факультети «Бинолар ва иншоотлар қурилиши» кафедраси Қурилиш конструкциялари фанидан

(W/C); tayyorlash usuli; qotish sharoiti; betonning yoshi; namunalarning shakli 
va o’lchamlari. 
Beton qorishmasida W/C qancha kichik bo’lsa, betonning mustahkamligi 
shuncha yuqori bo’ladi, tsement kam sarflanadi.
Beton 
qorishmasi 
tayyorlashdagi 
suv 
miqdori 
beton 
tarkibi 
va 
mustahkamligiga ta’sir etuvchi asosiy omil bo’lib hisoblanadi. Suvni tsement bilan 
kimyoviy birikishi uchun 
W
/C 

0,2 bo’lishi yetarli, bunda 
W
/C - suv miqdorini 
tsement miqdoriga nisbati. Ammo, beton qorishmasini harakatchanroq bo’lishi va 
yuzaga yaxshi yotishi uchun suv me’yoridan ko’proq quyiladi, ya’ni 
W
/C 

0,5 -0,6 
harakatchan qorishma; 
W
/C 

0,3-0,4 qattiq qorishma. Beton tarkibidagi ortiqcha suv 
qotish jarayonida bug’lanadi va beton tanasida pufakchalar va kapilliyarlar hosil 
qiladi, bu g’ovaklar suv yoki havo bilan to’lgan bo’ladi. Bu betonning sifatiga ta’sir 
qilib, mustahkamligini kamaytiradi va deformatsiyasini oshiradi. TSement toshdagi 
g’ovaklarning umumiy hajmi 25-40% ni tashkil etadi (normal sharoitda qotganda). 
W
/C kamayishi bilan tsement toshdagi g’ovaklar ham kamayadi, natijada betonning 
mustahkamligi ortadi. SHuning uchun temirbeton ishlab chiqaradigan korxonalarda 
asosan qattiq beton qorishmasidan foydalaniladi. 
Me’yoriy qarshiliklar va beton markalari. Beton bir jinsli bo’lmaganligi va 
turli xil omillarning ta’sir etishi natijasida xossalari keng miqyosda o’zgaruvchan 
bo’ladi, lekin shunga qaramay, hisob ishlarida ma’lum darajada ishonarli bo’lgan 
mustahkamlik ko’rsatkichlaridan foydalanishga to’g’ri keladi. 
Betonning me’yoriy k u b i k m u s t a h k a m l i g i  (me’yoriy qarshilik) 
deganda quyidagi formuladan aniqlanadigan miqdor tushuniladi: 



64
,
1
1
R
R
m
n


(1) 
bu yerda R
m
- betonning o’rtacha statistik mustahkamligi; 

- beton mustahkamligini 
o’zgaruvchanlik koeffitsienti bo’lib, loyihalashda og’ir va yengil betonlar uchun 
o’rtacha 0,135 ni qabul qilingan. 

---

Betonning siqilish mustahkamligi klasslari V harfi bilan belgilanib, miqdor 
jihatidan (8.1) formula orqali aniqlangan kubik mustahkamliga teng bo’ladi. 
Betonning mustahkamlik bo’yicha klasslari yoki me’yoriy qarshiliklari nazorat 
qilinadigan tavsif hisoblanadi. Bu tavsif beton buyumning ishchi chizmasida qayd 
etiladi, buyumni tayyorlashda unga qat’iy amal qilish zaruriy talab hisoblanadi. 
(8.1) - formuladan ko’rinib turibdiki, betonning talab etilgan kubik 
mustahkamligi R
n
yoki mustahkamlik bo’yicha klassi V ni hosil qilish R
m
bilan 

ga 
bog’liq.
Beton qorishmasi ishlab chiqarish texnologiyasi yaxshi tashkil etilgan 
korxonalarda beton yuqori darajada bir jinsli qilib tayyorlansa (o’zgaruvchanlik 
koeffitsienti 

kichik bo’lsa), o’rtacha mustahkamlik R
m
ham kamayadi, natijada 
tsement tejaladi. Agar o’zgaruvchanlik koeffitsienti katta bo’lsa, u holda betonning 
zaruriy 
me’yoriy mustahkamligiga ega bo’lishi uchun uning o’rtacha 
mustahkamligini oshirishga to’g’ri keladi. Bu esa o’z navbatida tsement sarfini 
oshiradi. O’zgaruvchanlik koeffitsienti 

=0,135 bo’lganda R
n
=0,78R bo’ladi. Agar 

=0,07 bo’lsa, me’yoriy qarshilik R