Фуат рясулов

Bazarın növləri və onların xarakterik əlamətləri

Əlamətləri	Xalis rəqabət	İnhisar rəqabəti	Oliqopoliya	İnhisar
Firmaların sayı	xırda firmaların çox olması	çox sayda firmanın olması	bir neçə iri firmanın olması	bir iri firma
Məhsulun növü	eyninövlü	eynicinsli	eyninövlü və ya differensiallaşmış	unikal
Bazara daxil olma şəraiti	çox asan	nisbətən asan	böyük maneələr	çox çətin
Qiymətlərə nəzarət	yoxdur	əmtəənin əvəz edilməsi imkanları baxımından məhduddur	qiymət liderinin üstünlüyü	tam nəzarət
Nümunələr	kənd təsərrüfatı məhsulları, balıq, səhm, istiqraz	pərakəndə ticarət üzrə yerli mağazalar	pivə, alüminium, pambıq, avtomobil, alkoqolsuz içkilər, sabun	su təchizatı, qaz xidməti, telefon və digər kommunal xidmətlər

SAHİBKAR:  O KİMDİR?

Çoxları hesab edir ki, sahibkarlıq bizim  iqtisadiyyatımızda yeni fəaliyyət növüdür. Bu fəaliyyət kimin  üçün yenidir? Təbii ki, bu işlə məşğul olmayan bizlər üçün belə fəaliyyət yeni hesab oluna bilər. Lakin sahibkarlıq bu və  ya digər  formada həmişə mövcud olub. Hətta sovet dövründə də  sahibkarlığın inkişaf tarixi bir  neçə mərhələdən keçib.

Birinci mərhələ Ötən əsrin 20-ci illərin əvvəllərinədək olan dövrü əhatə  edib. Bu mərhələdə sahibkarlıq iqtisadi həyatdan sıxışdırılıb çıxarılıb. Bütün  sferalarda dövlət inhisarı qurulub. Əvvəlcə sənaye müəssisələrinin, sonra isə kiçik firmaların milliləşdirilməsi prosesi gedib.

İkinci mərhələ - yeni  iqtisadi siyasət dövrüdür. Bu dövrdə özəl  sahibkarlıqdan iqtisadi inkişaf üçün  istifadə olunub. Yenidən özəl firmalar meydana  gəlib.

Üçüncü mərhələnin ömrü 60 ildən çox uzanıb. Bu dövr ərzində  sahibkarlıq leqal sektordan  "sürgün" edilib, qeyri- leqal  şəraitdə fəaliyyət göstərib. Gizli sexlərdə kifayət qədər yüksək keyfiyyətli və tələbatı çox olan mallar istehsal olunmağa başlayıb.

80-cı illərin ikinci yarısından sonra yenidənqurma islahatlarının nəticəsi olaraq təsərrüfatçılığın  çoxdan unudulmuş formaları: podrat,  icarə, kooperativ və  s. yenidən dirçəlməyə başlayıb.

İstənilən yeni müəssisənin açılması çətin  olmaqla yanaşı, həmişə risklidir. Belə ki, ilk növbədə avadanlıq, xammal alınmasına vəsait xərclənməsinə ehtiyac yaranır. Bundan sonra isə işçi götürməli, ofis kirayə etməli, nəhayət məhsul buraxmalı və ən başlıcası isə, onun satışı həyata  keçirilməlidir.   

Alıcı özü  seçim edir, həmin  məhsulu  alıb almayacağını sərbəst  surətdə  müəyyənləşdirir. Sahibkar isə elə qiymət təklif edir ki, istehsala çəkilən xərcləri  ödəmək  mümkün  olsun.

Мянфяят саhибкарын баъарыьы, сяйи вя риски hесабына ялдя етдийи малиййя стимулу вя эялиридир.

Lakin əlverişsiz mühitdə istehlakçı malı almazsa  və ya az alarsa, onda nəticədə mənfəət yox, zərər əldə  olunur.

Hamı  üçün, fəhlələr  və müdiriyyət,  eləcə də sahibkarlar üçün ən vacib məsələ mənfəət və zərərin sahibkarlıqda rolunu düzgün başa düşməkdən  ibarətdir.

İş yerləri  ilə təminat imkanları,  işləyənlərin məvacibləri və onların ölçüsü bazar iqtisadi sistemində mənfəətin alınması uğurundan çox asılıdır.

Sahibkar o insandır ki, öz işinə risk etməklə başlayır. Sahibkar qərar qəbul edən və bu qərar üçün məsuliyyət daşıyan şəxsdir. Sahibkar bazar iqtisadiyyatının hərəkətverici qüvvəsidir. Sahibkarlıq fəaliyyəti «nə istehsal etməli?”, “necə istehsal etməli?” və “kimin üçün istehsal etməli?” suallarının həllini təmin edir. Sahibkarın daima gəlir (mənfəət) götürməsi üçün onun vaxtında düzgün qərarlar qəbul etməsi, kapital qoymaq üçün yeni sahələr axtarması, resurslardan istifadənin yeni və daha səmərəli üsullarını tapması, keyfiyyətli məhsul buraxması, xidmətin yeni üsullarını tapması, istehsalın, əməyin və satışın səmərəli təşkilinə nail olması, bazarı və rəqiblərini hərtərəfli öyrənməsi lazımdır.

Mənfəətdən başqa onlar üçün digər stimullar da vacib hesab oluna bilər: