Falsafa asoslari

1. 
Qarama-qarshilik munosabati 
mazmuniga ko‘ra turiicha 
bolgan umumiy mulohazalar o‘rtasida mavjud bolib, bu muno- 
sabatga ko‘ra ularning har ikkisi bir vaqtda chin b o la olmaydi.
225

---

Bu mulohazalar 
(Aj 
va 
E,) 
bir vaqtda xato b o‘lishi mumkin; agar
ulardan birining chinligi aniq b o lsa
(A2), 
unda boshqasi xato
b o la d i 
(E2).
2. Zidlik (kontradiktor) munosabati 
mazmuni va hajmiga kola 
turlicha bolgan mulohazalar (1-misolda: A, va Oj, Et va It; 2-mi- 
solda: A2 va 0 2, E2 va I2.) o‘rtasida mavjud boladi. Ya’ni bir 
narsa yoki voqea haqida bir vaqtda aytilgan ikkita zid fikrning 
ikkalovi ham chin bolmaydi, ularning biri chin, ikkinchisi xato 
yoki ikkalasi ham xato bolishi mumkin.
3. Bo‘ysunish munosabati 
siglshadigan mulohazalardan maz­
muni bir xil, hajmi turli xil bolgan mulohazalar o‘rtasida boladi. 
Bunda umumiy mulohazalar bo‘ysundiruvchi, juziy mulohazalar 
bo‘ysunuvchi boladi. Bo‘ysunish munosabatida umumiy mulo­
hazalar chin bolsa, ularga bo‘ysunuvchi juziy mulohazalar ham 
chin boladi. Lekin juziy mulohazalar chin bolganda, umumiy 
mulohazalar noaniq (chin yoki xato) boladi. Agar umumiy mu­
lohazalar xato bolsa, ularga bo‘ysunuvchi juziy mulohazalar no­
aniq (chin yoki xato) boladi.
Yuqoridagi 1-misolda Aj— xato, Ij — chin; E, — xato, O, — 
chin boladi. Ma’lum boladiki, umumiy mulohazalar xato bolsa, 
juziy mulohazalar chin bolishi mumkin.
2-misolimizda A2 mulohaza chin bolgani uchun unga 
bo‘ysinuvchi I2 mulohaza — chin; E2 mulohaza xato bolgani 
uchun unga bo‘ysunuvchi 0 2 mulohaza ham xato boldi.
4. Qisman moslik (subkontrar) munosabati 
mazmuni har xil 
bolgan juziy mulohazalar o‘rtasida mavjud boladi. Bu mu­
lohazalar bir vaqtda chin bolishi mumkin, lekin har ikkisi 
bir vaqtda xato bolmaydi. Agar ulardan birining xatoligi aniq 
bolsa, unda boshqasi, albatta, chin boladi. Yuqoridagi 1-mi- 
solimizda Ij va Oj mulohazalar bir vaqtda chin bolsa, 2-miso­
limizda 0 2 mulohazaning xatoligi aniq bolgani uchun I2 mu­
lohaza chindir.