Endüstriyel Gürültü

ÇALIŞMA HASAR-RİSK ÖLÇÜTLERİ

Hasar-risk ölçütlerinin amacı, aşılmaması halinde maruz kalan çalışanların çalışma ömürleri boyunca işitme seviyelerinde kabul edilir küçük değişikliklere yol açabilen belli sürelerdeki izin verilen maksimum gürültü seviyelerini tanımlamaktır. Belli bir gürültü seviyesinin kabul edilebilirliği bir çok değişkenin bir fonksiyonudur.

Çalışanlar üzerindeki gürültü etkileri konusunda idari kuruluşlar ve sanayi ve işçi grupları tarafından artan bir zayıflama öngörülmektedir; bu nedenle adil, güvenilir ve uygulamaya dönük hasar-risk gürültü ölçütleri gereklidir.

Bir ölçüt, yargıya varılabilecek bir standart, kural ya da test olabilir. Hasar-risk gürültüsüne ait seviyeleri belirleme ölçütü yargıda bulunmak için bir ya da daha fazla standart gerektirir. Hasar-risk ölçütleri, işyeri gürültüsünün çalışanlar üzerindeki etkilerinin tespit edilebileceği standartlar seçildikten sonra oluşturulabilir.

İşitme yeteneği

Konuşma sesini duyma yeteneğini değerlendirme testleri geliştirilmiştir. Bu testler genelde iki sınıfta yer almaktadır:

(1) işitme eşiğini ya da çok zayıf konuşma seslerini işitme yeteneğini ölçen testler, (2) ayrımı ya da konuşmayı anlamayı ölçen testler

İdeal olarak işitme bozukluğu kişinin günlük koşullar altında günlük konuşmaları duyabilmesi (ya da duyamaması) açısından değerlendirilmelidir. Kişinin sessiz bir ortamda cümleleri duyma ve doğru olarak tekrarlama yeteneği yeterli işitme yeteneğinin bir kanıtı olarak değerlendirilir. Saf sesler kullanılarak yapılan işitme testleri geniş ölçüde, kişinin işitme durumunu ve olası işitme kaybının gelişimini izlemek için kullanılır.

Gürültülü ortamda çalışan bir kişi, gürültünün işitme üzerinde yıkıcı bir etkisi olup olmadığını tespit etmek için işitme durumunu periyodik olarak kontrol ettirmelidir. Saf sesli odyometri ile ölçülen gürültü kaynaklı işitme kayıpları belirtilen temel çizgiden sapma oluşturan eşik değişimleridir. Bu temel çizgi ya da normal işitme seviyesi “daha önce şiddetli gürültü ve otolojik işlev bozukluğuna maruz kalmamış bir grup genç insanın ortalama işitme eşiği” olarak tanımlanmıştır.

AAO-AMA rehberi. İşitme hasarını belirlemede kullanılan çeşitli yöntem ve işlemler üzerinde yıllarca yapılan çalışmalardan sonra Amerikan Oftalmoloji ve Otolaringoloji Akademisi (AAOO) İşitme Koruma Komitesi Amerikan Tıp Derneği tarafından yayımlanan, İşitme Bozukluğu Değerlendirme Rehberi adlı bir rapor hazırlamıştır. Rapor, 500 Hz, 1,000 Hz ve 2,000 Hz’ deki saf sesler için ortalama işitme seviyesinin günlük konuşmayı duyma yeteneğinin dolaylı bir ölçüsü olarak kullanılmasını önermiştir. 500 Hz, 1,000 Hz ve 2,000 Hz’ deki ortalama tek yönlü işitme seviyesi 25 dBA ya da daha az ise AMA raporu günlük koşullarda günlük konuşmaları işitme yeteneğinde bir bozukluk olmadığını belirtmiştir.

Risk faktörleri

Kulak yüksek gürültü seviyelerine maruz ise bir miktar işitme kaybı oluşabilir. İşitme kaybı derecesini ve ölçüsünü etkileyen bir çok faktör vardır: gürültü şiddeti (ses basınç seviyesi); gürültü tipi (frekans spektrumu); günlük maruz kalma süresi (günlük görev süresi); toplam çalışma süresi (çalışma yılı); kişisel duyarlılık; işçinin yaşı, aynı anda var olan işitme kaybı ve kulak hastalığı; gürültünün oluştuğu ortamın yapısı; kaynağa olan mesafe; ve kulakların ses dalgalarına göre konumu. Bunlardan ilk dördü en önemli faktörlerdir ve gürültü etki faktörleri olarak adlandırılır. Dolayısıyla ne kadar gürültü olduğunu bilmek yeterli değildir, mevcut gürültünün çeşidi ve süresi de bilinmelidir.

Gürültü ve etkilenme süresinin eşik kayması (işitme seviyesindeki düşme) ile kompleks ilişkisi ve buna katkıda bulunan muhtemel bir çok nedeninden dolayı işçileri işitme kaybına karşı korumak için tasarlanan ölçütlerin belirlenmesi için uzun yıllar gerekmiştir.

Gürültü etki analizi

Gürültü etkilerinin analizindeki kritik faktörler

1. 
   A ağırlıklı ses seviyesi,
   
2. 
   gürültünün frekans bileşimi ya da spektrumu,
   
3. 
   tipik bir işgünü içindeki gürültü etkisinin süresi ve dağılımı.
   

Şu anda korumasız kulakların 115 dBA’ nın üzerindeki ses seviyelerine maruz kalmasının zararlı olduğuna ve önlenmesi gerektiğine inanılmaktadır. 70 dBA’ nın altındaki ses seviyelerinden etkilenmenin emniyetli olduğu ve kalıcı işitme kaybına yol açmayacağı kabul edilebilir. Endüstriyel gürültü etkilerinin çoğu bu 45 dBA aralığında bulunmaktadır; dolayısıyla gürültü tipi ve etkilenme süresi gibi ilave bilgiler gereklidir.

Mevcut hakim frekansların ve toplam seviyeyi oluşturan frekans bantlarının her birinin katkılarının bilinmesi faydalı olabilir. Şu anda, hakim frekansları 500 Hz’in üzerindeki gürültü enerjisinin, düşük frekanslı bölgelerde yoğunlaşmış gürültü enerjisine göre daha yüksek işitme kaybına yol açma potansiyeline sahip olduğuna inanılmaktadır. Aynı zamanda dar frekans bandında keskin bir pike sahip gürültülerin (saf ses gibi) işitme açısından geniş bant aralığında sürekli bir enerji dağılımına sahip eşit enerji seviyelerine göre daha tehlikeli olduğuna inanılmaktadır.

Gürültü kaynaklı işitme kayıpları toplam etkilenme süresi ile doğru orantılıdır. Ayrıca, Kesintili etkilenmelerin ses basınç seviyeleri sürekli etkilenmelerden çok daha yüksek olsa bile, kesintili etkilenmelerin kulak için sürekli etkilenmelerden daha az zararlı olduğuna inanılmaktadır. Gürültüden etkilenme süreleri arasında geçen süre kulağın eski gücünü geri kazanmasına izin verir.

Şu anda, gürültüden etkilenmenin yıkıcı etkileri ve gürültünün enerji sığası doğrudan eşitlenemez. Örneğin, enerji sığasının iki katına çıkması iki kat işitme kaybına yol açmaz. Ancak genelde, gürültünün toplam enerji sığası arttıkça aynı miktarda işitme kaybı oluşturmak için gerekli etkilenme süresi kısalır. Ancak zaman ile enerji arasındaki kesin ilişki bilinmemektedir.

Tablo 1-C. Günlük Gerçekleşme Sayısının bir fonksiyonu olarak dB(A) cinsinden Kabul Edilir Gürültü Etkileri

Günlük Süre		Günlük Gürültü Oluşma Sayısı
Saat	Dak.	1	3	7	15	35	75	160 üzeri
8		90	90	90	90	90	90	90
6		91	93	96	98	97	95	94
4		92	95	99	102	104	102	100
2		95	99	102	106	109	114
1		98	103	106	110	115
	30	101	106	110	115
	15	105	110	115
	8	109	115
	4	113

Bu tablo, kesintili gürültü etkilenmelerinin işitme bozukluğu tehlikesi üzerindeki etkisini tahmin etmek için kullanılabilecek TTS çalışmalarının sonuçlarını özetlemektedir. Tablodaki bilgilerden, günlük etkilenme süresinin her yarılanmasının işitme bozukluğu tehlikesi arttırılmadan 5 dBA arttırılması şeklinde basit bir kuralla tahmine bulunulabilir. Tabloyu kullanmak için günlük gürültü oluşma sayısı başlıklı sütunu seçerek, aşağıya doğru gürültünün ortalama ses seviyesini okuyun ve soldan ilk sütundaki herhangi bir 24 saatlik sürede izin verilen toplam gürültü süresini belirleyin. Gerekirse ara değerler için orantı kurulabilir. Gürültü seviyeleri dBA cinsindendir. (Journal of Occupational Medicine, Temmuz 1970, Cilt 12, Sayı 7, Toplumlararası Komite Raporu “Gürültü Etki Kontrolüne ait Kurallar”dan alınmıştır)

Gürültü etkilerinin analizinde dikkate alınması gereken diğer bir faktör gürültü tipidir. Örneğin, darbe gürültüsü şahmerdan (çekiç) ve delgi preslerinin ürettiği gürültüdür, durağan gürültü ise türbin ve fanların ürettiği gürültüdür. Darbe gürültüsü keskin bir ses patlamasıdır; bu nedenle bu tip gürültüye ait pik seviyeleri belirlemek için sofistike cihazlar gereklidir. Darbe gürültüsünün kulaklar üzerindeki etkilerini tam olarak tanımlamak için başka araştırmalar yapılması gerekir (Tablo 1-C).

Gürültünün kişinin işitme durumunu nasıl etkileyeceği konusunda geçerli bir yargıya varmak için, o kişinin normal çalışma ömrü içindeki toplam gürültü etkisi bilinmelidir. Zaman içinde (yani; testin yapıldığı süre içinde) belli bir andaki gürültü etkisini tespit etmek için gürültü, dozimetreleri gibi cihazlar kullanılabilir. Bu tür bir dizi test ve kişinin çalışma geçmişi kullanılarak bir etki modeli oluşturulabilir.