbaran havzası illeri ve Şahsevenler hakkında, “Şahsevenler” bölümünde de bilgi verilmiştir. Her iki il/ ulusun tarihi geçmişi de, soyu da müşterektir. Arasbaran uluslarını Şahseven illeri içerisinde mütalaa etmek yanlış değildir. Şahseven aşiretleri, Arasbaran’da her sene beş altı gün süren yayla şenlikleri düzenlemektedir. Şenliklere Şahseven ve diğer illerin katılım oranı oldukça yüksektir. İran Türkleri konusunda çalışmaları bulunan Caferoğlu, Karadağ Türk illeri konusunda kaynaklarda herhangi bir bilgiye rastlamadığını ve bunun büyük bir eksiklik olduğunu vurgulmaktadır. Halbuki kitap ve makalelerinde, Karadağ Türk illeri hakkında bilgi vermektedir. Karadağ adı geçmediği için bu il ve aşiretlerin sadece Arasbaran’a ait olduğunu zannetmiş olmalı. Bu illerin Arasbaran ulusları arasında gösterilmesi de yanlış değildir.
İlin Ş. 1353/ 1974 yılı tahmini nüfusu yaklaşık 6.687 ailedir. Aşiret İşleri Teşkilatı’nın (Sazman-ı Umur-u Aşayir) Ş. 1360/ 1981 yılı verilerine göre, Arasbaran aşiretlerinin nüfusu 11.724 aile ve 70.349 kişidir. Görüldüğü üzere, her aile altı kişi olarak kabul edilmiştir. (Mecmua-i Ittılaât ve Âmar-ı Îlât ve Tavâyif-i Aşayiri İran, s.5) Yaylak-Kışlak
Arasbaran tayfalarından bir bölümü, kışlamak ve otlaklardan yararlanmak amacıyla bazı yazlar Eher, Tebriz, Binab ve Acebşir etrafına, Merend’in batı ve kuzey sınırlarına göç ederler. Kışı geçirmek için köylerde ev kiralarlar. Arasbaran illerinin büyük bölümü, Rıza Şah zamanında yürütülen “Tahta kapu” politikası doğrultusunda iskâna tabi tutulmuştur. Tarla, bahçe satın alarak, hayvancılık ve tarım üretimiyle meşgul olmaya başladılar. Onlardan az sayıda bir grup, sahip oldukları hayvan sürüleri ile yaylak ve kışlak arasında göçe devam etmektedir.
-ÇelEbiyanlu, -Karaçorlu, -Muhammedhanlu, -Hüseyinkulu, -Hacı Alilu, -Gortazlu قورتازلو / Gotazlu. Ucarud havzası illeri 7 tayfadır. Aile sayısı 4.959 olup, nüfusları 29.756’dır. Bu aşiretlerin isimleri şöyledir: -Dolağırdelu دلاغرده لو , -Çem-Germi, -Gilderlu/ GileDarlu, -Halifelu, -Mededlu, -Moran, -Kelleserlu. (Mecmua-i Ittılaât ve Âmar-ı Îlât ve Tavâyif-i Aşayiri İran, s.8)
*Arasbaran ve diğer Türk illerinde tayfa adlarının sonundaki mensubiyet eki “li” ve “lu” olmak üzere her iki şekilde de kullanılmaktadır; Halifeli/ Halfeli, Sarıcanbegli/ Sarıcanbeyli, Hamisli, Alarlı... (Muhammed Cevâdîpur, Mecmua-i Ittılâât der-Bâre-i İran ve İraniyan, s.577) Arasbaran (Karadağ) Aşiretleri Garaçorlu/ Karaçorlu Aşireti: Geçmiş dönemde hem şöhretli, hem de önemli bir aşiretti. Farklı özelliklerinden ötürü diğer aşiretler nezdinde özel temsilcileri vardı. Aşiretin; -Kiçiklu/ Çiçeklu, -Guruçlu/ Gorçulu ve -Atmıyanlu/ Günpapah olmak üzere üç tire/cemaatı vardır. “Karaçorlu”, (Göktürklerde karaçori ve bilgetekini adlı kılıçları karaçorlu ve bilgetekini adlı boylar üretiyordu. Karaçorlu adı da Göktürklerden gelmektedir, yani Göktürklere ait bir boydur) kılıç yapımcısı anlamına gelmektedir. Atmıyanlu cemaatine, “Günpapah/ Günpapak” da denir. Asılları Bayburdî/ Bayburdlu’dur. Daha sonra Karaçorlularla karışmıştır. Karaçorlu aşireti üyeleri, Kaşkadağ ve Kuruçay’ı yaylak ve kışlak olarak kulanmaktadır. Karaçorlu aşiretinin tayfaları “Nazari be-Tarih-i Azerbaycan”da; -Kiçiklu, -Guruçlu/ Gurçulu ve -Atmıyanlu, “Behruz Hamaçı”da ise; -Çiçeklu, -Gorçulu ve -Atmıyanlu olarak kayıtlıdır. Cihangûşa-yı Nadiri’nin müellifi ve Minorsky şöyle yazmaktadır: “H/K. Muharrem ayı 1148/ Mayıs-Haziran 1735 yılında Nadir Şah ile Osmanlılar arasında İrevan’da cereyan eden savaş sırasında, Osmanlı ordusu kumandanı Abdullah Paşa, Rüstem Karaçorlu tarafından öldürüldü. Nadir Şah, paşanın cenazesini Osmanlılara gönderdi”. Bu aşirete mensup askerler, Nadir Şah’ın Bağdat’ı Osmanlılardan alışı esnasında da savaşa katılmıştır iştirak etmiştir.. Nasıhüt-Tevarih ve Hakayikül-Ahbar’da kaydedildiğine göre; Kameri 1253/ 1837 yılında Afganlılarla yapılan Herat savaşında, Caferkulu Han Sertip, Karacadağlı iki bölükle bu harbe katılmıştır. Caferkulu Han Karaçorlu Sertip ve oğulları, Bedir Han ve aşiretin diğer ileri gelenlerinin seçkin bir yeri vardır. Karaçorlu aşiretinin eski reislerinden olan Hacı Muhammed Han’ın 18 kızı vardı. Aşiretinin daha da güçlü hale gelmesi için kızlarını Azerbaycan’daki Türkmen aşiret reislerinin oğullarına gelin verdi. Bu nedenle Türkmen aşiretleri arasında hem aşiret, hem de kendisi güçlü bir konuma geldi. Kurulan akrabalık nedeniyle onun sayesinde Türk aşiretleri dayanışma içerisine girdi. Surhay Han’ın oğlu Rahim Han ve torunu Caferkulu Han, hem Karaçorlu aşiretinin reisliğini, hem de Beşinci Aşiret Bölüğü’nün komutanlığını yaptılar. Bu aşiretin diğer reis ve ileri gelenleri; Ruşen Han, İskender Han, Begler Han, Melik Han ve İsmail Han İktidar-ı Leşker’dir. Horasan’daki Kürt aşiretleri arasında Karaçorlu tirelerine rastlanmaktadır. (Nazari be-Tarih-i Azerbaycan, s.81; Behruz Hamaçî, s.412)
ÇelEbiyanlu (ÇelEbi+yan+lu) tabiri; bir isim, bir çoğul eki, bir de mensubiyet ekinden ibarettir. “ÇelEbi” adına, “yan” çoğul eki ilave edilerek, “ÇelEbiler” anlamı kazandırılmış, sonuna da “lu” mensubiyet eki getirilmiştir. ÇelEbiyanlu aşiretinin insanları, Arasbaran illerine göre daha az iskân olmuştur. ÇelEbiyanlular, “İlyaskanluyan/ İlyaskanlu+yan/ İlyaskanlular” adı ile de anılmaktadır. İlyaskanlular, daha çok sınır köylerine yerleşmiştir. Yaylakları Şiyur شيور dağları, kışlakları ise, Larican’dan yukarıya doğru Aras nehri kenarıdır. Aşiretin eski reisi Hacı Ali Han’ın dedesi ve Rahim Han’ın babası olan Hızır Sultan’dı. ÇelEbiyanlu süvarileri, İran-Rus, Afgan ve Horasan savaşlarına katılmıştır. Aşiret reisi, H/K. 1265/ 1849 yılında Muhammed Şah Kacar’ın Herat’a yönelik asker sevkiyatına katılmış iştirak etmiş, Gôr’da ceryan eden savaşta sekiz yerinden yaralanmış ve hayatını kaybetmiştir. (Sefername-i Mirza Fettah Germarûdî) Rahim Han’a, saray tarafından önce “Nusretüs-Saltana” ve daha sonra “Serdar Nusret” unvanı verildi. Babasının vefatından sonra ilin reisi oldu. Muhbirüs-Saltana, hatıratında şu ifadeyi kullanmaktadır: “Kameri 1327/ 1909 tarihinde Erdebil, Mişkinşehr, Serab, Halhal ve Karadağ il ve aşiretlerinin reisleri bir araya gelerek, Rahim Han’a; ‘Hazret-i Ecel’ unvanı verip, ittifakla kendilerine reis seçtiler”. Rahim Han, Muhammed Ali Şah tarafından Meşrutiyetçilerin dağıtılması ve ortadan kaldırılması için görevlendirildi. Böyük Han, H/K. Cemadüüs-Sani (Cemaziye’l-âhir/ Cümad’el-âhire) 1326/ Temmuz 1908 tarihinde Tebriz’deki Sahib-Divan Bağı’na ulaştı. Rahim Han ise 1.200 süvari, bir bölük asker ve iki arabalı top ile Tebriz’e doğru haraket etti. Rahim Han, Muhammed Ali Şah’ın tahtından indirilmesine hal’ine kadar Tebriz’i kontrol altında tuttu. Tahran’ı ele geçiren Meşrutiyetçi güçlere yenildi ve Rusya’ya kaçtı. Muhbirüs-Saltana’nın Azerbaycan valiliğine atanmasından sonra İran’a dönerek, Tebriz’deki Ali-Kapu semti yakınında ikamet etmeye başladı. Bu sırada Muhbirüs-Saltana ile Meşrutiyetçiler arasında anlaşmazlıklar ortaya çıktı. Muhbirüs-Saltana, çaresiz kalınca Avrupa’ya gitti. Muhbirüs-Saltana’nın Avrupa’ya gitmesinin ardından sahipsiz kalan Rahim Han, tutuklanarak, Tebriz’in ünlü Erk Kalesi zindanına atıldı. H/K. Ramazan 1329/ Ağustos-Eylül 1911 tarihinde bir gece Meşrutiyetçi Tebriz Eyalet Encümeni yetkilisi olan Buluri’nin emri ile feci şekilde öldürüldü. Rahim Han’dan sonra oğlu Böyük Han Nasrül-Memalik, “Serdar Nusret” unvanını aldı ve bir süre sonra babasının yerine ilin reisi oldu. Böyük Han, Ş. 1313/ 1934 yılında Arasbaran’da öldü. bilahare Rahim Han’ın kardeşinin oğlu Kerim Han Reşidüd-Dövle, ardından Kerim Han’ın oğlu Alikulu Kerimi yönetimi ele aldı. (Tarih-i Arasbaran, s.121-122, 128-137) Hacı Alilu/ Hacı Alili Aşireti: Hacı Alilu, Arasbaran’ın önemli aşiretlerinden biridir. Yaylakları Meşgenber’in yüksek mıntıkaları, kışlakları ise, Huda-Aferin civarında Aras nehri kenarıdır. Aşiret reisleri, eskiden beri Hacı Alilu hanedanındandır. Bu hanedana mensup olan Nusretullah Emir Erşed, son dönem aşiret reislerindendir. Aşiret mensupları, İran-Rus savaşlarına katılmıştır. Aşiret reisi/ hanı Esedullah Sultan Alilu, dokuz oğlunu bu savaşta kaybetmiştir. Kendisinden sonra, Muhammed Hasan Beg ve Rüstem Han aşiret reisliğini yürütmüştür. Rüstem Han’dan sonra oğlu Muhammed Hüseyin Han Zarğam-Nizam, aşiretin reisi/ Serdarı Aşayir olmuştur. Rüstem Han’ın diğer oğlu Sam Han’dır. Önce “Erşed-Nizam”, daha sonra “Emir-Erşed” ve “Serdar-Erşed” unvanları ile anılmış ve Azerbaycan Türk aşiretlerinin en büyük reisi/ hanı olmuştur. Muhbirüs-Saltana’nın Azerbaycan’da hüküm sürdüğü ve Kavamüs-Saltana Ahmed Kavam’ın başbakan olduğu Ş. 1300/ 1921 yılında, bin kişilik yerel milis ve binbeşyüz jandarma gücü emrine verilerek, İsmail Ağa Simko ile yapılan savaşa gönderilmiştir. Emir Erşed, Tasuc’ta cereyan eden savaşta Kürt ayaklanmacılar tarafından öldürülmüştür. Tasuc köyü; Tebriz’in Şebüster ilçesi “Tasuc Köy Birliği” merkezidir. Hacı Alilu aşiretinin son asırdaki diğer han ve aşiret reisleri; Feramerz Han, Surhay Han’ın oğlu Ağa Muhammed Han’dır. Önemli tire/ cemaatleri; -Kara Hanlı, -Yağbastılı, -Genceli, -Çahırlı/ Çakırlı, -Bestamlı, -Garabağlı, -Kengerlu, -Pir-Alili ve -Mukaddem’dir. Mukaddemler, Merağa civarında otururlar. Bunun yanı sıra büyük şehirlere yerleşmiş Mukaddemlere de ratlanır. Muhammedhanlı Aşireti: Bu aşiret mensupları, ÇelEbiyanlu tayfasından ayrılmıştır. Köylerde oturmanın yanı sıra, kuzeydeki Keleyber dağlarını yaylak, Aras nehri sahilini kışlak olarak kullanırlar. Halen yerleşik hayata geçmişlerdir cümlede düşüklük var, yerleşik hayata geçmişlerse ya “Artık yerleşik hayata geçmişler”, yeni geçmişlerse “Yerleşik hayata henüz geçmişlerdir” şeklinde düzeltilmelidir. Huda-Aferin bölgesindeki sınır köylerinde meskûndurlar. Kışlakları kendi adlarıyla, yani Muhammedhanlu adı ile anılmakta ve tanınmaktadır. Geçmiş dönemde bu ilin reisliğini Rüstem Han hanedanı mensupları yürütmekteydi. Rüstem Han’ın oğlu Haydarkulu Han ve Haydarkulu’nun oğlu Bağır Han zamanında aşiret şöhret kazanmıştır. Bağır Han, Lütfullah Han-Şucaül-Memalik’in babasıdır. Şucaül-Memalik, Meşrutiyetin ilk yılları ve Azerbaycan İnkılapı sırasındaki savaşta, Emir-Erşed Hacı Alilu’ya yenildi ve Rusya’ya kaçtı. Burada öldü. Şucaül-Memalik’in kızı Sekine hanım ile evli olan Abdullah Han-Muhammedhanlu aşiret reisi oldu. Abdullah Han-Muhammedhanlu, Pişeveri yönetimi döneminde hükümet görevlileri tarafından Eher’de öldürüldü. Muhammedhanlu tayfası, Arasbaran’ın tanınmış aşiretlerindendir. Son dönemlere kadar Esedullah Han-Muhammedhanlu ve kardeşi, Muhammedhanlu tayfasından geriye kalanların aşiret reisliğini yapmıştır. (Şerh-i Hâl-i Rical-i İran, 2.cilt, s.56-57) Hüseyinkulu Aşireti: Bu aşiret aslında Karaçorlulardandır. Ancak sonradan kışlaklarını ayırmışlardır. Aşiretin eski dönemlerdeki reisi Mustafa Beg’dir. Kendisinden sonra oğlu Ferruh Han, Ferruh Han’ın iki oğlu Ağa Han Nusretül-Memalik ve Teymur Han-Mirpenc tanınmış hanlar oldular. Arasbaran Havzasının Diğer Aşiretleri Terakime/ Terekeme ve Çahırlu/ Çakırlı Aşiretleri: Terakime/ Terekeme ve Çahırlu/ Çakırlı aşiretleri; -Karaçorlu, -ÇelEbiyanlu, -Hacı Alilu ve -Emir Bahadur nüfuz dairesindedir. Zaman zaman bu aşiretlerden herhangi birinin etkisine girmektedirler. Eşkenber civarını yaylak, Aras nehri kıyılarını kışlak olarak kullanırlar. Terekeme ve Çakırlu aşiretlerine bağlı tire/ cemaatlerin her birinin ayrı kethüdası/ hanı bulunmaktadır.
Kurd-Ahmedli aşireti mensupları, Aras nehri tarafından Karacadağ’a gelmekte, Eher kenti etrafına konmaktadır. Aşiretin yönetimini, Pirkulu Han-Serdar-ı Kacar neslinden olanlar yürütmektedir. Kurd-Ahmedlu aşireti, Eher’e 3 km mesafedeki Kurd-Ahmedlu köyünde oturmaktadır. Aşiretin bir bölümü, çevre köylere perakende olarak yerleşmiştir.
Arasbaran havzası aşiretlerindendir. İnanlu: Arasbaran havzası aşiretlerindendir. Arasbaran illerinin kışlaklarının Aras sahili, yaylaklarının ise, Arasbaran ve Karadağ yükseklikleri (Eher ve Mişginşehr yaylaları) olduğunu ifade edebiliriz. (Tarih-i Arasbaran, s.155, 157; “Arasbaran İli”, Varlıq dergisi, 10.devre, 68/2, s.38) İl/Ulus Özellikleri Arasbaran halkı Türkmen olup, dili Türkçe’dir. Kuzey Arasbaran’daki Huda-Aferin mıntıkasındaki birkaç köyde ve Veyneg’te وينق münferit Hıristiyan Ermeni aileleri yaşamaktaydı. Ekonomik nedenlerle yakın zaman içerisinde büyük şehirlere göç ettiler. Keleyber, Meşepare/ Meşepara, Huda-Aferin ve diğer bazı mıntıkalarda Ehl-i Hakk’lar oturmaktadur. Dızmar ve Hasanabad (Hasanu حسنو) Köy Birliği’ne bağlı bazı köylerde Tatça konuşulmaktadır. Eher’in Verzigan ورززگان nahiyesine bağlı Keringan كرينگان, Hoynarud خوينه رود (Hoynarav خوى نرآو), Kelesor/ Kellesor كله سور, Barazin برازين, Vebestan وبستان ve diğer bazı köylerde bu köylerin adı ile anılan bağımsız dil veya Tatça konuşulmaktadır. Keringan Tatça’sı veya Keringanice; kadim Ustaice, Pehlevice, Yunanca, Sanskritçe, Ermenice, Kürtçe, Farsça ve çok sayıda Türkçe kelimenin karışımından oluşmaktadır. Bu diller üzerindeki çalışmalar henüz yeterli seviyeye ulaşmamıştır. Tat dilli bu köyler, Türkleşme safhasına girmiştir. (Behruz Hamaçî, s.185-186) bkz.→Tatlar
Arasbaran havzası tayfaları mert, güçlü, dayanıklı sıfatlarını hakkıyla taşıyan, iyi silah kullanan, avcılıklarıyla temayüz etmiş insanlardır. Diğer Türk aşiretleri gibi Alevidirler. Arasbaran tayfalarının tamamı Oğuz Türkü olup, temiz bir Türkçe konuşmaktadır. Bayram ve Eğlenceler: Nevruz bayramı, büyük önem taşır. Aşiret reisleri ile birlikte kutlarlar. Nevruz’da birbirlerine hediye verme geleneği vardır. Ramazan, Kurban bayramları ile diğer önemli günlere gereken önemi verirler. Maddi durumu iyi olanlar, kurban keserek fakirlere dağıtır. Ayrıca sazlı-sözlü açık hava eğlenceleri de düzenlerler. Bu eğlencelere aşiretlerin han ve beyleri de katılır.
Kız beğenildikten sonra, aile büyükleri ve aşiretin aksakalları oğlan evinde bir araya gelerek, topluca kız evine giderler. Daha önce belirlenmiş aksakal, saygı çerçevesinde söz alarak, dünürlükle ilgili konuşma yapar ve son sözü kız evine bırakır. “Olur” cevabı verildikten sonra misafirlere tatlı dağıtılır. Düğün gününün belirlenmesinin ardından misafirler davet edilir. Düğün, ailenin durumuna göre beş ila on gün sürer. Misafirler, saz heyeti eşliğinde düğün mahalline getirilir, düzenlenen eğlenceye katılırlar. İsteyenler damada maddi yardımda bulunur. Düğün sona erdikten sonra, misafirler oğlan evine getirdikleri deve, inek, koyun gibi hediyeleri sunar.
Doğan ilk çocuk için eğlence düzenlenir. İlk doğan çocuk erkekse, evin veya çadırın üzerine dikenli bir çalı dikilir. Komşulara haber salınarak, eğlence düzenlenir. Davete icap eden kadınlar, kırmızı ve pul işli elbiseler giyer, ayrıca sikke dizilmiş başlık ve takılar takarlar. Ege Yörük/ Türkmenleri çadıra asılan bu dikene “Geçit Kürü” derler. Alilenin temelinin kurulduğunun işaretidir. Yani aileye gelebilecek zarar ziyana geçit verilmeyeceğinin sembolüdür.
Erkek çocuğun sünnetine karar verildiğinde, sünnet esnasında çocuğu tutmak ve eteğini kaldırmak üzere aşirette saygınlığı olan bir kişi kirve seçilir. Seçilen kişi ile aile arasında kırgınlık varsa, bu vesileyle ortadan kalkar. Karşılıklı verilen hediyelerle dostluklar yeniden kurulur.. Defin Merasimi: Definle ilgili merasim, şehir hayatına geçmiş olan aşiret mensuplarınca gelenekselleştirilmiştir. Cenazenin defnedildiği gün, yedisinde, çillesinde/ kırkında ve yıl dönümünde toplanılır. Ruze meclisi kurulur. Kur’an kıratının ardından “Ruzehan” denen ağıt okuyucuları tarafından ilahi ve mersiyeler okunur. Daha sonra ev sahibinin ikram ettiği yemekler yenir. “Çille” kelimesi, kırk rakamı karşılığı olan “çihl”in Türkler arasındaki kullanım şeklidir. (İranşehr, 1.cilt, s.228-229; İrec Afşar, Îlhâ, Çâdurnişînan… 1.cilt, 109-111, 115-116) Daha önce Keleyber ve Verzégân’ın Eher ilçesine bağlı nahiye merkezi oldukları dönemde Arasbaran havzası, Eher merkezli olarak izah edilmekteydi. Yukarıda verilen bilgiler de, benzer şekildedir. Ancak Keleyber ve Verzégân’ın iki ayrı ilçe haline gelmesinden sonra Arasbaran havzasını kısaca Culfa’nın doğu bölümü ile Eher ilçesini göz ardı etmeden, bu iki ilçe topraklarıdır şeklinde izah edebiliriz. Eher’in kuzeyinde olan Keleyber ilçesinin, Aras’a oldukça uzun bir sahili vardır. Verzégân, Eher’in batısında ve Aras’a sınırı bulunmamaktadır. Kuzeyinde Keleyber ve Culfa ilçeleri yer alır. Arasbaran havzası, Talış bölgesi ile de kısmen iç içedir. Bölge, Aras’a paralel dağlık olup, bu dağların tamamına Arasbaran/ Kûhha-yı Arasbaran denmektedir. Dağlar, Aras nehrine doğru alçalır. Haliyle Aras’ın Azerbaycan Cumhuriyeti’ne ait karşı sahiline de Arasbaran denmektedir. Doğudan batıya Arasbaran dağlarının yüksek noktaları; 2.908, 2.947, 2.648 ve 2.952 metredir. Karadağ, Arasbaran dağları bünyesindedir. Şahsevenler ve Arasbaran Havzası İlleri’nce, her sene Arasbaran’da 5-6 gün süren yayla şenliği düzenlenmektedir. Azerbaycan’ın çeşitli yörelerinden geniş katılım olmaktadır. Yerel yönetimlerin, şenliklerin organizesine destek verdikleri ifade edilmektedir.
Yüklə 9,25 Mb. Dostları ilə paylaş:
| ||||||||||||||||||||||