Əli Aslanoğlu Yovşanlıq şərqiləri Bakı 2009 Redaktoru: Firuz Mustafa Əli Aslanoğlu. Yovşanlıq şərqiləri

Zirvəyə gedən yol
1992-ci ilin oktyabr ayının 18-i səhərdən yağan yağış axşama kimi ara verməmişdi. Günortaya yaxın yağış bir qədər səngisə də axşam üstü yenidən gücləndi. Bu, batalyonun işinə xeyli əngəl törədirdi. İki-üç gündən sonra Tğik–1 kəndini azad etmək tapşırığı alan batalyon döyüş sursatını əlverişli məntəqələrə çəkib gətir­mək­də çətinlik çəkirdi. Digər tərəfdən də, Tğik 1-də düşmənin qüv­vəsi barədə o qədər də dəqiq məlumat yox idi. Çünki, bu kənd Laçının cəmi 7 km-liyində yerləşirdi və Laçın dəhlizi ilə ora gün ərzində istənilən qədər düşmən ehtiyatı cəmləşə bilərdi.

Axşam saat 17-də kəşfiyyat dəstəsi yeni tapşırıq aldı. Ayın 19-da saat 15:00-a kimi batalyona Tğik–1 kəndinin özü və ətrafı barədə kəşfiyyat məlumatı lazım idi. Batalyon komandiri özü kəş­fiyyatçıları qəbul edib tapşırığı izah etdi və axırda işin ciddiliyi barədə xəbərdarlıq etdi:

• 
  Bizdə olan məlumata görə düşmən tərəfi bizim hücum ba­rə­də qərarımızdan xəbərdardır. Ona görə də təcili surətdə ehtiyat tədbirləri görə bilər. Biz də öz növbəmizdə hücumu mümkün qədər tez­ləş­dirməliyik, geciksək, düşmən müdafiə hazırlığını başa çatdıra bi­lər. Bunu deməkdə məqsədim bundan ibarətdir ki, cəld və tam eh­tiyatla işləyəsiniz. Ermənilər mümkün giriş yollarında pus­qu qoya bilərlər.
  
• 
  Arxayın olun, cənab kombat, üzüqara qayıtmarıq. – deyə, Mübariz cavab verib ayağa qalxdı.
  

Kəşfiyyatçılar kombatın otağından çıxıb hazırlaşmağa getdi­lər. Hava qaralanda yola düşmək lazım idi.

Adətən, kəşfiyyat qrupunun əsgərləri növbəti əməliyyata get­məz­dən əvvəl 10-15 dəqiqəlik yığışıb məsləhətləşir, işin, yerin və əməliyyatın xüsusiyyətindən asılı olaraq öz aralarında, necə de­yərlər, öz planlarını qururdular.

Bu dəfəki müşavirədə 9 nəfər iştirak edirdi. 12 nəfərdən iba­rət kəşfiyyat qrupunun 2 nəfəri yaralı və bir nəfəri isə xəstə idi. Natiq də iki gün idi ki, qızdırmalı idi. O, soyuqlamışdı. Bu gün gü­nortaya yaxın qızdırması düşmüşdü və özünü nisbətən yüngül hiss edirdi. Ona görə də kəşfiyyat qrupununun əməliyyatqabağı mü­şavirəsində iştirak edirdi.

Mübariz xalaoğlunun da hazırlaşdığını görüb:

• 
  Ə, sən hara yığışırsan? Sən ki xəstəsən? Səni kim çağırıb? – deyə, təəccüblə soruşdu.
  
• 
  Kim çağırmalıydı ki? – suala sualla cavab verən Natiq yol çantasının ağzını çəkib əlavə etdi:
  
• 
  Xəstə-zad deyiləm, getmək lazımdı, deməli gedilməlidi.
  
• 
  Sən bu inadkarlığından əl çəkmədin də...ə. Bu çiskində, soyuqda xəstənin kəşfiyyatda nə işi var?
  
• 
  Heç nə olmaz.
  
• 
  Zarafatı burax, hava pisdi. Gedərsən ağırlaşarsan. – deyə, Mübariz Natiqi dilə tutmağa cəhd etdisə də, bir şey çıxmadı.
  
• 
  Yox, gedəcəm. Qorxulu bir şey yoxdu.
  

Qərara gəldilər ki, yenə də iki dəstəyə bölünsünlər və axşam saat 19-da yola düşən dəstənin biri sağdan, o birisi isə sol tərəf­dən Tğik–1 kəndini dolanmaqla kəndin arxasında, meşədə görüş­sün­lər. Görüş yeri dəqiqləşdirildi. Hər iki dəstənin kəşfiyyatçıları müəyyənləşdirildi. Həmişə olduğu kimi, bu dəfə də Mübariz xala­oğlunu özündən ayırmadı. Natiq də Mübariz olan dəstənin tərki­bin­də axşam saat 19:15 dəqiqədə Tğik–1 kəndinə yola düşdü.

* * *

Hürü xala yuxudan hövlank qalxdı. Onu tər basmışdı. Gör­dü­yü yuxunun təsirindən özünə gələ bilmirdi. Əslində, yuxu o qədər də qorxunc olmasa da, ana ürəyi özündən asılı omadan gizli bir hə­yacan siqnalı verməkdə idi. Yuxuda görmüşdü ki, çox hündür bir dağın ətəyində dayanıb, qucağında körpə oğlu Natiq həmin dağı aşıb getməlidi. Nə qədər yoxuşa doğru irəliləyirsə də, dağa çıxa bilmir. Birdən körpə uşaq qucağından sıyrılıb düşdü və dağın zirvəsinə doğru irəliləməyə başladı. Nə qədər cəhd etsə də, uşağı tuta bilmədi. Natiq dümağ geyimdə zirvəyə doğru qaçmağa başla­dı və yuxarı qalxdıqca özü də böyüyüb yekə bir oğlan oldu. O, da­ğın lap zirvəsinə qalxaraq qollarını yuxarı qaldırdı. Birdən onun qolları uzun qanadlara çevrildi və Natiq zirvədən yuxarı quş kimi uçmağa başladı. Arvad nə qədər çalışdı ki, qışqırıb oğlunu geri çağırsın, səsi çıxmadı. Bircə onu gördü ki, Natiq dağın üstündəki bu­lud topasına girəndə tək deyildi. Yanında iki-üç nəfər quş qa­nadlı oğlan uşaqları da vardı...

* * *

Tğik–1 kəndinin ətrafı Natiqgilə yaxşı tanışdı. O vaxt körpü­nü partlatma əməliyyatı zamanı kəşfiyyatçılar buraları ələk-vələk etmiş, demək olar ki, hər kolu, hər qayanı ovuc içi kiimi əzbər bilirdilər. Buna görə də indiki əməliyyata hamı böyük həvəs və arxayınçılıq hissi ilə gedirdi.

Gecənin tən yarısında hər iki kəşfiyyat dəstəsi kəndin arxa­sında görüşdü. Mübarizlə Natiq kəndin sol tərəfində iki atəş nöq­təsi aşkara çıxara bilmişdilər. O biri dəstə isə 5-6 döyüş texnika­sı­nın üstünə çıxmış, az qala düşmənlə üz-üzə gəlmişdi. Xoşbəxtlik­dən yayına bilmişdilər. Kəndin qarşısında iki post da üzə çıxarıl­mış­dı. Məsləhət oldu ki, hər iki dəstə bir yerdə sol tərəfdən geri qayıtsın. Mübariz ayağa qalxıb pıçıltı ilə:

• 
  Getdik. – dedi və yola düzəlmişdi ki, düz qarşıdan avtomat atə­şi onların üstünə yağdı. Kəşfiyyatçılar yerə yatıb daşların ara­sın­da gizləndilər. Bu zaman sağ tərəfdən də onlara tərəf təxminən 200–300 metrlikdən atəş açıldı.
  
• 
  Mühasirədəyik, – deyə, kimsə dilləndi – dayanmaq olmaz!
  

Natiq Mübarizi tapıb yanına uzandı və dedi:

• 
  Köpəy uşağı bizi qeydə alıblar, nəsə eləməliyik.
  
• 
  Gərək bilək ki, neyliyirik də.
  
• 
  Neyniyəcəyik? Onları yayındırmaq lazımdı ki, uşaqlar mü­ha­sirədən çıxsın. Səhər açılsa çıxa bilmərik.
  
• 
  Necə yayındıraq?
  
• 
  Mən sağ tərəfə sürüşüb oradakıları atəşə tutacam. Siz elə get­diyiniz yolla çıxa bilərsiniz. Yanmış palıdın yanında görüşərik.
  

Mübariz xalaoğlunun qoluna toxunub:

• 
  Ə, xəstə-xəstə gəldiyin bəs deyil, indi də hoqqa çıxarmaq istəyirsən. Tutaq ki, biz qaçdıq, bəs sən özün necə çıxacaqsan?
  
• 
  Mənnən narahat olma, çıxaram. Bir də ki, başqa çıxış yolu varmı?
  

Başqa çıxış yolu doğrudan da yox idi. Mübariz 2-3 dəqiqə dinməz durub birdən Natiqə dedi:

• 
  Uşaqları yığ bura, - qayanın daldasına.
  

Üç dəqiqədən sonra hamı toplaşmışdı. Vəziyyətin müzaki­rə­sinə atəş imkan vermirdi. Mübariz sözü çox uzatmadan dedi:

• 
  Uşaqlar, mühasirədə olduğumuz aydındır. Dığalar duyuq düşüblər, təcili çıxmalıyıq. Biz Natiqnən sağ tərəfə çəkilib çarpaz atəşlərlə düşməni yayındırmağa çalışacağıq. On-on beş dəqiqədən sonra elə dediyim istiqamətdə ehtiyatla mühasirədən çıxarsınız. Yanmış palıdın yanında bizi gözləyin.
  

Onlar hər ikisi sağa doğru süründülər.

Bu tərəf eniş idi. Ona görə də aşağıdan onları görə bilərdilər. Ayağa qalxmaq olmazdı. Təxminən 100 mert süründükdən sonra hərəsi bir daşın dibinə yatdı. Natiq avtomatını ayağa verib:

• 
  Əvvəl hər ikimiz sağ tərəfə, sonra da hərəmiz bir tərəfə atəş açmalıyıq ki, elə bilsinlər çoxuq. Hər atəşdən sonra cəld yeri dəyişmək lazımdı.
  

Döyüş başlandı. İlk avtomat atəşindən sonra bir sakitlik çök­dü. Düşmən tərəf atəş açmırdı. Aradan heç üç dəqiqə keçməmişdi ki, güllə yağış kimi yağdı. Lakin onların yeri etibarlı idi. Burada çınqılların arasında daldalanmaq mümkün idi.

İkinci atışmadan sonra düşmən tərəfdəki atəş nöqtələrinin bir-birinə yaxınlaşdığı hiss olunurdu. Demək, iki dəstə varmış və on­lar bir yerə cəm olurdular. Bu yaxşı idi. Deməli, əsas dəstənin çı­xacağı istiqamət boşalırdı. Artıq yarım saatdan artıq idi ki, döyüş gedirdi. Bu müddət ərzində kəşfiyyatçılar palıd ağacına çata bi­lər­dilər.

Natiq belindəki iki qumbaradan birini açıb əlinə aldı:

• 
  Bəsdi, gəl adama bir qumbara atıb çəkilək.
  

Hər ikisi qumbaralarını hazırlayıb cəld daşın arxasından çıx­dı­lar və on-on iki addım qaçıb qolları gəldikcə düşmən tərəfə qo­lazladılar. Partlayışın alovu meşəni işıqlandırdı. Ermənilərin ba­ğır­tısı bir-birinə qarışdı.

Mübariz və Natiq cəld geri çəkilməyə başladılar. Artıq 20 də­qi­qədən sonra onlar mühasirədən çıxmışdılar. Mübariz indi hiss etdi ki, çiyni yaşdı. O, yaralanmışdı. Sol çiyninin üstünü güllə azca sıyırmış və qan axıb qolunu islatmışdı. Natiq xalası oğlunu yarasına yod sürtüb sarıdı:

• 
  Boş şeydi – dedi, – dəri cızılıb, bəlkə də kola ilişmisən.
  

Səhərin açılmağına az qalırdı. Yanmış palıdın ətrafına top­lan­mış kəşfiyyatçılar Natiq və Mübarizin sağ-salamat gəlib çıxdığına çox sevinirdilər. İndi batalyona qayıtmaq lazım idi. Dəstə yola dü­şüb 30–40 dəqiqə irəliləmişdi ki, qəflətən irəlidə danışıq səsi eşi­dildi. Asəf bir qədər irəli sürünüb qulaq asmağa başladı. O, təx­mi­nən 10-15 dəqiqədən sonra əsas dəstənin yanına qayıdıb məlu­mat verdi:

• 
  Ermənilərdi. Ya post var, ya da bizi yenə mühasirəyə alıblar.
  

Ortaya bir sükut çökdü.

Nəhayət Natiq dilləndi:

• 
  Özgə çarə yoxdu, post da olsa, mühasirə də yarıb keçmə­li­yik.
  
• 
  Düşmənin qüvvəsini bilmirik, necə hücum edək? – deyə, kimsə etirazını bildirdi.
  
• 
  Burada post yoxdu, çünki biz gələndə bu yolla gəlmişik. 5-6 saata post qurmadılar ha. Olsa-olsa, 6-7 dığa olar, onları özümüz mühasirəyə salarıq.
  

Yenə bir sakitlik əmələ gəldi.

Bu dəfə Mübariz sözə qoşuldu:

• 
  Natiq düz deyir. – dedi, – Bu daşlıqda tank-mank olmaz. Yə­qin ermənilərin kəşfiyyat dəstəsidir. İki qrupa bölünüb sağdan və soldan hücuma keçməliyik. Vaxt itirmək olmaz. Səhər açılır.
  

Dəstə yenidən iki yerə bölündü. Sol cinahdan hücuma keçə­cək qrupa həmişəki kimi Mübariz, sağ tərəfdəki qrupa isə Babək başçılıq edirdi.

Sözləşməyə görə, hücumu birinci olaraq Babəkin dəstəsi baş­lamalı idi. Əgər düşmənin qüvvəsi çox olarsa, onlar dərə yuxarı atışa-atışa çəkilməli, az olarsa, Mübarizin dəstəsi qəflətən arxa­dan zərbə ilə onları məhv etməli, mümkün olarsa əsir götürməliydi.

Mübariz öz dəstəsi ilə sol tərəf mövqeyə irəlilədi. Burada sıx tikanlı kollarla bütün cığır keçidləri örtüldüyündən və ayağın al­tın­da sürüşkən çınqıl qırıntıları olduğundan irəliləmək çox çətin idi. Azacıq ehtiyatsızlıq onları nəzərə çarpdıra bilərdi. Uşaqlar yarım saata yaxın yol getmişdilər ki, avtomat atəşi meşəni bürüdü.

Bəbəkgil hücuma keçmişdilər.

Natiq ermənilərin cavab atəşini diqqətlə izləmək üçün bir ağa­cın gövdəsinə dırmaşdı. Cavab atəşi lap yaxından açılırdı. Təqri­bən 200 addımlıqda 5–6 nöqtədən qarşı tərəfə (Babəkin dəstəsinə tərəf) avtomat atəşi açılırdı. Aydın idi ki, düşmənin dəstəsi çox da böyük deyil.

Natiq ağacdan düşüb Mübarizə məlumat verdi.

Mübariz dəstəsində olan kəşfiyyatçıları toplayıb dedi:

• 
  İki nəfər qumbara hazırlasın. Yüz addım irəli sürünüb qum­baraları atarsınız. Sonra avtomatları işə salarıq.
  

Plan yaxşı qurulmuşdu. Qumbaralar atılan kimi ermənilər pərən-pərən düşdülər. İlk avtomat atəşindən sonra düşmən tərəfdən heç bir cavab eşidilmədi. Yalnız meşənin içində sürüşən çınqılların sə­si və kolların xışıltısı əvvəl yaxından, sonra isə get-gedə uzaq­dan eşidilirdi. Düşmən qaçıb yayınırdı.

Artıq səhər açılmışdı.

Yenidən bir yerə cəm olmuş 9 kəşfiyyatçı meşənin sıx yerləri ilə öz hissəsinə qayıdırdı.

Yağış kəsmişdisə də, hava hələ də buludlu idi. Kəşfiyyatçılar çox yorulmuşdular. Təxminən 6 saata qədər davam etmiş düşmən arxasındakı döyüş bu gənc cəsurların qələbəsi ilə başa çatdı­ğın­dan heç kim yorğunluq hiss etmirdi.

Batalyona qədər bir saatlıq yol qalırdı...
* * *

Hürü xala özünə bir stəkan çay tökmək istədi. Heç özü də bil­mədi ki, stəkan-nəlbəki əlindən necə düşüb çilik-çilik oldu. Ona bir­cə qurtum çay lazım idi. Həyəcandan qurumuş boğazı açıl­say­dı, Rafiq müəllimin iş yerinə zəng vurub tapşırardı ki, Natiqdən bir xəbər öyrənsin.

Fikirli-fikirli nömrəni yığıb ərini telefona çağırdı.

• 
  Yuxumu qarışdırmışam. Ürəyim partlayır. Uşaqdan bir xə­bər öyrən.
  

Rafiq müəllim arvadını sakitləşdirdi:

• 
  Qorxma, bu gün gələn olub, hələlik elə bir şey yoxdu. Çalı­şaram axşama kimi hal-əhval tutum.
  

Lakin həm Rafiq müəllim, həm də Hürü xala yaxşı bilirdilər ki, cəbhə xəttində vuruşan əsgərdən nəinki bir gün, hətta 3 gün ərzində dəqiq məlumat almaq çox müşkül bir şeydi. Bakıda olan laçınlılar bir-biri ilə sıx əlaqə saxladığından ən yaxşı halda cəbhə zonasından yaralanıb qayıdanlardan hal bilmək olardı.

Hava tamam işıqlananda məlum oldu ki, kəşfiyyatçılardan 3 nəfəri yaralıdır. Mübarizdən əlavə, o biri qrupdan da bir nəfərin bu­dunu güllə üzdən yaralamış, Babəkin isə ayağı çınqıla düşüb bur­xulmuşdu. Onların hər ikisi ayağını çəkirdi. Bundan başqa demək olar ki, hamının üst paltarı didilmiş, əlləri sıyrılmış, əyinlərində nə vardısa təpədən dırnağa yaş idi.

Mübariz uşaqların çox əziyyət çəkib yorğun düşdüklərini in­di hiss etdi. O, kolluğun sıx yerləri ilə dağdöşü ağır-ağır irəliləyən dəstənin önünə çatıb 5-10 dəqiqəlik dincəlmək təklifi vermək üçün bir qədər addımlarını yeyinlətdi. Ən irəlidə gedən Asəf 30-40 addım qabaqda idi. Onu çağırmaq olmazdı. Düşmənlər onları eşidə bi­lər­­dilər. Sol tərəfdə 45-50 metrlik məsafədə partlayan top mərmi­si kəşfiyyatçıları diksindirdi. Mübariz:

• 
  Yerə yatın! – deyə qışqırıb stol boyda bir daşın böyrünə yı­xıldı.
  

İkinci mərmi bir qədər irəlidə iri gövdəli bir ağaca dəyib alov çıxarmaqla bərabər, bütün ətrafı silkələdi:

• 
  Bizi görüblər, əclaflar! – deyə kimsə dilləndi – Artilleriyanı işə salıblar.
  
• 
  Dayanmaq olmaz! Cəld irəli! - Mübariz qışqırıb irəli cumdu.
  

Dəstə bir göz qırpımında 50-60 metr irəliyə atıldı.

Dalbadal partlayan iki mərmidən biri düz kəşfiyyatçıların on-on beş metrliyinə düşdü.

Kəşfiyyatçıların demək olar ki, hamısını sanki əllə qaldırıb ye­rə çırpdılar. Təqribən 5-6 dəqiqə heç bir səs çıxmadı.

Başına tökülən torpaq və çınqıl tozunu silkələyib tökən Mübariz əvvəlcə əllərini, sonra ayaqlarını yoxladı. Sonra ağır-ağır dizi üstə qalxıb ətrafa göz gəzdirdi. Hərə bir tərəfdə yıxılıb qalmışdı. İlk dəfə dilinə gələn sözü bağırdı:

• 
  Natiq!
  

Səs çıxmadı.

• 
  Naaatiiiq!!! – onun dəhşətli bağırtısı dərənin ö üzündəki qayada əks-səda verdi.
  
• 
  Naatii...iq!
  

Mübariz ayağa durdu.

Babək üzü üstə uzanmış vəziyyətdə əllərini gözünün üstünə qoyub sızıldayırdı. Mübariz onun yanına addımladı. Babəkin üz-gözündən axan qan barmaqlarının arasından süzülürdü.

Uşaqlardan daha 2–3 nəfəri ayağa qalxmışdı. İndi Mübarizi heç nə maraqlandırmırdı. Ayaq üstə duranlardan birinə Babəki gös­tərib:

• 
  Onu sarı. – dedi və Natiqi axtarmağa başladı.
  

Birdən iki çınqılın arasında yıxılıb qalmış xalası oğlunu gördü.

Mübariz özünü yetirib onu qucaqlayaraq arxası üstə çevirdi.

• 
  Natiq! Natiq! Qurban olum, sənə nə oldu!
  

Cavab yox idi...

Natiqin göz qapaqları açıq idi. Mübariz indi gördü ki, onun bəbəkləri tərpənmir. Bircə bunu qışqıra bildi:

• 
  Vay evin yıxılsın fələk! Evimiz yıxıldı!
  

Mübariz ağlamadı. Lakin o ağlamaq, qışqırıb bağırmaq, səsi-nərəsi ilə bütün meşəni lərzəyə salmaq istəyirdi. Boğazı tıxanmışdı.

Daha atəş də kəsilmişdi.

Məlum oldu ki, dəstədə olanlardan daha ikisi Mətləb və Namiq Abdullayev də həlak olublar, Babəkin isə gözünün birini qəlpə aparmışdı.

Daha ağlayıb–sızlamağa yer qalmamışdı. Həlak olanları və yaralıları çəkib aparmaq lazım idi.

Yağış yenidən başlanmışdı. Sanki anası, bacısı yanında ol­ma­yan bu mərd şəhidləri təbiət özü ağlamaq qərarına gəlmişdi...

Epiloq əvəzinə

Hörmətli oxucu, o dəhşətli oktyabr günündən sonra bu heka­yəti ürəyəyatan yekunlaşdırıcı bir sonluqla bitirmək üçün xeyli düşünməli oldum. Sözün doğrusu, öz cavan ömrünün ən şirin ça­ğında həyatını zərrə qədər düşünmədən Vətən yolunda qurban ver­miş Babayev Natiq Rafiq oğlu kimi qəhramanların ölümündən yazmaq olduqca ağırdır. Bəzən adama elə gəlir ki, Natiq haq­qın­da bir söz vardısa, onu da dəhşətli ölüm dedi. Bundan sonra ağzı­nı açıb nə deyəsən, yaxud qələmi götürüb bu ürək yanğısını necə ifadə edə biləsən ki, ürəyincə olsun.

Bu çıxılmaz vəziyyətdən məni Natiqin böyük qardaşı Namiq Babayev çıxartdı. O, mənə bir dəstə qəzet gətirdi. Həmin qəzet­lər­də Natiqin ölümündən sonra çoxsaylı yazılar dərc edilmişdi.

Biz öz qəhramanımızı oxucularla daha yaxından tanış etmək məqsədi ilə həmin yazılardan bir neçəsini burada ixtisarla ver­mə­yi lazım bildik.

Bu məlumatları yazmaqdan əvvəl oxucumuza bildiririk ki, Natiq Babayev Bakı şəhərində, Şəhidlər Xiyabanında əbədiyyət dün­yasına qovuşmuşdur.

“İnşaatçı kadrlar uğrunda” qəzetinin 28 oktyabr 1992-ci il 8-ci sayında:

“Tələbə yoldaşımızın xatirəsi” adlı yazı şəkillə verilmişdir.

“... Kolektivimizə ağır itki üz vermişdir. Mehriban və çalış­qan tələbəmiz Natiq Rafiq oğlu Babayev ömrünün 20-ci ilində Vətən yolunda mərdliklə həlak olmuşdur... Ana torpağa qəlbən bağlı idi. Bax elə buna görə də onu darda qoymadı. Vətənə sonsuz məhəb­bət hissi ilə könüllü cəbhəyə getdi. O, nəcib əməlləri ilə ölməz­li­yə qo­vuşdu... Onun qısa, lakin mənalı ömrü gənclərimizə nümunədir.”