Əhməd-Cabir İsmayıl oğlu Əhmədov

Xardalın müalicəvi xassələri. Iştahgətirici, həzmi yaxşılaşdırıcı və digər xüsusiyyətlərə malikdir. Bu əsasən ədviyyat bitkisi sayılır. Xardalın toxumlarından çay hazırlanır. Ikifaizli xardal yağından (cövhərindən) soyuqdəymədə qızış­dırıcı sürtkü kimi istifadə edilir. Bundan başqa, onun spirtli məh­lulu soyuqdəymə, revmatizm, plevrit, pnevmoniya, radi­kulit, əsəb xəstəliyi, hipertoniya, böyrək, sidik yolları, öd kisəsi və digər xəstəliklərin müalicəsində istifadə olunur.

Xardal mədə şirəsinin ifrazını artırır, qidanın həzmini yaxşılaşdırır və qəbzliyə meyilliyi azaldır. Bu məqsədlə ac­qarına 1-12 ədəd xırdalanmış xardal toxumu və ya 1/4-1/3 çay qaşığı xardal tozu su və ya südlə qəbul edilir. Bunun miq­darı tədricən 20 toxum və ya 3/4-1 çay qaşığına qədər artırılır. Xardal toxumu həm də «mədə çayı»nın tərkibinə daxildir və bu çay bağırsaqların fəaliyyətini nizamlayır. Bu çayın tərkibi belə­dir: xardal toxumu – 2 hissə, cirə toxumu – 2 hissə, boy­madərən otu – 2 hissə, murdarça qabığı – 2 hissə, biyan kökü – 3 hissə. Bunlar qarışdırılır, 2 çay qaşığı götürülüb, 1 stəkan qaynar suda 10 dəqiqə qaynadılır, süzülür, səhər və axşam yarım stəkan içilir. Yadda saxlamaq lazımdır ki, böyrəyin ilti­habında və ağciyər vərəmində xardaldan istifadə etmək məs­ləhət deyil.

Xardal efir yağının tərkibində 40%-ə qədər allil-xardal yağı var. Bu yağ insanın dərisini yandırır və kəskin qızardır. Buna səbəb qıcıqlanan sahəyə qanın daha çox yığılmasıdır. Efir xardal yağının spirtdəki ikifaizli məhlulu xardal spirti adlanır və tibdə yerli qıcıqlandırmanı yayındırmaq vasitəsi kimi ovuşdurmada istifadə olunur. Belə təsiri apteklərdə satılan xar­dal yaxması da göstərir. Xardal yaxması soyuqdəymə, plevrit, revmatizm, radikulit və nevrit (əsəb) xəstəliklərində tətbiq olunur. Soyuqdəymənin ilk mərhələlərində və onun dərin­ləş­mə­sinin qarşısını almaq məqsədilə ayaqlara xardallı vanna edirlər (10 litr suya 2 xörək qaşığı xardal tozu əlavə olunur). Bəzən gecə yatanda corabın içinə xardal tozu tökülüb ayağa geyirlər. Hərdənbir qan dövranının yaxşılaşması və bəlğəmin yum­şal­ması məqsədilə həkim ümumi xardal vannası təyin edir (yaş­lılar üçün vannaya 200 q, uşaqlar üçün isə yaşından asılı olaraq 20-100 q xardal tozu götürülür).

Xardal efir yağı aşkar antiseptik təsir göstərir. 1 litr suya 20-30 damcı xardal efir yağı bəs edər ki, dərini yaxşıca dezinfeksiya etsin. Xardalın kəskin fitonsid xassəsindən yeyinti sənayesində tezxarab olan məhsulların saxlanılmasında istifadə olunur. Əgər ev şəraitində ət, toyuq cəmdəyi bir qədər ağırlaşıb kəskin iy verirsə, həmin məhsulu 1 saat xardallı suda (1 litr suya 1 çay qaşığı) saxlamaq kifayətdir. Məişətdə xardal tozunu yağlı qabların yuyulmasında da işlədirlər. Xardal məhlulu ilə şüşə və emallı qabları, eləcə də yun məmulatını yuyurlar. Yun məmulatı yumaq üçün 10 litr suya 100-150 q xardal tozu töküb qarışdırır, sonra saxlayıb çökdürür və 40-45⁰C istiliyi olan suda yuyurlar.

Xardal tozundan aşxana xardalı hazırlanır. Aşxana xardalını hazırlamaq üçün 100 q xardal tozuna 1/2 stəkan qay­nar su töküb yaxşı qarışdırılır. Qatı kütlənin üzərinə 2-3 stə­kan qaynar su töküb qarışdırmadan 20-24 saat saxlanılır. Xardalın üzərindəki suyu boşaldıb ona 4 xörək qaşığı şəkər kirşanı (pudrası), 1-2 çay qaşığı duz və bir qədər bitki yağı (zeytun yağı daha yaxşıdır) əlavə edirlər. Dad və ətrini yaxşılaşdırmaq üçün ədviyyə (mixək, muskat cövüzü, darçın) ekstraktı əlavə etmək olar.

Aşxana xardalı sarımtıl və ya zəif qəhvəyi rəngli olub, eynicinsli xamaya bənzəyən konsistensiyalı olmalıdır. Dad və ətri tünd, əlavələrinə müvafiq olub kənar dad və ətir olma­malıdır. Aşxana xardalını 10⁰C-dən yüksək olmayan binalarda saxlayırlar. Həvəskar xardalının otaq temperaturunda saxlanma müddəti 30 gün, başqa çeşidlərdə 45 gün, qış dövrü və 10⁰C-dən aşağı temperaturda uyğun olaraq 60 və 90 gün saxlamaq olar.

Hazır aşxana xardalı 125 q tutumlu, bəzən isə xüsusi si­fariş üzrə 50, 75, 100, 150 və 200 q tutumlu bankalara, polie­tilen qablara qablaşdırılır və ticarətə buraxılır. Bankaları 60 və ya 125 ədəd olmaqla taxta yeşiklərə və 60 ədəd olmaqla karton karobkalara qablaşdırırlar. Keyfiyyətini yoxlamaq üçün yeşik­lərin 6%-dən 2 banka götürmək lazımdır.