F. H. Zeynalov

III.6. Fəslin ədəbiyyatı və qeydlər
^1. N.Z.Hüseynli. Təfəkkürün anlayış-kateqorial aparatı. Qno­seoloji və metodoloji təhlil. Bakı, 2003.

^2. А.Л.Верлинский. Античные учения о возникновении языка. С.-Петербург, 2006, s.72.

^3.Yenə orada.

^4. Platon. Kratylos. “Sämtliche Werke”, Bd 3, s.11-91. Biz Platonun “Kratil” əsərini başqa yerdə ətraflı şərh etdiyimizdən burada onun üzərində geniş dayanmırıq. Bax: F.Veysəlli. Struktur dilçiliyin əsasları. Studia Philologica. III, Bakı, “Mütərcim”, 2009, s.26-28.

^5. А.Л.Верлинский.Göstərilən əsəri,s.73; P.J.King. 100 groe Philasophen..., s.52, 58.

^6. N.Z.Hüseynli. Göstərilən əsəri, s.72.

^7. Yenə orada, s.7.

^8. A.Rzayev. Nəsrəddin Tusi: həyatı, elmi, dünyagörüşü. “İrşad”, Bakı, 1996;

Marağa rəsədxanası 1259-cu ildə tikilməyə başlayıb, 1271-ci ildə tikinti başa çatıb. Hülakilərin dövründə tikilib. Orada 10 cihaz quraşdırılımışdı. Nəhəng tikinti kompleksi 16 əsas və köməkçi binalardan ibarət idi. 16 binadan 7-si dairəvi formada tikilmişdi. Marağa rəsədxanası “Rəşad dağı” adlanan təpəlikdə tikilib. O tə­pəlikdən Urmiya gölü görünür. Nəsrəddin fəlsəfə, riyaziyyat, astro­nomiya və kalloqrafiyadan dərs deyirmiş. Başqa əsərlərlə yanaşı İbn Sinanın “Işarələr” əsəri də N.Tusi tərəfindən tərcümə edilmişdir. Onun musiqi nəzəriyyəsinə həsr olunmuş “Şərəfiyyə” risaləsi, “Natiqlik sənəti haqqında” əsəri bu sənətin incəliklərinə həsr olunub.

N.Tusi çox məşhur idi. N.Tusi Marağada rəsədxananın tikil­məsilə bağlı Hülaku xana söhbət açanda xan təəccüblə soruşur: “Bu ulduzlar ölümünün nə faydası var ki, rəsədxananın tikilməsinə bu qədər pul istəyirsən?” Nəsrəddin cavab verir: ”İcazə ver belə bir iş görsünlər. Hamıdan xəbərsiz bir şəxs bu dağın başına qalxsın və heç kimin xəbəri olmadan bir teşti üzü aşağı buraxsın” Belə də etdilər. Teşt yuxarıdan aşağı düşəndə çox böyük səs-küy salır və aşağıda dayanmış qoşunların içərisində vahimə və təlatüm yaradır. Sanki düşmən qoşunları hücuma keçmişdilər. Hülaku xan və Nəsrəddin bu hadisəni sakitcə seyr edirdilər. Nəsrəddin xana dedi: görürsünüzmü, bu hadisənin səbəbi bizə məlum olduğu üçün biz sakit durmuşuq, əsgərlər isə xəbərsiz olduqları üçün həyəcan keçirirlər. Yer üzərində sakit yaşamaq istəyirsənsə, göydə baş verən hər bir hadisədən qabaqcadan xəbər tutmalısan. Hülaku xan tikinti üçün 20 min dinar pul ayırmışdı. Bax: A.Rzayev. Göstərilən əsəri, s.103.

N.Tusi öz müəllimi İbn Sinanın davamçısı olmaqla fəlsəfə , o cümlədən semiotika ilə bağlı fikirlərini əsasən “Şərh əl İşorot” (Teheran, 1894) və “Əsas əl İqtibas”(Stambul, 1929) əsərlərində inkşaf etdirmişdir.N.Tusidə anlam çox aydın ifadə olunmuşdur. Anlam ümumi olmayanda onun mənası xüsusi addır, məs. /Zeyd/. Bunu bəzən /bu adam/ kimi də işlədirlər. Belədə işarə (əvəzləyənin) birləşməsi sayəsində başqaları(adamlar) onun məzmununa daxil edilə bilməzlər.Ya da onun anlamı ümumiliyini istisna etmir, ona görə də ümumi anlayış adlanır. Məs., /insan/, günəş/, /anko/, “hərçənd ki, bu sözlərdən birincisi həqiqətən fərdlərin çoxlu mövcudluğundan xəbər verir, ikincisi yalnız bir şeyi bildirir, üçüncüsü isə heç nə bildirmir. Odur ki, təsvir bu fərdlərin hər birinin böyük çoxluğunu ehtiva edir.” N.Tusi.Əsas əl–İqtibas, s.17. Sitat götürülüb: M.Диноршоев. Философия Насраддина Туси. Душанбе, 1968, стр.79. Bu həqiqətən böyük filosofun anlamı ayrı­ca göstərməsinə bir sübutdur.Bunu aşağıdakı sitat da bir daha təsdiq edir: “...Əgər kimsə alovun nə olduğunu bilmirsə, ilk dəfə tüstünü görəndə birincini ikincinin mənbəyi hesab edə bilməz. Ancaq sonra alovun işığını görəndə anlayır ki, tüstünün mənbəyi alovdur. Onun istisini hiss edəndə anlayır ki, od isitmək gücünə malikdir.Nəhayət o, yanan cismi görür. Beləcə o , həqiqi biliyə çatana qədər biliklərini artırır.”(s.95). Deməli, N.Tusi işarə və anlam qarşılaşmasını tam şəkildə dərk etmiş və onların elmi şərhini vermişdir.

^9. N.Z.Hüseynli. Göstərilən əsəri.

^10. J.Locke. An Essay Concerning Human Understandig. Oxford: Clarendon, 1975.

¹¹. R.Yakobson. Göstərilən əsəri, s. 110

^12. Yenə orada.

^13. Hoene-Wronski, Jozef Maria. Philosophie de langage. Paris, 1806, s.38-41.

^14. Bolzano Bernhard. Wissenschaftslehre I-IV. Sulzbach: Seidel.

Əsər 1890-cı ildə yazılsa da, yalnız 1970-ci oldə işıq üzü görüb.

^15. R.Yakobson. Göstərilən əsəri, s.99.

¹⁶. Sitat R.Yakobsondan əxz edilib. Bax: R.Yakobson. Göstərilən əsəri, s.116.

^17. Pierce Ch.S., Collected Papers I-VIII, Harvard University Press. 1931-38.

^18. R.Yakobson. Göstərilən əsəri, s.117.

^19. Yenə orada, s.118.

²⁰. Ch.S. Pierce. IV, s. 448.

^21. Yenə orada, s. 531.

²². R.Yakobson. Göstərilən əsəri, s. 119-125.

²³. R.Yakobson. Göstərilən əsəri, s. 121.

^24. F. de Saussure. Göstərilən əsəri, s. 50-53.

^25. R.Yakobson. Yenə orada, s. 123.

^26. R.Yakobson. Göstərilən əsəri, s. 126-127.

^27. Cassierer E.A. Structuralism in Modern Linguistics. İn: “Word”, 1945, s.95-20.

^28. Ч.Моррис. Основания теории знаков. В кн.: «Ю.С.Степанов. Семиотика.» М., 1983, s.88.

^29. Yenə orada, s. 99.

^30. Yenə orada, s. 43.

^31. Ç.Morris. Yenə orada, s.45.

^32. Yenə orada, s.88.

^33. R.Yakobson. Göstərilən əsəri, s. 128.

^34. R.Yakobsonun elmi fəaliyyəti haqqında və şedevr əsər­lərindən olan “Kindersprache, Aphasie und allgemeine Lautgesetze” (Stockholm, 1949) əsərinin rus dilinə tərcümə edən müəllif sonda geniş məlumat vermişdir. Rus dilindən tərcüməsi, şərhlər və son söz prof. F.Yadigarındır (Veysəllinindir), Bakı, 1993.

* R.Yakobson. Gostərilən əsəri. Bunu o, 1939-cu ildə yazırdı.

^35. Yenə orada, s.146.

^36. Якобсон Р. Взгляд на развитие семиотики. М., 1975 (1996), s. 139-161.

^37. Yakobson R. Semiotik... s.143.

^38. Yenə orada, s. 155.

^39. Veysəlli F. Struktur dilçiliyin əsasları. Studia philologica. II, Bakı, 2009.

⁴⁰. R.Yakobson. Göstərilən əsəri, s. 156.

^41. Yenə orada

^42. R.Yakobson. Yenə orada. s. 160.

^43. K.Bühler. Göstərilən əsəri.

^44. N.S.Trubeskoy. Fonologiyanın əsasları. 1939-cu il almanca nəşrindən tərcüməsi, “Son söz” və “Qeydlər” prof. F.Yadigarındır (Veysəllinindir) Bakı, 2001, s.27.

^45. R.Yakobson. Yenə orada. s.170.

^46. Yenə orada. s. 286-303 və s. 427-437.

^47. R.Yakobson. Göstərilən əsəri, s. 287.

^48. Yenə orada. s. 294.

^49. Yenə orada.

^50. Якобсон Р. Разгляд на развитие семиотики. М., 1996, s.139 və 147-161.

* Bu əsər 1942-ci ildə Upsalada “Kindersprache, Aphasie und allgemeine Lautgesetze” adı altında almanca çapdan çıxıb. Biz onu 1993-cü ildə alman dilindən rus dilinə tərcümə edib “Детский язык, афазия”, общие звуковые законы” adı altında şərhlər və R.Yakobson haqqında “Qeydlər”lə birlikdə çap etdirmişik.

⁵¹. Bax: 36-cı qeydə s.213.

^52. Ж.Пиаже Схемы действия и усвоение языка. М., 1983, s.134-135.

⁵³. Н.И.Жинкин. Механизм речи. М., 1958, s.442-449

^54. Р.Барт. Лингвистика текста. М., 1978, s. 442-449.

^55. Yenə onun: «Семиотика», М., 1989 s. 549-360.

^56. У.Эко. Отсутвующая структура. Введение в семио­логию. М., 1968; almanca: (Einführung in die Semiotik. München, 2002); U.Volli. Semiotik. Eine Einfürung in ihre Grundbegriffe. Tübingen, 2002.

^57. Ю.М.Лотман. Избр.статьи: в 3 т., т.1., Статьи по семиотике и типологии культуры. Таллинн, 1992.

⁵⁸. Ю.С.Степанов. Семиотика. М., 1971, s. 102.

^59. Маслов Ю.С. Введение в языкознание. М., 1987.

^60. Н.Б.Мечковская. Семиотика. Язык, природа и куль­тура. М., «Академия», 2004.