| İktiza Delaleti
İktiza delaleti, bir cümlenin konuşmacının zikretmediği bir lafzın manasına delalet etmesidir. Yani konuşmacının sözünün akli veya şer’i ya da edebi açıdan doğruluk veya sıhhati için katiyen o lafzın kastedilmiş olması gerekmektedir. Örnek olarak; “Fatiha olmadan hiçbir namaz olmaz.” cümlesinde “sahih” lafzı kastedilmiştir. Yani “Fatiha olmadan hiçbir namaz sahih olmaz.” Çünkü “namaz” kelimesi “Fatiha”sız namaz için de kullanılır. Dolayısıyla bu cümlede “sahih” lafzı geçmemiş olmasına rağmen kastedilmiştir. Eğer burada maksat, sahih namazı olumsuzlaştırmak olmazsa, bu cümle sahih olamaz. Ya da ayette geçen “şehre sor”707 cümlesinin akli açıdan sahih olması bir yerleşim biriminde bulunan kimselerden sorulmasını iktiza etmektedir.708 Şu ayetlerde de durum aynıdır:
“O iki kişiden kurtulmuş olanı nice zamandan sonra hatırladı da dedi ki: “Ben size o rüyanın tabirini haber veririm, hemen beni gönderin. Ey Yusuf, ey doğru sözlü! Bize şunu hallet: Yedi semiz ineği, yedi cılız inek yiyor…”709
Burada ikinci ayetin aklen sahih olması için, öncesinde “Beni Yusuf’a gönderin. Onu Yusuf’un yanına yolladılar. Sonra o Yusuf’un yanına geldi ve dedi ki;” ibaresi olması gerekmektedir. Aynı şekilde;
“…Kim bir mümini yanlışlıkla öldürürse, mümin bir köle azat etmesi gerekir…”710
Ayetinde bunun şer’i sıhhati, “Mümin köle azat etmek”ten maksadın memluk olan bir mümin köle olmasını iktiza eder. Çünkü onu azat edicisinin malı olmayan bir köleyi azat etmenin şer’i açıdan hiçbir değer ve itibarı yoktur.
Dostları ilə paylaş: | 
