Eşleştirme Projesi tr 08 ib en 03

Ön terbiye, boyama, apreleme, baskı, yıkamada daha az tehlikeli kimyasalların kullanımı

Kalıcı organik kirleticiler (POP) endüstriyel proseslerde ve yakma proseslerinde istemsizce üretilir ve salınır. İstemsiz üretimden kaynaklanan salınımları azaltmaya veya ortadan kaldırmaya yönelik önlemler, Kalıcı Organik Kirleticilere ilişkin Stockholm Sözleşmesi’nin 5. Maddesi’nce düzenlenmektedir. Antropojenik kaynaklardan ortaya çıkan salımlar, bu maddeye uygun şekilde azaltılmalıdır. Sözleşme’nin amacı, bu gibi maddelerin sürekli olarak azaltılması ve uygulanabilir olduğunda nihai olarak bertaraf edilmesidir.

Stockholm Sözleşmesi’nde tanımlanmış, istemsizce üretilen ve salınan kalıcı organik kirleticiler şunlardır:

• 
  Poliklorlu dibenzodioksin ve dibenzofuranlar (sırayla PCDD’ler veya basitçe dioksinler, ve PCDF’ler veya basitçe furanlar)
  
• 
  Heksaklorobenzen (HCB)
  
• 
  Poliklorlu bifeniller (PCB2’ler)
  
• 
  Pentaklorobenzen
  

Proseslerde kullanılan kimyasallar aracılığıyla tekstil ürünlerine geçen zararlı maddelerden kaçınmak için aşağıda yer alan teknikler kullanılabilir:

Tekstil ürünleri ve derinin boyanması (kloranil kullanarak) ve aprelenmesi (alkali ekstraksiyon yöntemiyle)

Hem tekstil ürünlerinde hem de deride diyoksin (PCDD-poliklorlanmış dibenzodioksin) ve furan (PCDF-poliklorlanmış dibenzofuran) kirliliği bulunmuştur. Tekstil ürünleri ve derilerde PCDD ve PCDF bulunmasının sebebi, ham maddeleri (pamuk, yün ve diğer iplikler ile deri) korumak amacıyla özellikle penaklorofenol ve kloronitrofenol olmak üzere klor kimyasallarının ve diyoksinlerle kirlenmiş boyaların kullanılmasıdır. Daha düşük miktardaki PCDD ve PCDF’ler, apre sırasında ya da proses esnasında ortaya çıkan çamurun yakımı sırasında oluşabilir.

Sıralanan bu boya pigmentlerinin alternatifleri mevcuttur, dolayısıyla bu maddeler uygulanmamalıdır.

Penaklorofenol ve kloronitrofenol’e yönelik bazı aternatifler şu şekilde sıralanabilir: Ortofenil fenol (OPP), 4-kloro-3-metilfenol (CMK), 2-N-oktil-4-izotiyazolin-3-keton (OIT).

Mevcut en iyi teknikler göz önünde bulundurulduğunda, tekstil ürünleri ve derinin PCDD / PCDF’lerle kirlenmesini önlemek için kullanılacak ilk ve en önemli yöntem ürün zincirlerinde diyoksinlerle kirlenmiş boya ve biyositleri kullanmamaktır. Bu maddeler kullanıldığı takdirde, düşük konsantrasyonlu partiler (başka bir şekilde damıtılmış ya da saflaştırılmış maddeler) tercih edilmelidir. PCDD/PCDF oluşumdan kaçınmak için tekstil ürünlerinin, döşemelerin, deri ve halıların yakılmasından olabildiğince kaçınılmalıdır.

Atık su arıtımı ve flotasyon ürünlerinden kaynaklanan çamurun yakılması esnasında PCDD/PCDF oluşumu ve emisyonlarından kaçınmak için, “Mevcut en iyi tekniklere ilişkin kılavuz ilkeler ve en iyi çevre uygulamalarına ilişkin geçici kılavuz ilkeler” (PNUMA 2008) [“Guidelines on best available techniques and provisional guidance on best environmental practices (PNUMA 2008)] belgesinde belirtilen mevcut en iyi teknikler ve en iyi çevre uygulamaları kullanılmalıdır. Bununla birlikte diğer çevre dostu teknikler de göz önünde bulundurulmalıdır.

Alternatifler

(2-benzotiazol tiol) metil tiyosyanat TCMTB; Tescil numarası CAS 21564-17-0

Orto-fenilfenol PP; Tescil numarası CAS 90-43-7

4-kloro-3-metilfenol CMK; Tescil numarası CAS 59-50-7

2-N-oktil-4-izotiyazolin-3-one OIT; Tescil numarası CAS 26530-26-1

3. ATIK SU ARITIMI VE ÇAMUR BOŞALTIMI

Tekstil terbiye ve halı sanayiinden kaynaklanan atık suların arıtımı için aşağıdaki teknikler genel MET’ler olarak tanımlanmıştır:

• 
  Düşük besin-mikroorganizma oranına (F/M) sahip aktif çamur sisteminde tekstil atık suyunun arıtılması (28142 sayılı ÇŞB Tebliğinin D.2 sayılı bölümüne denk gelir).
  
• 
  Seçili ve ayrıştırılmış, biyobozunurluğu olmayan atık su akımının kimyasal oksitlenme ile arıtılması (28142 sayılı ÇŞB Tebliğinin D.5.4 sayılı bölümüne denk gelir).
  
• 
  Sonuçta ortaya çıkan çamurun flokülasyonu/çökelmesi ve yakılmasıyla atık suyun arıtılması (28142 sayılı ÇŞB Tebliğinin D.7.3 sayılı bölümüne denk gelir).
  
• 
  Boyarmadde kalıntısının emdirme flottesinden ve baskı patından anaerobik olarak giderilmesi (28142 sayılı ÇŞB Tebliğinin D.3 sayılı bölümüne denk gelir).
  

Tekstil terbiye alt sektöründe, uygulanabilir ön işlemden geçirme tekniği olarak “Fenton” tipi reaksiyonlu ileri oksidasyon kullanılması önerilmektedir (sıvı atığın türüne bağlı olarak, Kimyasal Oksijen İhtiyacı (KOİ) %70 ila %85 oranında azaltılabilir, geriye kalan ve bileşiğin değişmesi sebebiyle büyük oranda biyobozunur hale gelmiş olan KOİ, büyük ölçüde biyobozunur özelliktedir). Her durumda baskı patı ve emdirme flottesi kalıntıları gibi daha “agresif” atık türlerini atık su akışı dışında tutmak ve diğer bertaraf yöntemlerine tabi tutmak daha uygundur (bu tür atıkların bertarafı konusunda yetkilendirilmiş olan firmalardan yararlanılabilir).

Ancak biyolojik olarak parçalanamayan bileşikler içeren konsantre su akımları ayrı olarak arıtılamıyorsa, genel olarak eşit performansa ulaşabilmek için ilave fiziksel-kimyasal arıtmaya gerek duyulacaktır. Tekstil sektöründe en çok kullanılan atık su arıtma teknikleri şunlardır:

Tekstil sektöründe en sık kullanılan atıksu arıtma yöntemleri şunlardır:

• 
  Biyolojik arıtma işlemini takip eden üçüncül işlemler, örneğin aktif karbonda adsorbsiyon ve aktif karbonun, aktif çamur sistemine geri dönüşümü ve absorbe edilmiş biyolojik olarak parçalanamayan bileşiklerin yakılarak yok edilmesi ya da çamur fazlasının (biyokütle ve kullanılmış aktif karbon) radikal işlem yoluyla parçalanması,
  
• 
  Toz halindeki aktif karbon ve demir tuzunu aktif çamura ilave ederek uygulanan kombine biyolojik, fiziksel ve kimyasal işlemler ve çamur fazlasının “yaş oksidasyon” veya “yaş peroksidasyon” (eğer hidrojenperoksit kullanılıyorsa) yolu ile reaktivasyonu
  
• 
  Oksitlenmesi zor olan bileşiklerin aktif çamur sistemi öncesinde ozonlanmaları.
  
• 
  Atık su içerisindeki rengi ve bakterileri uzaklaştırmak için ozon işlemi ve UV arıtması.
  

Yünün temizlenmesi sonucu ortaya çıkan çamurun, tuğla yapımı için kil ile karıştırıldığında mükemmel teknik özellikler sergilediği kanıtlanmıştır. Fakat ekonomik detaylar temel olarak temizleme işini yapan şirketler ile tuğla imalatçısı arasında yapılan anlaşmaya bağlı olarak değişiklik gösterecektir. Elde edilen bilgilere göre bu yöntem, katı atık depolama, kompostlama ve yakma işlemlerinden daha ucuzdur.

Ayrıca, renk parametrelerinin kontrolüne ilişkin mevcut ulusal mevzuatta yer alan kriterlerin göz önüne alınması gerekmektedir.

Aşağıdaki tablo, çevresel performansı artırmak amacıyla kullanılabilecek olan MET’lerin değerlendirilmesinde işletmecilere ve Yetkili Mercilere yardımcı olmak için, sektöre yönelik başlıca özel teknolojileri ve bu teknolojiler kullanılarak elde edilen çevresel iyileşmeyi özetler. Daha yüksek puan, karşılığı olan konuda (atık üretme, atık su deşarjı, vb.) daha fazla iyileşme demektir. 5 puan, ilgili herhangi bir olumlu ya da olumsuz etkinin olmadığını ifade eder. İkinci tablo ise her bir puanın nicel bakımdan karşılığını belirtmektedir.

	ÇEVRESEL İYİLEŞTİRME
UYGULANAN TEKNOLOJİ	ATIK	SU	HAVA EMİSYONLARI	TÜKETİM Enerji	TÜKETİM Ham madde	GÜRÜLTÜ
EĞİRME VE DOKUMA
Geleneksel yağların suda çözünebilen yağlarla değiştirilmesi	5	7	5	7	5	5
Yağ asidi esterleriyle sentetik lif hazırlanma sürecinde (biyobozunurluğu düşük olan) madeni yağların ikamesi	6	7	5	5	5	5
Yün eğirme için kullanılan madeni yağların glikol bazlı ürünlerle ikamesi	5	7	6	5	5	5
Örgü fabrikasında kimyasal maddelerin kullanımının azaltılması	5	7	5	6	7	5
Çözgü formülünde sentetik parafin kullanımı	5	7	6	6	6	5
ÖN TERBİYE
Haşıl maddelerinin geri kazanılması	6	8	6	6-7	7	5
Haşıl maddelerinin bertaraf edilmesine yönelik oksidatif yöntem	5	7	6	6	5	5
Enzimatik temizleme	5	9	7	8	7	5
Tek aşamada pamuğun haşıllarının sökülmesi, temizlenmesi ve yıkanması	5	9	7	7	6	5
Bir emdirme (pad-batch) sistemi kullanılarak pamuğun minerallerden arındırılması ve haşıllarının giderilmesi	5	8	6	6	5	5
Alkalinin merserizasyondan geri kazanılması	5	8	5	5	6	5
Pamuğun katyonlaştırıcı maddelerle ön arıtmadan geçmesi	5	7	5	5	6	5
Ağartma işleminde klor (Cl) içeren bileşenlerin değiştirilmesi	5	7	6	5	5	5
Ağartma işleminde kompleks oluşturucu maddelerin en aza indirilmesi	5	7	5	5	5	5
Yapak yıkama: yağ geri kazanım çevrimleri	4	8	6	5	5	5
Elastik örgü kumaşların termofiksaj öncesinde yıkanması	5	8	8	5	5	5
BOYAMA
Fularlama sürecinde boya banyosu kaybının en aza indirilmesi	6	8	5	6	7	5
Püskürtmeli boya (jet-dye) makinelerinin optimize edilmesi	5	8	7	6	7	5
Jet overflow makineleriyle boyamada boyanın optimize edilmesi	5	7	7	7	6	5
Boyama banyosunun optimize edilmesi	5	7	6	6	6	5
Econtrol prosesi: Selülozik kumaşların reaktif boyalarla boyanması	5	8	6	7	5	5
Polyesterin dispors boyalarla boyanmasında yeni indirgeme banyoları	5	7	5	5	5	5
Reaktif boyalarla boyama işleminde enzimlerle art işlem	5	6	6	6	6	5
Yeni kükürtlü boyaların kullanılması	7	8	7	6	5	5
Yeni reaktif boya çeşitlerinin seçilmesi	5	7	5	7	7	5
Selülozik liflerde reaktif boyalarla çektirme yöntemine göre boyama	5	8	5	5	5	5
Krom ve krom mordan boyaların reaktif boyalarla ikamesi	5	8	5	6	5	5
Yünün ön metallenmiş boyalarla boyanması	5	8	5	5	6	5
Polyester ve polyester karışımlarının alternatif carrier’lerle veya carrier kullanılmadan boyanması	5	8	6	5	5	5
Polyester örgü kumaşların tek bir banyoda yıkanması ve boyanması	5	9	7	8	5	5
Biyobozunur dispersiyon maddeleri	5	8	5	5	5	5
Kükürtlü boyalarla boyama için yeni oksitleyici sistem	7	8	7	6	5	5
Süperkritik karbon dioksit kullanımı	5	7	7	6	6	5
Yünün boyanmasında yardımcı madde olarak lipozomların kullanılması	6	8	6	7	6	5
BASKI
Optimize edilmiş çevre performansına sahip pigment baskı patları	5	9	7	7	7	5
Artık baskı patlarının geri dönüşümü	7	6	5-6	5	8	5
Rotasyon baskı makinelerinde baskı patı besleme sistemlerinin hacminin en aza indirilmesi	5	9	5	5	7	5
Reaktif iki aşamalı baskı	5	7	5	5	7	5
Reaktif baskıda ürenin ikamesi ve/veya azaltımı	5	6	4	6	5	5
Düz kumaşlar için ink-jet dijital baskı	7	9	7	6	7	7
BİTİM VE HAŞILLAMA
Formaldehit içermeyen veya düşük miktarda formaldehit içeren kolay bakım (buruşmazlık) bitim işlemleri	5	9	9	5	5	5
Enzimlerle kataliz	5	7	6	6	6	5
Asgari apre uygulamasına yönelik sistemler	5	7	7	7	5	5
Kesikli işlemelerde yumuşatıcı maddelerin en aza indirilmesi	5	7	6	6	6	5
İnsektisit içeren ürünlerde emisyonların en aza indirilmesi	5	7	4	4	5	5
KİMYASALLARIN ELİMİNE EDİLMESİ VEYA İKAME EDİLMESİ
Azot ve/veya fosfordan oluşan kompleks oluşturucu maddelerin ikamesi	6	8	5	4	4	5
Çevre dostu köpük kesici maddelerin seçilmesi	5	7	6	5	5	5
Yüzey aktif maddelerin biyobozunur yüzey aktif maddelerle ikame edilmesi	5	7	5	5	5	5
Plazma teknolojisi	6	7	6	6	6	5

Tablo 4.4 Sektöre özgü başlıca teknolojiler ve çevresel iyileşme

0 - 4 arası değerler: Çevresel dezavantajları vardır.

5 : olumlu ya da olumsuz etkisi bulunmamaktadır

6-9 arası değerler: Çevresel iyileştirmeler sağlar.

Yukarıdaki tabloda belirtilen puanların anlamına dair daha net bir fikir sahibi olmak için aşağıdaki tablo nicel açıdan her bir puana bağlı olarak çevresel performansının iyileştirilmesini göstermektedir:

	ÇEVRESEL PERFORMANS ÜZERİNDEKİ ETKİSİYLE İLİŞKİ DEĞERLER
	4	5	6	7	8	9
ATIK	Azalma yok	Çevresel performansta etkisi yoktur	%20 azalma	%30 azalma	%40 azalma	>%50 azalma
SU	Biyobozunur değil		%10 – 20 azalma	%30 – 40 azalma	%50– 60 azalma	>%60 azalma
HAVA EMİSYONU	Yüksek kirlilik		%20 azalma	%30 azalma	%40 azalma	>%50 azalma
ENERJİ TÜKETİMİ	Yüksek tüketim		%10 - 20 azalma	%30 – 40 azalma	%50- 60 azalma	>%60 azalma
HAM MADDE TÜKETİMİ	Yüksek tüketim		%20 azalma	%30 azalma	%40 azalma	>%50 azalma
GÜRÜLTÜ	Yüksek gürültü		10 – 20 dBA	30 – 40 dBA azalma	50 – 60 dBA azalma	>70 dBA azalma

Tablo 4.5. Puanların ifade ettiği çevresel performans iyileştirmelerinin nicel açılımı

5.