Fərhadi Püstə azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki biznes universiteti

 
3.4. Beynəlxalq biznesin mədəni mühiti 
 
Beynəlxalq biznes fəaliyyətinin həyata keçirilməsin-
də uğura aparan yol bu sahədə səciyyəvi mədəniyyətlərin 
rolunun öyrənilməsini xeyli artırmışdır. Ölkələrdə mədə-
niyyətlər arasında olan müxtəliflilik, iqtisadiyyatın hansı 
sektorunda fəaliyyət göstərməsindən asılı olmayaraq, istə-
nilən şirkətin gəlir gətirilməsinə birbaşa təsir edən amillər-
dən biridir. 

---

50 
Ölkə daxilində səmərəli və keyfiyyətli fəaliyyət 
göstərən menecerlərin heç də hamısı xarici ölkələrdə öz 
fəaliyyətlərini, uğurlarını təkrarlaya bilmir. Çünki, hər 
hansı bir menecerin beynəlxalq biznesdə uğurlu fəaliyyəti, 
ilk növbədə, onun çalışdığı sahədə işbilmə bacarığından 
asılı olmalıdır. Budan əlavə əsas şərtlərdən biri isə həmin 
menecerin yeni mədəni mühitə həssaslığı, hər hansı və-
ziyyətdə (situasiyada) çıxış yolu tapmaq bacarığından irəli 
gəlir. Beynəlxalq biznesdə işgüzar münasibətlərdən – da-
nışıqlardan və sövdələşmələrdən tutmuş məhsulların qab-
laşdırılması, reklam və marketinqə qədər bir sıra sahələr 
üzərində regional fərqlərin mühüm təsirindən qayğılanan 
böyük şirkətlər və müəssisələr öz strategiyalarını regional
və yerli mədəniyyəti, dil, din, mənəvi dəyərlər sistemini 
və düşüncə tərzini nəzərə alaraq müəyyənləşdirirlər. Misal 
üçün, Yaponiyanın məşhur avtomobil şirkəti ―Mitsubishi‖ 
Latın Amerikasında, Fransanın pendir istehsalçısı ―Groupe 
Bel‖ İranda, İsveçin İKEA mebel şirkəti Çində dil ma-
neəsini aşmaq üçün bir sıra məhsulun adını yerli bazarlara 
uyğun dəyişib. 
Bəzən yerli bazarlara uyğunlaşmaq üçün bəzi hallar-
da şirkətlər adlarında belə dəyişikliklər ediirlər. ABŞ məş-
hur toyuq restoranı olan ―Churchs chicken‖in Orta Asiya-
da ―Texas chicken‖ adı altında fəliyyət göstərməsini 
misal göstərmək olar. ―Church‖ şirkətin qurucusunun fa-
milyasıdır və ingilis dilində kilsə mənasını daşıyır. Onu da 
qeyd etmək olar ki, Orta Asiyada və digər xristian əhalisi 
olmayan bazarlarda dini baxımdan yozulmasın deyə şirkət 
―Texas chicken‖ adından istifadə etməyi məqsədəuyğun 
hesab edir. 

---

51 
Tanınmış şirkətlərin demək olarki əksəriyyəti bey-
nəlxalq reklam şirkətlərini də regional və yerli mədəniy-
yətlərin özəlliyini, milli mentaliteti nəzərə almaqla həyata 
keçirməyi məqsədəuyğun hesab edirlər. Bir ölkədə istifa-
də olunan reklam materialları digər ölkədə arzuolunmaz 
mənada başa düşülə bilər. 2006-ci ildə Yaponiyanın 
―Sony‖ şirkəti yeni istehsalı olan ağ rəngli ―playstation‖u 
reklam etmək üçün Hollandiya Krallığında məhdud 
səviyyədə reklam lövhələri yerləşdirməyi qərara almışdı. 
Reklamda qara və ağ dərili iki xanımın bir- biri ilə müba-
hisəsi əks olunmuşdur. Bu qadınlar dərilərinin rəngi-
nə uyğun gələn geyimlər seçmiş və saçlarını uyğun rənglə 
boyamağı qarşılarına məqsəd qoymuşlar. Amma bu kom-
paniyanın apardığı iş antireklam imici ilə nəticələnərək 
yarımçıq olaraq dayandırılmışdır. Bir çox Avropalı və 
Hollandiyalı bu reklam kampaniyasına görə ―Sony‖ni 
irqçilikdə günahlandırdı. 
Qeyd olunan və nümunə göstərilən misallardan bir 
daha aydın olur ki, biznesə, sadəcə, maliyyə sazişi kimi ba 
xmaq düzgün deyildir. Həm də ona sosial və iqtisadi saziş 
kimi baxılmalıdır. Hər şeydən öncə, sosial saziş dedikdə, 
insan amili nəzərdə tutulur. 
Beynəlxalq biznesdə şirkətlər öz tərəfmüqabillərini 
(partnyorlarını), ilk növbədə, özlərinə inandırmağa ça-
lışırlar. Belə əməkdaşlıq, sadəcə, biznes sazişi kimi deyil, 
münasibətlərin qurulması kimi anlaşılır. Məhz bu zaman 
biznes partnyorları ortaq mədəni dəyərlər tapmağa və on-
dan səmərəli istifadə etməyə çalışırlar. 
Tərəfdaşlar bir çox halda öz mədəni oxşarlıqlarını 
əks etdirmək üçün xizək sürürlər və qolf oynayırlar. 
Onlar bu zaman göstərmək istəyirlər ki, biz hər ikimiz 
(menecerlər) xizəyi və qolfu çox sevir və xoşlayırıq və ya 

---

52 
yaxud biz hər ikimiz bu idman sahəsində kifayət qədər 
güc nümayiş etdirməyə qadirik. Beynəlxalq biznes qayda-
larından kənara çıxmalar munasibətlərin soyumasına, bu 
isə biznes fəaliyyətində mənfi hallara gətirib çıxara bılir. 
Beynəlxalq biznes fəaliyyətində menecerlərin və 
biznesmenlərin üzləşdiyi ən böyük problemlərdən biri 
―etnosentrizm‖dir. Bu sözün mənası mədəni təəssübkeşlik 
və yaxud ―mədəniyyətdə mərkəzləşmə‖ mənasında işlə-
dilə bilər. Onu da qeyd edəki hər bir mədəniyyətdə müəy-
yən etnosentrizm elementlərinin mövcudluğu nəzərə 
çarpır. İnsanlar elə zənn edirlər ki, onların mənsub olduğu 
xalqın mədəniyyəti başqa xalqlardan üstündür. Bu sə-
bəbdən onlar digər mədəniyyətləri, ilk növbədə, öz 
mədəni dəyərlərini əsas götürərək qiymətləndirirlər. 
Demək olar ki bütün cəmiyyətlərdə bu və ya digər 
şəkildə etnosentrizm mövcuddur. Bütün bunlara görə 
xalqlar özlərini ―biz‖, digərlərini isə ―onlar‖ adlandırırlar. 
Etnosentrizm baxımından insanlar özlərini başqalarından
fərqli və üstün hesab edirlər, hər zaman diqqət mərkə-
zində olmağa üstünlük verirlər. Zəngin mədəniyyəti malik 
olan Çində bir vaxtlar belə fkirləşirdilərki onların adət-
ənənələrini və dilini bilməyən hər kəs barbardır 
Bəzən başqa ölkədə səfərdə olan insanı etnosentrizm 
heyrətə gətirir. Buna misal olaraq amerikalı biznesmenler 
Yaponiyaya getdiyi zaman ofisdə dünya xərıtəsini görüb 
nəyinsə səhv olduğunu fikirləşirlər. Məhz dünya xəritə-
sinin mərkəzində Amerika deyil, Yaponiya (amerikanlara 
görə Amerika olmalı idi) dayanmışdı. Buna görə də etno-
sentrizmin öyrənilməsi, dərk edilməsi menecerlərin xarici 
ölkədə fəaliyyət göstərən zaman yerli mədəniyyətlərlə 
ayaqlaşmasına və fəaliyyət strategiyalarını yerli mədəniy-
yətə uyğun aparılmasına kömək göstərməlidir. Bu məq-

---

53 
sədlə bir sıra şirkətlər menecerlərini xüsüsi kurslara cəlb 
edir və onları biznes əlaqələri quracaqları ölkənin mədə-
niyyəti, dili və iş mexanizmi haqqında yetərincə informa-
siya ilə təmin etməyə çalışırlar.